«Періштенің досы» деген атау алған балалар әлемі тым нәзік әрі қорғансыз. Бала зұлымдыққа, зорлық-зомбылыққа, өзге де былыққа қарсы тұра алмайды, төл мүддесін қорғауға да дәрменсіз. Сондықтан озық елдер балалардың құқығын қорғауды, әл-ауқатын жақсартуды жоғары міндет санайды.
31 желтоқсанда Қазақстан халқын Жаңа жыл мерекесімен құттықтауында Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2022 жылды «Балалар жылы» деп жариялады. Білім және ғылым министрлігі жылдың екінші айы аяқталуға таяғанда іс-шаралар жоспарының жобасын ұсынды. Ал, Сыр өңірі төртінші айға келгенде жоспардың енді нақтыланғанын айтты. Ендеше алда біздің балақайларды ерекше тосын сыйлар күтіп тұр.
Министр межелеген он қадам
«Балалар жылы» аясында қолға алынатын ізгі бастамалар мен ірі шараларға тоқталып өтейік. Әділін айту керек, Білім және ғылым министрлігі әзірлеген «Балалар жылын өткізу жөніндегі іс-шаралар жоспарының жобасында» айтылғандай, биыл жас ұрпаққа бір емес, бірнеше жыл бойы қызмет ететін жобалар да қарастырылған екен.
Біріншіден, перспективті ауылдарда, ауылдық аудан орталықтарында, қалаларда 908 инновациялық даму орталығын салу мәселесі пысықталады. Нақты шешім қарашаға дейін қабылдануы тиіс.
Екіншіден, ауылдық аудан орталықтарында және қалаларда аз қамтылған отбасылардың балалары үшін бұрынғы кеңестен қалған интернаттар орнына жаңа форматтағы 300 мектеп-пансионат салу жобалары әзірленбек. «Қазақстан халқына» қорынан арнайы мектептерді және мектеп-интернаттарды жарақтандыруға 7 млрд. теңге бағытталады.
Үшіншіден, бала 1 жасқа толғанға дейін оның күтімі бойынша ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақыны төлеу кезеңін 1 жылдан 1,5 жасқа дейін, оның мөлшерін 1,5 есе арттыру жоспарланған. Осы мақсатқа республикалық бюджеттен 214 млрд. 745,2 млн. теңге бөлінетін көрінеді. Ел Үкіметі сәуірден бастап биылғы жыл бюджетін қайта қарайтын болады.
Төртіншіден, әр өңірдің өз «Аружан Саины» пайда болмақ: бала құқықтары жөніндегі өңірлік уәкіл лауазымын енгізу көзделіп отыр. Оларға жалақы төленбейді, 14 облыс пен 3 мегаполистің балалар омбудсмені қоғамдық негізде жұмыс істейді. Олар облыс әкімінің кеңесшісі және кәмелетке толмағандар ісі жөніндегі комиссия төрағасының орынбасары функцияларын атқарады.
Бесіншіден, қыркүйекке дейін мектеп асханалары бейнебақылау камераларымен жарақтандырылуы тиіс, оқушыларға асханада қолма-қол ақшасыз, картамен есептесу мүмкіндігі кезең-кезеңмен енгізіледі.
Алтыншы, балаларға емханаларда барлық ауру, соның ішінде орфанды-сирек дерттер бойынша берілетін дәрілер мен медбұйымдар тізімін кеңейту үшін 16,4 млрд теңге көзделеді. Денсаулық сақтау министрлігіне тиісті бұйрықты қабылдау жүктеледі.
Жетінші, мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған бірыңғай цифрлық құжатты енгізу ұсынылған: ол негізгі және ілеспе реабилитациялық қызметтерді кешенді көрсетуге арналған электронды сертификат түрінде болмақ. Осы арқылы ата-анасы, қамқоршылары және дәрігерлер балаға қандай әлеуметтік қолдау шараларына құқық берілгенін біледі.
Сегізінші, бас тартылған тастанды балалар үшін жеке жәрдемақы түрін енгізу мәселесі пысықталады.
Тоғызыншы, оқушылардың дербес білім, шығармашылық және спорттық жетістіктерін паш етудің жаңа технологиясы – «Оқушының электронды портфолиосы», «Мектеп түлегінің портфолиосы» жобасы енгізіледі. Ол «Ұлттық білім беру деректер қорында» жүзеге асырылады, «Білім» модулі құрылады. Оған 250 миллион теңге бөлінбек.
Оныншы, бұл жылдан балалар студиялары ұтады. Мысалы, Balapan телеарнасында мультимедиялық және танымдық контент үлесін арттыру үшін бюджеттен 1 миллиард теңге бөлу ұсынылған. Бөлек қаржыға арнайы медиаөнімдер – телебағдарламалар, сериалдар, деректі фильмдер, вирусты роликтер, көркем мотиваторлар, гиф-суреттер жасалып, әлеуметтік желіде, мессенджерлерде таратылады.
