Әлеумет. Шиеленіс. Шешім.

Қазақстандағы әдет, жаңа жыл дүниенің қымбаттауымен басталады. Әлеуметтік мәселе етектен тартып, бұқараның ызасын тудырады. Үкімет зейнетақыға тиын-тебен қосып, жартымсыз жәрдемақымен жарылқайды. Бірақ базар бағасы шарықтап кетеді. Коммуналдық төлемдер де аңдысын аңдиды. Монополистер де халықтың қалтасын қағуға құмар. Кәсіпкерлерге де оңай соқпайды. Биылғы жалақының көтерілуіне сәйкес салықтық төлемдер 40 пайызға өсіп кетті. Бұрын әлеуметттік медициналық сақтандыру үшін 2975 теңге төлейтін жеке кәсіпкерлер 4200 теңгеге шығындалатын болды. Медициналық төлем үшін жұмыс беруші қызметкерге оның жалақы деңгейінің 3%-ын төлемек, бұрын 2% еді.

Биылғы қаңтар айы елімізге жайсыз тиді. Қызылорда облысы үшін топтық төбелестен басталды. 1 қаңтарда Қазалы ауданында бұзақылық дерегі орын алды. Қазалы ауданының полиция бөлімінің таратқан дерегіне сүйенсек, орын алған оқиға бойынша жүргізілген жедел шаралар нәтижесінде полиция бөліміне 8 азамат жеткізіліп, ҚР Қылмыстық кодексінің «Бұзақылық» деп аталатын 293-бабы бойынша сотқа дейінгі тергеп-тексеру әрекеттері жүргізіле бастаған.

2 қаңтарда Маңғыстау облысында халық наразылыққа шығып, толқыныс шеруі елді шарпыды. Толқудың басты себебі – жаңа жылдан кейін сұйытылған газдың шектен тыс көтерілуі. Содан кейін мыңдаған адамның ереуілі, айқай-шу, талаптар мен тараптар, бәрі көше кезіп кетті. Бір күнде бұрқ ете қалған шеруге кімдер кінәлі? Енді елдің қойған талабынан нендей өзгерістер енбек? Әлеуметтік мәселе шешімін таба ма? Болған жайды ретімен тарқатайық.

Тыныштықты бұзған қаңтардың ызғары

«Qazaq Oil» және «ҚазМұнайГаз» сияқты ірі жанармай сату желілері Маңғыстау облысында сұйытылған газ бағасын түсіре қойды. «Сұйытылған газ сыртқы факторлардың әсерінен осы өңірде қымбаттап кетіпті» деп ақталды олар. Қазақстанға әсер ете беретін ол не деген бітпейтін «сыртқы факторлар» екен? Еуропада газдың бағасы мың текшесіне 1,5 мың долларға қымбаттаса, оған Қазақстанның қандай қатысы бар? Сұрақ көп…

«Біз сұйытылған газды тек қана ішкі нарыққа арнап шығарамыз. Газдың өзіндік құны түк те өскен жоқ, өйткені қазақстандық жұмысшылардың жалақысы да өспеді. Сұйытылған газды өндірушілер әлгі газын қайда жіберерін білмей, шығынға батқалы тұрған шақта билік автокөлік иелерін жаппай сұйытылған газға көшіңдер деп үгіттеді. Газбен жүре бастаған жүргізушілер солай зауытты банкрот болудан құтқарып қалған болатын. Ал енді тұтынушылар әбден көбейген кезде зауытың қожайындары көбірек пайда алуды көксеп, халықты тағы тонай түспек болды».

бұл – көпшіліктің пікірі.

Бұл сұрақтар қызылорда­лық­тарды да мазалады. 4 қаңтарда Қызылорда қаласындағы «Магнум» сауда желісі алдына жиналып, өз талаптарын айтты. Талап-тілектерін тыңдауға қала әкімі де, облыс әкімі де келді. Бірақ жиналғандар сөзге құлақ аса қоймады, шулады, айқайлады, ысқырды. Айналып келгенде, әлеуметтік мәселеге толы сұрақтарын жүйелеп қоя алмады. Кешқұрым көшені жауып, оңайлықпен тарқамады.

