Елімізде әзірленген жаңа модель мектепте тамақтану мәдениетін қалыптастырудың кезеңдік іс-шаралар кешенін қамтиды. Пилоттық жоба Астана қаласының алты мектебінде жүзеге асырылуда. Аталған модель Оқу-ағарту министрлігінің бастамасымен Ұлттық салауатты тамақтану орталығымен бірлесіп құрылған.
Бірінші кезеңде мектептегі тамақтануды ұйымдастыруды бағалау және талдау мақсатында балалардың мектеп асханасындағы мінез-құлқының үлгілерін байқап зерттеу, антропометриялық көрсеткіштерді өлшеу (бойы, салмағы) және дұрыс тамақтану қағидаттарын білуге сауалнама жүргізіледі екен. Сонда мектепте бір мезгіл тамақ ішкен баланың бойы өсіп, салмағы артып кете ме? Баланың дұрыс тамақтануынан гөрі асхананың дұрыс тамақ беруін қадағалау керек шығар әуелі. Мәселен, Қызылордада әр балаға бір мезгіл тамақ үшін 557 теңге қарастырылған. Осы ақша бір баланың түскі тамақтануына жете ме? Жаңа модель ұсыну үшін әуелі осы жағына назар аудару керек. Депутат Әбеновтің шырылдап айтып жүргені осы. Назарбаев мектептерінің балалары 2000 теңгеге тамақ ішкенде қарапайым орта мектептің оқушысы неге одан төрт еседей кем ақшаға тамақ ішу керек? Осыдан кейін орта мектеп оқушысына қандай талап қоя аласыз? Бұл жерде Қазақстан Республикасында тұрып жатқан әрбір баланың құқы ойластырылуы керек. Артықшылық көрсету Ата заңға қайшы! Астанада Парламент төрінде отырған депутаттар мен тиісті министрліктер адами әрі құқықтық жағынан осы жайға сауаттылықпен қарап, жанашырлық таныта білсе, барлық мәселе оңынан шешілер еді.
Енді екіншісіне көшейік. Салауатты өмір салты саласындағы білім мен тәжірибені байыту үшін жеткізушілерді, мектеп персоналын, оқушыларды және олардың ата-аналарын оқыту ұйымдастырылмақшы. Қалай, кім, қашан оқытпақ? Оған ата-ана келісе ме? Оқыту үшін уақыт керек, осы күні кім жұмысынан босайды, жұмыс істеп жүрген ата-ананың уақыты үшін кім ақша төлейді? Бұл да сан сұрақпен миды ашытады.
Үшінші кезең балалардың дұрыс тамақтануына және физиологиялық қажеттіліктерін есепке алуға баса назар аудара отырып, оқушылардың тамақтануын реттейтін нормативтік-құқықтық құжаттарды үйлестіреді. Оқушылардың тамақтануын реттейтін қандай құжат болуы мүмкін? «Осы күнге нақты бір құжатқа сүйенбей келсе, кәмелетке толмаған баланың құқығына қол сұғылып жүргені ме?» деген қитұрқы сұрақ бір жағынан мазалайды.
Төртінші кезеңде балалардың денсаулығын сақтауға бағытталған мектепте тамақтанудың жаңа моделін әзірлеу көзделіп отыр. Бұл үдеріс денсаулықты сақтауға ықпал ететін білім беру ортасын қалыптастыру мақсатында үйлестірілген тәсілді қамтамасыз етпек. Баланың денсаулығы қамтамасыз етілмесе, асханада даярлаған тамаққа оқушы уланып қалмай ма? Егер ондай жағдай кездессе, заң бойынша тиісті жұмыстар жасалатыны айтпаса да түсінікті.
Соңғы кезең — енгізілген өзгерістердің мониторингі мен тиімділігін бағалау. Алдындағы бес кезеңді тағы да нақтылап, шикіліктерін пісіріп, саралап алғаннан кейін соңғы кезеңге көшуге болады.
Бұған дейін министрлік тамақтануды ұйымдастырудың қауіпсіз жағдайларына әсер ететін критерийлерді зерттеген болатын. Соған сәйкес ұлттық дәстүрлерге және өңірде өндірілетін отандық өнімдердің ассортиментіне сәйкес мәзір әзірлепті. Ол жағдай ақпараттан хабарлануы және әрбір мектеп пен ата-ана білуі керек еді.
Ағымдағы жылдың 1 қыркүйегінен бастап алғаш рет 1,6 миллионнан астам оқушы, оның ішінде 1,4 миллионнан аса бастауыш сынып оқушылары және 220 мың «халықтың әлеуметтік осал топтары» санатындағы 5-11 сынып оқушылары тегін тамақпен қамтылыпты. Әрине, бұл әрбір мектептің берген ақпараты негізінде жасақталатыны түсінікті. Қаржы да соған сәйкес қаралады. Әлбетте, мектепте тамақтанудың жаңа моделі заңсыздықтардың алдын алуға орай жүзеге асып жатса құба-құп. Баланың денсаулығына алаңдау, сол арқылы салауатты ұрпақ өсіруге жәрдем беру құптарлық іс. Тек әрбір қолға алған жұмыс шынайы әрі жанашырлықпен жүзеге асып жатса, қолдауға болады.
К.Масин
