Осыдан бір ай уақыт бұрын «Қазақ әдебиеті» газетінің №41 номерінде бірнеше ғалым-педагогтардың ҚР Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевқа арнап жазған ашық хаты жарияланды. Ашық хатта білікті ғалым-педагогтар Қазақстанда болашақта болар 12 жылдық мектеп, оның құрылымдық ерекшеліктері турасындағы ойларын ортаға салады.
Қазір әлемде қай елдің болмасын, білім саласын PISA зерттеуімен тексеретіні белгілі. Зерттеуде оқушылардың білім сапасы математика, оқу және жаратылыстану сауаттылықтары бойынша 6 деңгейлі тапсырмалар негізінде анықталады. PISA-2022 зерттеуіне қатысқан қазақстандық оқушылардың 3-4 пайызы ғана 5-6 деңгейлі тапсырмаларды орындай алды, ал 96-97 пайызы орындай алмады. Бұл Қазақстандағы білім жүйесі төмен екендігін көрсетеді. Ашық хатта педагог-ғалымдар орта білім жүйесі сегіз жүйе құраушыдан тұратындығына тоқталады. Олар:
1. Білім стандарттары мен оқу бағдарламалары;
2. Оқу әдебиеті;
3. Педагог кадрлардың кәсіби біліктілігінің сапасы;
4. Білім беру сапасын бағалау;
5. Рухани-адамгершілік және патриоттық тәрбие беру;
6. Ғылыми-зерттеу жұмыстары;
7. Басқару жүйесі;
8. Материалдық-техникалық база.
Білім сапасы озық елдерде 6+3+3 моделі негізінде жұмыс істейтін 12 жылдық мектеп анықталып, педагог-ғалымдар олардың іс-тәжірибесіне назар аударады. Мұнда 6 жыл – бастауыш мектеп, 3 жыл – орта мектеп, 3 жыл – жоғарғы мектеп. Бастауышта 6-11 жас аралығында оқушы әр түрлі ғылымдардың негізін меңгеру қалыптасады, 12-14 жас аралығында дербес өз бетімен жұмыс жасауды үйренеді, 15-18 жас аралығында оқушылар әр түрлі білімді, оның ішінде өздері қалаған пәндерді тереңдете меңгеруге үйретіледі.
Коллаж ашық дереккөзден алынды
Ал, Қазақстандағы 11 жылдық 4+5+2 моделімен жұмыс істейді. Мұнда балалардың психо-физологиялық даму ерекшелігіне сәйкессіздік орын алған. Олар барлық пәндерді меңгере алмайды екен.
Бұдан отыз бес жыл бұрын кеңестік жүйе шекпенінен шыққан Прибалтика елдерінің білім сапасы бүгінгі күні жоғарғы деңгейге жетіп отыр екен. 2022 жылғы зерттеуде Эстония 7-орынды иеленіпті. Біздің білім жүйеміз жайында бұлай айта алмас едік.
Қазақстан, Жапония, Оңтүстік Корея, Финляндия және Канада елдерінің білім саласын салыстыра зерттеген педагогтар жоғарғы сегіз білім құраушы жүйе жайындағы өз тұжырымдарын жүйелеген екен, оған тоқталмай-ақ қояйын. Олар 12 жылдық мектепке көшу кезең-кезеңімен іске асқандығын жөн санайды.
Бұдан соң 2018-19 және 2019-20 оқу жылдары Түркістан облысы 4 ауданында 30 мектеп, 400-ге тарта мұғалім, 3 мыңнан аса оқушы қамтылған экспериментке тоқталады. Оның нәтижесінде қатысқан оқушылардың білім сапасы қатыспағандардың білім сапасына қарағанда орта есеппен 4,5 пайыздан 9,5 пайызға дейін көтерілгені байқалады. Бұл жүйе құраушылардың сапасы ғылыми-практикалық негізді түрде көтерілетін болса, білім сапасы көтерілетінін дәлелдейді.
Осындай қордаланған мәселелерді көтере отырып, педагог-ғалымдар Қазақстан үкіметіне білім сапасының көтерілуі үшін арнайы қаулы ұсыныпты.
Қаулыда:
— 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу қажеттігін ғылыми негізде саралап көрсету;
— 12 жылдық мектепке көшу үшін 12-14 жылға арналған көлемді реформа жүргізу қажеттігін, яғни 12-сынып 13 жылдан кейін ғана керек болатынын айту;
— мұндай реформа жүргізу үшін білім сапасы жоғарғы елдердің (мысалы, Жапония, Эстония елдері мен Қытайдың Шанхай провинциясы) іс-тәжірибелерін мұқият зерттеу жолын;
— 12 жылдық білімге көшудің концепциясымен кешенді жұмыс жоспарын дайындау қажеттігін;
— осындай реформа жүргізу үшін қажетті қаржы бөлу жолдары анықталып, басқа да атқарылатын жұмыстар көрсетілуі керек.
«Қазақ әдебиеті» газетіндегі осы ашық хатты оқып шыққаннан кейін, біраз ойға қалдым, салада біраз уақыт қызмет істеген адам ретінде өз ойымды білдіргенді жөн көрдім. Елміздің білім деңгейін көтеру үшін білім ошақтарының жеткілікті болуы өз алдына тәуелсіздігіміздің іргесі мықты болу үшін сапалы білім қажет. Ол үшін бізге, шынымен де, 12 жылдық мектеп керек. Бұл жас ұрпақтың басқа елдердегі замандастарымен бәсекеге түсе білуі, өз білім-біліктілігін әлемге әйгілеуі, қазіргі ғылыми-техникалық прогресстен қалып қоймай, жаңа технологиялық жаңалықтардың көшбасында жүру үшін, нанотехнологияны, дүние жүзі ғылымдары дамуындағы озық үрдістерді меңгеру үшін өте қажет-ақ. Ал, осы ашық хаттың білікті педагогтар мен қоғам мүшелері тарапынан талқыланып, бүкілхалықтық сұраныспен іске асырылуы талап етілсе, нұр үстіне нұр болар еді деп ойлаймын.
Өтебай Серәлі,
Ақтөбе қаласы