5 қаңтарда таңертеңгілік Н.Назарбаев даңғылынан Магнумге дейінгі жол жабылды. Қоғамдық көліктер айналма жолмен жүруге мәжбүр болды. Сәлден кейін маршруттар жүруін тоқтатты. Сауда желісінің алдына жиналған жастардан құралған шағын топты жасақ тыныштық сақтау үшін алып кетті. Түстен кейін жиналған топтың әсері күшейді. Бұзақылыққа жол бер­ді. Облыстық әкімдіктің ал­дына жиналған олар әкімдіктің аула­сына басып кірді. Гаражға өрт қойды. Сұлтан Бейбарыс көше­сін жапқан топ көше бойын­дағы полиция отыратын дүңгіршекті де өртеді. Әрі қарай өз-өздеріне ие бола алмады. Еш нәрседен тайсалмаған топқа үрей­лене қара­ған мекемелердегі жұмыс­шы­лар үйлеріне қайтуға тура келді. Сол күні бұзақы топ қала орта­лығындағы облыстық сот пен «Нұр Отан» ғимаратын өртеді. Облыс әкімінің орынбасары С.Ахметов «Қазақстан» ұлттық арнасына берген сұхбатында 8 стратегиялық нысанға шабуыл жасалғанын, 6 млрд. теңге залал келгенін айтты. Осылайша жаңа жылдың алғашқы жұмыс күнінің шырқы бұзылды.

6 қаңтарда қала тынышталды. Тұрғындар банкоматтың алдында ұзын-сонар кезекте тұрды. Дүкендер қолма-қол ақша талап етті. Тыныштықты күзету үшін әскерилер мен полицейлер жұмылдырылды.

Президент кінәлілерді сынға алды

Осыдан соң іле-шала Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев еліміздегі әлеуметтік-эконо­мика­лық жағдайға қатысты кеңес өткізді.

Президент кеңеске қатысу­шыларға Премьер-министр Асқар Маминнің қызметтен боса­ту жөнінде өтініш бергенін хабар­лады. Мемлекет басшысы оның өтінішін қабылдады. Онсыз да халық оның кетуін талап еткен еді. ҚР Конституциясына сәйкес Премьер-министрдің қызмет­тен босатылуы бүкіл Үкіметтің өкілеттігін тоқтатқанын білдіреді. Үкімет мүшелері жаңа құрам жасақ­талғанша, өз міндеттерін атқара береді. Премьер-министр­дің міндетін атқару Әлихан Смайыловқа жүктелді.

Қасым-Жомарт Тоқаев өз сөзінде инфляцияға жол бермеу атқарушы биліктің басты міндеттерінің бірі екенін, бірақ оның орындалмағанын айтты. Президент ол міндетті жаңа Үкіметке жүктеді.

– Бұл ел Үкіметінің келесі құра­мының және министрлер кабинетінің жаңа басшысының ең басты міндеті болады,– деді Қ.Тоқаев.

Қасым-Жомарт Тоқаев елімізде қалыптасқан күрделі қоғам­дық-саяси және әлеуметтік-экономикалық жағдайға тоқталып, сұйытылған газ бағасының ар­туына байланысты халықтың нара­зылығын тудырғаны үшін Үкі­мет, соның ішінде, Энер­гетика министрлігі, сондай-ақ «Қаз­мұнайгаз» бен «Қазақгаз» кәсіп­орын­дары кінәлі екенін айтты.

Мемлекет басшысы Алматы қаласы мен Маңғыстау облысында төтенше жағдай енгізілгеннен кейін ахуалдың біртіндеп түзеле­тінін атап өтті. Сондай-ақ, жағ­дайды тұрақтандыруға қатысты тапсыр­малар берілгенін, бұл ретте негізгі салмақ Ішкі істер министр­лігіне, жедел әрекет ететін арнайы жасаққа және Ұлттық ұланға артылып отырғанын мәлімдеді.

Президент өзінің былтыр маусым айында Маңғыстау облысындағы «Қазақ газ өңдеу зауыты» базасында сұйытылған газ өндіретін жаңа зауыт салу жөнінде берген тапсырмасының орындалу барысын сынға алды.

– Қазіргі уақытта жобаның тек техникалық-экономикалық негіз­де­месі ғана дайындалған. Оны қар­жыландыру мәселесі шешілмеген. Екіншіден, сұйытылған газды тарату және саудаға шығарудың қазіргі тәртібі пысықталмаған. Электронды сауда барысында бағаның өсуін шектеу тетіктері қарастырылмаған. Нәтижесінде Энергетика министрлігі электрон­дық сауда бойынша жедел әрекет етіп, оны ауыздықтай алмаған,– деді Президент.

Сонымен қатар Қасым-Жомарт Тоқаев аталған саланы реформалауға қатысты жүйелі әдістің жоқ екенін атап өтті.

