Шілде айының алғашқы аптасынан-ақ чемоданын асынып демалысқа даярланып жатқандар қарасы қалың. Шіліңгір шілденің аптап ыстығын кейбіреулер шетел асып өткізгенді жөн көрсе, енді біреулер отандық туризмді қолдап, Қазақстанның көрікті жерлеріне саяхаттауды жөн көреді. Шілде – еңбек демалысының маусымы. Білім қызметкерлері түгел демалады, қалған саланың да қызметкерлері демалысты осы шілде айына жоспарлағанды жақсы көреді. Демалу тұрғысына келгенде де көптің пікір мыңға бөлінеді. Бір тобы дамыған елдердің, қалалардың зәулім ғимараттарын тамашалағанды қаласа, енді бір топ демалыс уақытын табиғаттың көрікті жерлерінде өткізуді жөн көреді. Ал, үшінші бір ерекше қауым тарихи нысандарды аралау үшін дала кезіп кетеді. Барлығында да бір мақсат: жол мұраты — жету. Саяхаттаудың бір қызығы сол, алдыңда қандай тосынсый күтіп тұрғанынан хабарсыз боласың. Сондықтан да кез келген жағдайға тастүйін дайын шыққаныңыз абзал. Осы мақсатта демалыс барысында керек кеңестерді тізіп жаздық, оқыңыз.
АУА-РАЙЫ РАЙЫҢЫЗДАН ҚАЙТАРМАСЫН
Саяхаттаудың басы жоспарлап отырған жеріңіздің ауа-райын зерттеумен басталғаны абзал. Соған қарап чемоданыңызға салар киім-кешектеріңізді, керек-жарақтарыңызды жия берсеңіз болады. Шілде айында елімізде демалыс жоспарлап отырсаңыз, алғашқы онкүндігінде Қазақстанның басым аумағында циклондық белсенділік және атмосфералық фронттар әсерінен тұрақсыз ауа райы сақталады деп күтілуде. Сондықтан табиғаттың тосын өзгерістеріне ылғи дайын жүруге кеңес береміз. Айдың алғашқы күндерінде еліміздің батыс бөлігінде жаңбыр жауып, нөсер жүреді. Қалған аймақтарда да алғашқы онкүндіктің соңғы күндерінде деп күтілуде. «Онына дейінгі аралықта күн күркіреп жаңбыр, бұршақ жауады. Жел екпіні 15-20 м/с дейін күшейеді. Солтүстік теңіздер аймағынан суық ауа массалары ығысып, республиканың солтүстік жартысында түнде +5+13 градус, күндіз ауа райы +28+18 градустан +12+17 градусқа дейін төмендейді. Ал, оңтүстік аймақта орналасқан елді-мекендерде түнде +20+25 градустан +12+20 градусқа дейін, күндізгі уақытта +30+38 градустан +23+30 градусқа дейінгі аралықта аптап болады»,- дейді, мамандар. Алғашқы онкүндіктің аяғы мен екінші онкүндіктің басында еліміздің барлық дерлік аймақтарында күн ысиды. Ауа температурасы күндіз көтеріледі. Республиканың оңтүстік-батыс жартысында +30+40 градусқа дейін, солтүстікте, орталықта және шығыста +25+33 градусқа дейін көтеріледі. Айдың ортасында Ресейдің еуропалық аумағы аймақтарынан келетін суық ауа массалары ауа температурасының төмендеуіне әсер етеді. Республиканың басым бөлігінде найзағай ойнап, жаңбыр жауады, оңтүстік және батыс облыстарында құмды дауыл тұрып, жел күшейеді. «Айдың екінші жартысында ауа температурасы тұрақсыз болады деп күтіледі: республиканың оңтүстік жартысында түнде +15+20 градустан +18+25 градусқа дейін, күндіз +25+30 градустан +35+42 градусқа дейін, солтүстік жартысында түнде +10+15 градустан +15+20 градусқа дейін, күндіз +20+28 градустан +28+35 градусқа дейін»,- делінген хабарламада. Ал Қызылорда облысына келер болсақ ауаның орташа айлық температурасы +28+30°С болады деп күтілуде, бұл нормадан 1°С жоғары (норма: +27+29°С). Ауа температурасы түнде бірінші онкүндікте +13+18°С-тан +18+23°С-қа, күндіз +24+29°С-тан +30+35°С-қа жоғарылауы болжанады. Екінші онкүндікте ауа температурасы түнде +18+23°С-тан +21+26°С, облыстың солтүстігінде +18°С-қа дейін, күндіз +30+35°С-тан +38+43°С, облыстың шығысында +35°С-қа дейін жоғарылауы күтіледі. Үшінші онкүндікте ауа температурасы түнде +16+21°С-тан +21+26°С-қа дейін, күндіз +32+37°С-тан +37+42°С-қа дейін ауытқуы күтілуде.
