Біздер отыз бес едік. Отыз бесіміздің әрқайсысымыздың отыз бес түрлі арманымыз, мақсатымыз, қиялымыз болды. Отыз бес түрлі мінез және сонша болмыс иесі болатынбыз біздер. Барлығымыз да осыдан дәл елу жыл бұрын Ақбасты ауылындағы мектепті бітірген түлектер едік.
Сол көктемде өмірге қанат қаққан түбіт мұрт бозбаланың, тал шыбықтай бұралған бойжеткеннің арманы асқақ, қиялы ұшқыр болатын-ды. Біздің буынға сонау қиырдағы тайганы түлету, республиканың мал шаруашылығын өркендетуге өз үлестерін қосу жазылған екен. БАМ-ға аттанған жастар мен шұбартаулық құрдастарының үндеуіне қосылғандар еліміздің кез-келген түкпірінен табылып жатты. Заманның ағымымен ұраншыл әсіре идеологияға еріп кеткенімізді де кеш ұғынып жүрміз ғой. Ал, ол кезде бәрі басқаша болатын.
Елуінші жылдары ұжымшар еңбеккерлерінің ұйымдастыруымен салынған мектебіміз кейінірек мұғалімдердің, ауыл тұрғындарының жабыла асарлатуымен үлкейтіліпті. Біздер үшін сол мектептен ыстық ештеңе болмады. Өйткені онда біздердің еш уайымсыз балдәурен балалығымыз, жүректері алып ұшқан қиялшыл жастығымыз өткен еді. Алтын ұя мектептегі сол кезеңдерді кейіннен сағынышпен еске алып жүрдік. Ата-аналарымыздың мейірімі, ұстаздарымыздың өнегелі тәрбиесі мен сапалы білімі, сыныптастарымыздың балалық қылықтары мен кейбір тентектігі – бәрі-бәрі уақыт өте келе алыста қалған мектептегі күндерді еске алудың естелігіне айналған.
Іргетасы отызыншы жылдары қаланған №22 орта мектебінің өзіндік шежірелі тарихы бар болатын. Алғашында сауатсыздықты жоюға арналған мектеп кейіннен бастауыш сынып, жеті жылдық мектеп, ал елуінші жылдары орта мектеп болып қалыптасыпты. Ауандағы, Көкаралдағы, Жалаңаштағы, Құландыдағы бастауыш және сегізжылдықты бітірген оқушылар Ақбастыдағы интернатта жатып, орта білім алғандығы туралы құжаттарын алып шығатын. Ауандағы мектепте кезінде сталиндік депортацияға ұшырап, жер аударылып келгендердің балалары сабақ оқыған. Ол жылдары мұнда тоғыз жылдық мектеп, онда қазақ және орыс сыныптары жұмыс істеген. Орысша білімді, сауатты мұғалімдер жұмыс істегендіктен де және педагогикалық әдістеменің озық үлгісі болғандықтан қазақ сыныптарында да тамаша оқу-тәрбие процесі іске асырылды. Бұл кейінірек өз нәтижесін беріп, мектеп түлектерінің әр түрлі ғылым салаларында үлкен табыстарға қол жеткізуінен көрініп тұрды. Сол жылдары Арал ауданындағы Қаратереңдегі мектеп «Ұшқыштар мектебі», Бөген орта мектебі «Жазушылар мектебі» аталғанындай, Ақбастыдағы мектеп «Ғалымдар мектебі» делінуі тегіннен-тегін емес еді.
Біздерге сабақ берген ұстаздар ұжымының да еңбегі ерекше болатын. Сонау оқушылық кезді еске алғанда, алғашқы қолымызға қалам ұстатып, «Әліппе» үйретіп, білім мұхитына жетелеген Әбілмажан Сәрсенбаев пен Үрейжан Таңсықбаева ойға оралады. Әр үйдің еркелерінің шалдуар балалығын көтеріп, білім нәрімен сусындату қандай шыдамдылықты қажет ететінін кейіннен өзіміз мұғалім болғанда сезіндік қой. Тарихтың шежірелі терең сырын ақтаратын мектеп директорлары Ысмағұлов Кежек пен Садуахасов Әки ағайлар, ұзақ жылдар оқу ісі меңгерушісі болған математик Досов Жаңабай мен осы пәннің білімпаздары Құлжанов Райхан, Сәдірова Торта, Сламбаев Жайылхан, ауыз әдебиеті жырларын тақпақтай көсіліп, шежірелі әдебиетке қанықтырып, ақын-жазушылар шығармаларын талдап ұғындыратын Оңғарбаев Тәнен, Ермұрзаев Серікбай, Сауяев Сақтапберген, Ысмағұлова Қарлыға, жануарлар мен өсімдіктер әлемінің құпиясына үңілетін биолог Ермеков Нұраш пен Әлімбаева Қаншайым, Менделеев кестесінің сырын ақтаратын химик Ахметов Базарбай, сабағында дүние жүзі елдеріне саяхатқа жетелейтін Төрединов Імілаш, физика пәні мамандары Рақымов Темірхан мен Мелдеханова Жамила, алғашқы әскери дайындық пәні мұғалімі Жұрманов Хамза, дене шынықтырудың шебері Сырлыбаев Імаш, машинатану мен еңбек пәні мұғалімі Жансүгіров Мағмия – бұлардың барлығы өз мамандықтарын өте жақсы меңгергендер және білгендерін шәкірттерінің санасына жеткізетіндер болатын.
