Толғауы тоқсан тіршіліктің түйіні тарқамай келеді. Себебі, қазір күнкөрістің өзі оңайға соғып жатқан жоқ. Баға бақылаусыз шарықтап, қымбатшылық қысымға алуда. Бұл құбылыс сананы сарсаңға салып, жұртшылықтың жүйкесі мен жігерін жүндей түтіп жіберді. Көптен бері түрлі шаралар қолға алынса да, шешімін толыққанды тапқан мәселе жоқ. Белең алған сол қымбатшылық, бағасы аспандаған сол азық-түлік. Қазір көпшілік құрғақ уәдеге құлақ асуды қойған, жалаң сөзге де жалтақтағысы жоқ. Келісімдердің келте болатындығынан күдер үзіп, қалтадағы бар қаражатты қамдап, күнкөрудің көзін табуға тырысып келеді. Әйтсе де, қалта толы ақша болғанымен, бұл қымбатшылық бәрін қағып алып, түбінде тиын-тебеніңді ғана қалдырады. Көпшіліктің сары уайымның иіріміне бата-тындары сондықтан. Базарға бас сұққанымен ондағы азық-түліктің құны қуантарлық емес. Күн сайын шарықтаған баға біразының қытығына тиіп келеді. Сырты бүтін, іші түтін болған әлеуметтік дүкендердің де әуселесін көрдік. Бәрі болмаса да, кейбірінің атына заты сай келмей жатыр.
Базарда бәрі бар, бірақ баға бағамы жоқ. Соған қарамастан сабылып жүрген адам көп. Енді қайтсін? Қымбатшылыққа қынжылып, қалтаға салмақ түскенімен күнелтудің қамын жасау керек. Осылайша, дүкендерді жағалап, тиісінше аралап жүреді. Алайда бір базардың өзінде шыр айналып, әр жерді шарлап жүруге тура келеді. Өйткені, көкөніс пен жеміс-жидектердің бағасы әр жерде түрлі бағамен сатылуда. Сондықтан қалтаға қарайлап, сапа-ны да саралап әлек болады. Сайып келгенде, қымбатқа ұрынғанның өзінде құрығанда сапасы татымды болса дейсің. Қайсыбірінің бағасын жіпке тізгендей жазып отырмақпыз. Бәрі дерлік қымбат, күнде жоғарылап жатқан баға. Тіпті, көтерме бағаның өзі күн сайын өсіп отыр. Мәселен, картоп – 180, 190, 205 теңгеден, жуа – 85 теңгеден, сәбіз – 130, 185 теңгеден, қызанақ пен қияр – 650 теңгеден, капуста – 280 теңгеден, қызылша – 150 теңгеден, алма – 350, 380 теңгеден сатылып жатыр. Қазір сатушылар сатылымын ойлап сарсаңға түсіп жүрсе, тұтынушылар тұрақтылықтың жоқтығына қарап қапа болуда. Асылында, сатушылар да сылтау айтып, бұрынғысынша ағынан жарылмайды. Өйткені, қымбатшылықтың қалпына еті үйреніп, қарқынына бой берген халық та «неге қымбат?» деген сауалды қоймайды. Тек құнына алған соң құнары болғанын қалап, азық-түлігін асықпай аралап алады.
Базарда бақылау жоқ екені белгілі, ал әлеуметтік дүкендер ше? Байқауымызша, аталған дүкендерде бақылау тұрақты жүргізіліп тұрады. Тіпті, жақында ғана облыс әкімі Гүлшара Әбдіқалықова бірқатар сауда нысандарын аралап, бағаларға үңіле қарап, өнімдерді саралап қайтты. Иә, жүргізіліп жатқан жұмыстармен таныспыз, қуанышты жаңалықтарға қанықпыз. Өнімді тасымалдау бойынша жасалған келісімдермен де, 1500 тоннаға жуық өнім қоры бар екенінен де хабардармыз. Десек те, шекті кұны шегеленбеген әлеуметтік дүкендердің кейбірінде шикілік бары жалған емес. Оған талай көзіміз жеткен. Соған қарағанда, әкім араласа бәрі қаз-қалпында қақшиып, көзін тайдыра бергенде ескі әуеніне салатын секілді. Кей тұрғындардың айтуынша, аталған дүкеннің жұмысы жақсы. Сары дүкеннің іші өнімге толы, бағасы да көрсетілген талаптар бойынша екенін айтып қуаныштарын жеткізуде. Дей тұрғанмен, кей дүкендердің жайы бұған қарама-қайшы. Өйткені, кей сатушылар өнімнің үстіне ақша қосып сатады. Тіпті, тауық етінің өзі қымбатқа түсіп тұр. Сатушының айтқан бағасы мен бекітілген баға басқа. Жә, мұны қоялық. Нанның өзін 55 теңгеге емес, 60 теңгеге алдық. Шекті баға бұл емес еді ғой дегенімде, қалған тиынды сыртына орап берген пакетіне алған екен. Сонда шегеленген шекті құнына алу үшін қолында пакет болу керек. Айтпақшы, кейбірі өз өнімдерін әкеп сататындарын да жасырмады. Айта берсек, шикілігі шегінен, былығы белуардан асып отыр.
Алғашында сары дүкендерді асыра мақтаушы едік. Күнкөрістің өзі күшке түскен уақытта таптырмас мүмкіндік болды деп масаттанғанымыз да рас. Жалпы, жоғарыда айтып өткеніміздей, талапқа сай, мүлтіксіз орындайтындар бар, бірақ бәрі емес. Асылында, әлеуметтік дүкендер жайында әлеуметтік желіде де айтылып жатады. Пікірлерге көз жүгіртсең, көңіл толмаушылықтың көп екенін аңғарасың. Бірі жақтап, мақтаудың майын тамызып жатса, енді бірі сапасына сын тағып, өнім тауарларының өте аз екенін айтып қамығады. Кәдімгі дүкендер ештеңе қоймай сатып алып кеткенде, қарапайым халыққа түк те қалмайды деп шағымданғандар да бар. Қымбатшылық кең етек алғанда, айланы асыру ауыздықтаудың тиімді тәсілі емес. Бәрі түзеледі деген сеніммен, үмітті де үзілді-кесілді үзбеуге тырысып баққанымыз жөн шығар. Өйткені, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы азық-түліктің қымбаттамауы хақында көкейге қонымды шешімдер қабылдаған еді. Істің барысын әлі де бақылап, ақырын күтеміз.
Қымбатшылықтың қысымынан құтылып, қысылтаяңынан шықсақ, бәрінің ұмыт болуы мүмкін. Соған сәйкес қадамдар жасалып, бақылау күшейтілсе, бәлкім, көпшілік көңілдегі күдікті ойынан арылар. Әйтпесе, бұл құбылыстың әбігерге салып, талайды титықтатып жібергені рас. Талаптар орынды сақталса, жоспарға сай жұмыс жасалса, өздігінен шешімі табылар еді. Басшылықтар берік байламға келсе, халық жайы едәуір түзеліп, қысыр әңгіме де жойылмақ.
Замира ҚОНЫСЖАН