Жауын-шашынның айлық мөлшері нормадан аз болжанады (норма: 5-8 мм). Өткінші жаңбыр, желдің 15-20 м/с ұйытқуы бірінші онкүндіктің ортасында және соңында, екінші онкүндіктің басында және соңында, үшінші онкүндікте болжанады. Найзағай бірінші онкүндіктің ортасында және соңында, екінші онкүндіктің басында, үшінші онкүндіктің соңында күтіледі. Шаңды дауыл бірінші онкүндіктің ортасында және екінші онкүндіктің басында және соңында болуы мүмкін. Күн райына көршілес Ресей елінің еуропалық аумағынан бізге ығысатын ауа массаларының әсерінен тұрақсыздық орнауы ықтимал.
Қолшатырыңыз бен күннен қорғайтын жақпа майыңызды өзіңізбен бірге алсаңыз аздық етпейді. Кейде синоптиктер берген болжамға да жай болжам ретінде қарауға да болады. Тылсым табиғаттың мінезі қалай болатыны адамға аса мәлім емес. Неде болса бәріне дайын жүріңіз.
ДӘРІГЕР НЕ ДЕЙДІ, ТЫҢДАҢЫЗ!
Толқын МҰХАНБЕТҚЫЗЫ — «Қызылорда облыстық салауатты өмір салтын қалыптастыру орталығы» ЖШС директорының орынбасары:
— Әрине, жаздың ортасы — жағажай демалысы үшін тамаша уақыт! Климат адам ағзасына және оның өмір сүруінің барлық жақтарына әсер ететін маңызды факторлардың бірі. Ауа-райына қарағанда, климат салыстырмалы түрде тұрақты, себебі климат түзуші факторлар әр аймақ үшін (географиялық ендік, теңіз деңгейінен биіктігі, жер бедері, жер бетінің жабындысы, ауа массаларының айналымы, мұхиттар мен теңіздерге жақындығы) көптеген жылдар бойына сол күйінде қала береді. Ауа-райының күрт өзгеруі. Кенеттен күшті жел, найзағай немесе суық ауа-райы денсаулықты өзгертуге әкеледі. Күшті адамдарда әл-ауқаттың нашарлауы іс жүзінде сезілмейді, бірақ жүрек науқастарында, гипертониялық науқастарда, диабетиктерде, қатты бас аурулары басталады, қан қысымы гипертониялық кризге дейін көтеріледі және жүрек соғысы болуы мүмкін.
Ауа-райы мен денсаулық бір-бірімен тікелей және өте тығыз қарым-қатынаста болады. Жыл мезгілдерінің ауысуы өте кенеттен болатындықтан, адамдардың көпшілігі ревматикалық реакциялардан, ескі жарақаттар орындарындағы ауырсынудан, қысымның төмендеуімен байланысты бас ауруларынан зардап шегеді.