Балалар жылында жылылық бар
2022 жылды «Балалар жылы» деп жариялай отырып, Мемлекет басшысы: «Бұл ұрандар мен мерекелік іс-шаралар туралы емес, ең алдымен, баланы қорғау мақсатында денсаулық сақтау, білім беру, әлеуметтік қамсыздандыру саласындағы билік органдары тарапынан нақты шаралар қабылдау қажет»,- деді. Президенттің бұл шешімі жауаптыларға үлкен жауапкершілікті жүктейді. Мемлекет басшысы мен Үкімет бұл үшін көп жұмыс атқаруда. Президент пәрмен беріп, министр межелеген жоспарға өңірлер де өз қолтаңбасын қалдыруда. Оның ішінде Сыр елі де ауқымды жобаларды қолға алған. Енді соны тізбектеп шықсақ. Мысалға, балалар нысандары салынып, жәрдемақылар ұлғаюда. Қауіпсіздік жағдайлары жасалынып, жекелеген санаттағы 30 мың балаға әлеуметтік көмек көрсетілуде.
Дегенмен, баланы қорғау саласында жүйелі проблемалар қалып отыр. Мәселен, суицид көрсеткіші өсіп, зорлық-зомбылық та азаймай тұр, сонымен қатар бірқатар ата-аналардың бейәлеуметтік өмір салтын ұстану, қайталанған жетімдік жойылмай келеді.
Жағдайды өзгерту үшін баланың игілігі үшін кешенді саясат қажет. 2022 жылды Балалар жылы деп жариялау мемлекеттік органдар қызметінің басым саласы балалар мүддесін көздейтін саясатты айқындауға мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта балалар жылын өткізу жөніндегі іс-шаралар жоспары облыс әкімімен әзірленіп, бекітілген. Білім басқармасы іс-шаралар кешенін дайындау жөніндегі және жыл бойы шараларды үйлестіруші орган ретінде жұмыс жасайды.
— Балалар жылын іске қосу үшін мүдделі органдардың және ҮЕҰ қолдауымен жоспарланған шараларды іске асыратын боламыз. Облыстық жоспарға Ұлттық жоспардың, жергілікті мемлекеттік органдардың, сондай-ақ үкіметтік емес ұйымдардың іс-шаралары енгізілді. Сонымен қатар, біз барлық ұсыныстарды, соның ішінде балалар бастамаларын қарастырдық. Жоспарға ең қызықты және шығармашылық идеялар кірді. Бастапқыда жобаға 100-ден астам түрлі шаралар енгізілді. Жобамен жұмыс істеу шамасына қарай 52 іс-шара қалды.
Сондықтан бүгінгі күні облыстық жоспар – бұл мемлекеттік органдар мен жұртшылықтың бірлескен еңбегі. Айта кету керек, балалар жылын өткізу Президент Әкімшілігі мен Үкіметтің ерекше және күнделікті бақылауында. Іс-шаралар жоспары балаларға қатысты барлық салаларға әсер етеді. Маңызды іс-шараларға тоқталар болсам, балалар жылы аясында қаламыздағы №264 мектеп-лицейінің жанынан балаларға арналған замануи обсерватория ашылды,- дейді облыстық білім басқармасының басшысы Ақзира Қасымова.
Расымен, қосымша білім берумен қамтамасыз ету мақсатында Қызылорда қаласында 150 орындық қосымша білім беру орталығы, Қармақшы ауданында 150 орындық тынығу лагері, Жалағаш ауданында 200 орындық оқушылар үйі мен 50 орындық өнер мектебі ашылады. Сонымен қатар, 2022 жылы 4 жаңа мектеп, 2 апаттық жағдайдағы мектеп үшін жаңа ғимарат, 1 балабақша ашылады.
Аутистік спектрі бұзылысы бар балаларға жаңа заманауи әдісімен жұмыс жасайтын жаңа аутизм орталығы жұмысын бастайды. Инклюзивтік білім беруді дамыту жұмыстары жалғастыратын болады. Биыл 47 балабақша мен 28 мектепте инклюзивтік кабинеттер ашылып, арнайы мамандарға штаттар берілмек. Осыған орай, балалар жылы аясында барлық мемлекеттік балабақшалар арнайы мамандармен қамтамасыз етілетін болады. Ал, мектептердің 85%-ы инклюзивтік кабинет пен арнайы мамандарымен қамтылмақ.
Мүмкіндігі шектеулі, жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған 1030 балаға техникалық құрғылар (планшет) табысталады. Қызылорда облысының интернаттық мекемелерінде балалардың тұруының тиісті жағдайларын қамтамасыз ету жөніндегі 2022-2025 жылдарға арналған жоспар бекітіліп, кезең-кезеңмен іске асыру жоспарланған.
Бес жылға арналған жоспар аясында интернаттық мекемелерге жөндеу жұмыстары жүргізіліп, материалдық-техникалық базасын жақсарту үшін қаржы бөлу көзделген. Ағымдағы жылға 88 млн. теңге қаржы бөлініпті. Сонымен қатар, меценаттардың көмегімен 8 мектепте жаңадан спорт алаңы салынады.