Ол кездегі мұғалімдердің абырой-беделі тым жоғары болатын. Әлде тәртіптің мықтылығы ма, олармен көшеде кездескенде де, бас киімімізді алып амандасатынбыз. Ал, өз қатарластарымыздан әлдеқандай тәртіп бұзушылық байқасақ, «ағайға айтып барамыз» деп қорқытушы едік. Біздер үшін ұстаздарымыздың білмейтіні жоқтай, қолдарынан келмейтіні болмайтындай көрінетін. Қазіргідей оқыту үрдістері жетілген ғаламторы бар ақпарат жүйесінсіз-ақ, өздері дайындаған көрнекіліктерімен және тақта, борды пайдаланып, шәкірттеріне дүние сырын ұғындыра білген ұстаздарымызды бүгінгі күні де көз алдымызға елестетіп, кейінгілерге мақтанышпен айта аламыз.
Бір ғажабы, ата-аналарымыз да ұстаздарымызға қалтқысыз сенетін. Олар айтқан ескертпелерге құлақ түріп, соларды мейлінше орындауға тырысатын. Бәлкім, біздің білімге, кітапқа жақын болуымызға мұғалімдеріміздің еңбекқорлығымен бірге, ол кездері дәл бүгінгідей технология жетістіктерінің ауылға бара қоймағандығы да әсер еткен болар. Сол кездегі ауыл балаларының білімге құштарлығы, мұғалімдердің ізденімпаздығынан да жоғары еді.
Өмір өзгерістерге толы, жыл өткен сайын жаңалықтар болып жатады. Осыдан елу жыл бұрынғы түлектер арасынан да ғұмырдарияның ағысымен шетке шығып қалғандар қаншама?! Балауса жастығының қызығын көре алмай, Мәдина қыз ең алғашқы болып бақиға аттанды, сонан соң бала мінез, жарқылдап жүретін, «алақай сары» Қанатбай келместің кемесіне мінді, ұяң мінез, бұйра алтын шашты Алтыншаш та кішкене балдарын қалдырып, мәңгілік мекеніне кете барды, болашағынан елі үлкен үміт күткен Бақтыбайды да, қолынан іс келетін, заман жайын, нарық ахуалын меңгерген Байбөріні де мейірімсіз ажал аямады, ешбір музыкалық білімі болмаса да, әр түрлі аспаптардың бәрін ойнай алатын Қадіржан, оңашалау тірлік етіп, өз бетінше күн кешкен Нағашыбай, жас кезінен әскери өмірге бейімделген Дүйсен де сүректі күндері жеткенде арттарына қарай алмады, тау қозғалса қозғалмайтын Эгзамбай мен тағдыры талайлылау болған Дәуренбек те ана жаққа асыққандай болды. Бәріміздің қадірлімізге айналған Іззат пен Мараттың тосыннан алыс сапарға аттануы тіпті төбемізден жай түсіргендей етті. Ал, қырық жылдық кездесуде арамызда жарқылдап ойнап-күліп, кейінгі он жылдықта тағдыр талайы таусылған палуан тұлғалы Ақболат, ешкімге зияны жоқ, шүкіршілікпен өмір сүрген Нұрболат, үнемі ой жетегенде жүріп, өз қиялдарын іске асыруға тырысатын Алаш, әзіл-қалжыңға бейім, өзгенің құпиясын өзінікіндей сақтай білетін Еділ, отбасы бақытына бөленіп, немерелерін жетелеп, құрметті қарттық жасқа жеткенінде талайы таусылған Білім мен Шайзада – бәрі-бәрі пәниден бақиға аттанып кете барды. Бір кем дүние!
Адамзат тіршілігінің бар тетігі Алланың қолында дейміз ғой. Соған шүкіршілік етеміз, сабыр сақтаймыз, әйтсе де үлкендер айтатын «ажал деген адамның төбесінен төрт елі жоғарыда жүреді» дегендері сыныптастарым үшін тіпті жақын болып кеткен сияқты.
Міне, біздің мектеп бітіріп, алтын ұямыздан аттанып, үлкен өмірден өз жолдарымызды тапқанымызға да елу жыл болыпты. Елу көктем, елу жаз, тағы сондай күз бен қыс! Бұл дегеніңіз бір адамның ғұмыры. Сол елу жыл бұрынғы түлектер биылғы жазда кездесу өткізбекші. Енді олардың отбасында аманшылық болып, бала-шағаларының ортасында қызыққа тоймай, бақытты өмір сүре берсін деп тілейік.
Ө.Серәлі,
Ақтөбе қаласы