Жазғы демалыс кезінде балаларды қараусыз қалдырмау, суда балаларға ойын ойнауға рұқсат бермеу, күн қатты ысып кетсе, баланың терісі күйіп кетпес үшін арнайы күннен қорғайтын жақпа майлар жағу, күннен қорғайтын бас киім болуы керек. Табиғат аясында әдетте, кене көп болып келеді. Сондықтан жабық шалбар мен жабық аяқ киім киген жөн. Жаз мезгілінде тамақтан уланып қалу қаупі артатындықтан, жемістер мен көкөністердің балғын болуын қадағалау. Құрамы бұзылмайтын пісірілген, сақтауға ыңғайлы тағамдар болғаны дұрыс. Баланы жазғы кездегі өрт қауіпсіздігі ережелерімен таныстыру керек. Ересек адамсыз от жақпауын өтініп, оның жылдам тарайтындығын айтыңыз. Саяхатшылар үшін жолда денсаулығына байланысты мәселелерді болдырмау өте маңызды. Сондықтан жол жүруге арналған алғашқы көмек жинағы болуы керек. Олар — ауырсынуды басатын дәрілер, аллергияға қарсы, микробқа қарсы, суыққа қарсы, жараларды емдеуге арналған жақпалар, белсендірілген көмір, калий перманганаты, сутегі асқын тотығы.
САЯХАТШЫДАН КЕҢЕС
Асем Бекнұрқызы Какарманова:
— Шет мемлекетке алғашқы сапарым 2014 жылы басталған. Ол уақытта студент ретінде басты құндылығым білім алу. Академиялық ұтқырлық бағдарламасы арқылы 2014 жылы Қырғызстан мемлекеті Бішкек қаласы Жүсіп Баласағұни атындағы Қырғыз Ұлттық универсиетінде білімімді шыңдап, 2016 жылы Қытай елі Санджы қаласының белді оқу орнында тәжірибе жинақтадым. Міне, сол уақыттары саяхат жасауға деген қызығушылығым бүгінде сегіз мемлекеттің мәдениетімен, тарихымен, әлеуметтік жағдайымен таныстырды.
Жалпы демалудың екі түрі бар: бірі теңіз жағалауларында суға түсіп, күнге күюді ғана мақсат ететін пассивті демалыс болса, ендігісі қала аралап, жергілікті музейлерге барып тарихымен танысу, тұрғындардың тыныс-тіршілігі мен мәдениетін көзбен көру активті демалыс түрі. Маған екінші түрі жаныма жақын.
Жақындарым мен достарым үшін мен кішкентай жолдорбасы бар саяхатшы Дарамын. Осы тұста саяхатшы мен туристің айырмашылығын білген жөн секілді.
Турист тек оншақты күнге тур алып, турагенттің жоспарына сай елді аралап, көре алады. Ал, саяхатшы шетелге шыққанда жүріп өтетін маршрутын өзі белгілейді, қаласа жоспарын, бағытын оңай өзгерте алады. Сәйкесінше, саяхатшының күнделікті өмірі де туристке қарағанда ерекше, қызыққа толы болады. Себебі жоспарсыз шытырмандарға тап болуыңыз да мүмкін. Мысалы, сіз бүгін бес жұлдызды қонақ үйде жатсаңыз, ертеңіне әуежайда түнеуіңізде ғажап емес. Кез келген жағдайға дайын болу керек.
Жасыратыны жоқ, саяхаттау адамды төзімді әрі мықты етеді. Жиі саяхаттайтын адам сапар барысында әртүрлі жағдайларға тап болады, өзі үшін жаңалық ашады. Соның нәтижесінде оның тез шешім қабылдап, әрекет ету қабілеті арта бастайды. Ақшаны дұрыс жұмсауды үйренесің. Шетелде жүріп, сол елдің тілін білсеңіз жақсы, білмеген жағдайда жол сұрау үшін ымдап түсіндірудің өзі сіздің коммуникациялық, адаммен қарым-қатынас орнату, тез тіл табысу қасиетіңізді дамытады. Жаңа ортаға оңай бейімделу әр саяхатшыға тән. Сонымен қатар, дүниетанымы, жалпы таным көкжиегі үнемі кеңейіп отырады.
Үнемді саяхаттау үшін
5 лайфхак:
Ұшаққа билетті арзан алу үшін 1-2 ай бұрын тапсырыс беру немесе тікелей рейс емес, белгілі бір қалаға дейін ұшып, сол жақтан отыруға болады.