2022 жылы техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімі бар кадрлар даярлауға 1600 орынға қосымша мемлекеттік тапсырыс беріліп, 3108 дейін көбейтіледі. Қызылорда қаласындағы техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарындағы әлеуметтік аз қамтылған, көп балалы отбасынан шыққан студенттердің қала ішіндегі қоғамдық көліктерде тегін жүруін қамтамасыз ету мақсатында жергілікті бюджеттен қаржы бөлінеді.
Балалар қозғалысын дамыту мақсатында Жас Ұланның «Жыл үздігі» жүлдесін ұйымдастыру және облыстық балалар форумын өткізу жоспарланған. «Ел үміті» бастамасы шеңберінде ауылдық жерлердегі мектеп оқушыларының талантын ұштау, қабілетін дамыту және қолдау үшін жағдай жасау мақсатында «Елбасы медалін» және «Мың бала» ұлттық зияткерлік олимпиадасы ұйымдастырылады.
Баланың табанына кірген тікен…
Балаға бәрін сатып алып беруге болады. Бірақ, денсаулық емес. «Баламның табанына кірген тікен, менің маңдайыма қадалсын» деп тілейтін ата-аналар үшін де жағымды жаңалықтар бар.
Биыл «Қамқорлық» корпоративті қорымен қаржыландырылатын мүгедек балаларға арналған оңалту орталықтарының санын көбейту шеңберінде Көп бейінді облыстық балалар ауруханасының базасында 2 жастан 14 жасқа дейінгі балаларға арналған оңалту орталығы ашылады.
«Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен бірлесіп сауда орталықтарында целиакия, қант диабеті және т.б. арнайы тамақтану тәртібін сақтауды қажет ететін диагноздағы балалар үшін арнайы азық-түліктерімен қамтылған «Денсаулық бұрыштарын» ашу жоспарлануда.
Одан бөлек, мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастырумен балаларға қосымша білім берумен қамту үшін спорт саласында 4312 балаға 633535 теңге, мәдениет саласында 2150 балаға 301242 теңге қарастырылып, түрлі шаралар ұйымдастырылатын болады.
Мейірім мекені
Ерекше қолдауды қажет ететін балаларды оңалту шаралармен қамтамасыз ету үшін 3 жобаны қаржыландыру жұмыстары жалғасады. Олар иппотерапия, аудан орталықтарында күндізгі станционар жағдайында ақысыз қызмет көрсету орталықтардың жұмысын жандандыру. Барлық мүдделі органдар мен ҮЕҰ-мен «Мейірімділік керуені» атты жыл бойы ұйымдастырылатын қайырымыдылық іс-шаралар өткізу жоспарланған. «Мейірімділік керуені» аясында Қызылорда қаласындағы әлеуметтік аз қамтылған, көп балалы отбасынан шыққан, жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған санатына жататын тұрғындарды қала ішіндегі «Еуразия» және «Мұз айдыны» спорт кешеніне тегін абонементтермен қамтамасыз ету, мектеп оқушыларының каникул күндері облыс музейлеріне тегін кіруін қамтамасыз ету қолға алынып отыр.
«Жақсылық жаса балаға» көп балалы аз қамтылған отбасыларындағы балаларға, мүмкіндігі шектеулі балаларға әлеуметтік қолдау көрсету мақсатында мереке күндеріне орай қайырымдылық шараларын, «Бірге армандайық» ауыр дертпен ауыратын балаларды кумирлерімен кездесу шарасын ұйымдастыру да жоспарда бар көрінеді.
2022 жыл Балалар жылы болып жариялануына байланысты өңірлік баспа БАҚ пен әлеуметтік желілерде арнайы айдарлар ашып, ақпараттандыру жұмыстарын жүргізу, медиа-жоспар аясында жұмыстарды үйлестіру қолға алынады. Сыр елі балаларының жетістіктерін насихаттайтын билборд, баннер, журнал, кітаптар сериясын шығару да күн тәртібіне қойылған. Сондай-ақ, балалар қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін полиция департаментімен бірлескен шаралар қарастырылды. Балалар жылы аясында өткізілген шараларды қорытындылау, ең үздік шаралар, жобалар, белсенді қатысушыларды марапаттау мақсатында «Ең үздік әлеуметтік жоба», «Мейірімді жүрек» номинация бойынша меценаттарды марапаттау, «Бала жылын өткізуге ерекше үлес қосқан ҮЕҰ» марапаттау рәсімі өтеді.
Тағылымды тәрбие – бала болашағының іргетасы. Қазақтың қарадомалақ балалары әлемдік деңгейде ел мерейін асыруда. Қарапайым ауылдан шыққан талай баланың жұлдызы жанып, қабілетімен дарындылар қатарына қосылды. Иә, қай кезде де мемлекет баланың үздіксіз дамуына инвестиция құюды тоқтатпайды. Расымен, балалары бақытты ел де бақытты.
Айдар САЙЛАУОВ