Екіншіден, қымбат дәмхана емес, көшеден тамақтану немесе қоғамдық асханалардан тамақтану, бес жұлдызды қонақ үй емес, хостель жалдау арқылы үнемдеуге болады.
Саяхаттың негізгі мақсатын ұмытпаған абзал, яғни сіз шоппинг немесе туған-туыстардың әрқайсысына естелік кәдесыйлар аламын деп қаражатыңызды шашқаннан гөрі жаңа әсер алуға жұмсағаныңыз жөн.
Экскурсия жүргізушінің немесе гидтің ақылы көмегіне жүгінбей, көретін жеріңіз туралы деректерді өзіңіз алдын ала оқып алып немесе экскурсшы жалдаған топқа қосылу арқылы ақпаратқа қанық бола аласыз.
Алғаш саяхаттап отырсаңыз, өз еліміздегі жерлерден бастауыңызға болады. Елімізде туризм жоғары деңгейде дамымаса да, көруге тұрарлық әсем жерлер аз емес. Ал, шет елдерге келер болсақ, біздің елімізге жақын орналасқан Өзбекстан, Ресей, Түркия мемлекеттерінен бастасаңыз болады. Аталған елдерді аралау қалтаңызға салмақ түсірмейді, ұсынары көп.
Саяхат кезінде табиғаттың түрлі ғажайыптары кездеседі: көк аспан, биік таулар, терең мұхиттар, ұшы-қиыры жоқ кең дала. Бұл мен үшін шексіздік пен еркіндік ұғымымен пара-пар түсінік.
ҚАУІПСІЗДІК БАСТЫ НАЗАРДА
Демалыс реті осы екен деп қауіпті демалысқа тәуекел етпеңіз. Бара жатқан еліңіздің болмаса қалаңыздың қауіпсіздігін тексеруден (елде соғыс болып жатпағандығын, қауіпсіздік қызметкерлерінің болуын, халқының бейбіт мақсатта тіршілік етуін) бастап қарапайым тұрмыстық қауіпсіздік ережелерін сақтау сіздің өміріңіздің кепілдігі болмақ. Белгіленбеген аймаққа суға түспеңіз, таулы, орманды аймақтарда от жаққанда абай болыңыз, от жағып ұйықтап қалмаңыз немесе жаққан отыңыздың толық сөнгеніне көз жеткізіңіз деген қарапайым ескертулерді барлығымыз білгенімізбен, көпшілігіміз назарға алмаймыз. Ең қиыны ескерусіз ессіз демалыстар көп жағдайлар қайғылы оқиғамен аяқталып жатады. Мәселен, бір ғана Қызылорда облысында 2022 жылдың басынан бастап есептегенде облыс аумағындағы су айдындарында 21 адам (оның ішінде 7 бала) қаза болған. 2021 жылы 32 адам (оның 21 бала) қаза болды. Бұл бір ғана судан келген қатер. Жазғы демалыста бұдан да басқа жайсыздықтар орын алуы мүмкін. Тағы бір ескерер тұсыңыз, саяхаттағанда қолданған әрбір затыңыздың техникалық қауіпсіздігіне назар аудару. Олар көлік қозғалысында белдікті тағыңыз, қайыққа отырғанда құтқарушы қалқыма күртешесін киіңіз деген секілді қарапайым ескертулерден басталады. Ас ішкенде де абай болыңыз, таңсық жердің тағамын тұтынып, жақпай қалса да, саяхатыңыздың сәтті, көңілді өтуі қиын. Сонымен қатар жазғы мезгіл түрлі жәндіктердің көбейетін уақыты. Өзіңіз түр-түсімен таныспаған жаратылыс иелерінен алшақ болғаныңыз абзал. Улы болмағанымен кесірін тигізуі мүмкін. Осы секілді жазғы уақыттағы демалысыңызда ескеру керек қауіпсіздік шаралары тізіліп кете бермек. Қауіпсіздікті бірінші орынға қойыңыз, сонда сапарыңыз сәтті, естелікке толы өтеді.
Дайындаған
Ш.ЖАЛҒАСБЕКҰЛЫ