– Ешкім өзін үнемі шығынға ұшырата бермейтінін түсіну маңыз­ды. Еліміз газ және газ өңдеу сала­ларында инвестициясыз, тіпті газсыз қалуы да мүмкін. Сондықтан жүйелі, бірақ ойластырылған және кезең-кезеңімен жүзеге асырылатын реформалардан басқа жол жоқ. Алдағы уақытта газ саласын сапалы түрде қайта қарап, ішкі нарықты тауарлық газбен толыққанды қамта­масыз ету керек,– деді Мемлекет басшысы.

Осыған байланысты Президент қазіргі жағдайды тұрақтандыруға бағытталған ең алдымен атқары­латын шаралар туралы баяндады.

– Біріншіден, мен Маңғыстау бойынша Үкіметтік комиссияның ұсынған шаралар кешенін мақұл­даймын. Екіншіден, монополияға қарсы органға Кәсіпкерлік кодекс­тің 119-бабына сәйкес сұйы­тылған газдың бағаларын 180 күнге уақытша бағалық реттеуді енгізуді тапсырамын. Облыстарда халық үшін шекті бағалар өткен жылдың соңындағы баға деңгейінен аспауға тиіс. Үшіншіден, Үкіметке сұйытылған газды электрондық сауда алаңдары мен биржалар арқылы өткізуге толық көшуді бір жылға шегеруді тапсырамын. Осы кезеңде нормативтік-құқықтық базаны мұқият әзірлеп, сауда алаң­дары жұмысының ашық болуын қам­тамасыз ету, бағаның күрт өсуін шектеу тетіктерін енгізу қажет. Төр­тіншіден, Бас прокуратураға бәсе­келестікті қорғау агенттігімен бір­­лесіп, бағалық сөз байласу мен өзге де бәсекелестікке қарсы іс-әрекет­терге қатысты тергеу жүргізуді тапсырамын. Тергеуді жедел жүргізіңіз. Жиырма күн ішінде есеп беріңіз,– деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Қоғамдық қауіпсіздікті сақтау жолға қойылды

Бүгінде Қызылорда облысының Полиция департаменті халықтың қауіпсіздігі мен тыныштығын қам­та­масыз ету жөнінде барлық қажетті жедел шараларды қабыл­дауда. Елімізде орын алған соңғы оқиғаларға байланысты 5-19 қаңтар аралығында біздің өңірде Төтенше жағдай режимі жария­ланды. Төтенше жағдай кезінде негізгі шаралар мен шектеулер бекітіліп, 23:00-ден 7:00-ге дейін комендаттық сағат енгізілді.

Қоғамдық қауіпсіздікті сақтау мақсатында қала көлемінде 5 блок бекет, ал 7 ауданда 23 блок бекет қойылды. Бұл бекеттерде тәулік бойы полиция қызметкерлерінің нарядтары, әскери қызметшілер кезек­шілік етуде. Арнайы техни­камен қамтамасыз етілген.

Қызылорда облысының Полиция департаментінің баспасөз қызметі ұсынған 10 қаңтардағы мәліметіне сүйенсек, Ішкі істер органдарына 381 адам жеткізіліп, олардың әрқай­сы­сының іс-әрекеттеріне құқықтық баға берілген. Оның ішінде 43 адам­ға қатысты ҚР ӘҚБтК-нің 476-ба­бының 6-бөлігі бойынша әкімшілік хаттамалар рәсімделіп, ҚР ӘҚБтК-нің 488-бабының талаптарын бұз­ғаны үшін 31 азамат жауапқа тар­тылған. Арнайы жедел-тергеу тобы құрылып, бүлікке қатысқан 38 адам анықталып, «Ұлттық Ұланның сарбазын өлтірді» деген күдікті қамауға алынған.

Ал, Төтенше жағдай режиміне байланысты құрылған жедел-штабтың берген ақпаратына сүйенсек, 10 қаңтардағы мәлімет бойынша 365 азамат полиция органдарына жеткізілген. Лаңкес­тердің қолынан 1 қызылордалық азамат қаза тапқан. Арнайы операциялық топ уақытша қамау изоляторына 54 азамат қамал­ған. Оның 40-ы төтенше жағдай режимін бұзған. Атап айта­тын болсақ, Шиелі ауданында 5, Жаңа­қорған ауданында 5, Қы­зылорда қаласында 30 жағдай тіркелген. Олардан барлығы 3 атыс қару, 13 суық қару, 8 қалқан, 4 каска, 5 дубинка тәркіленген.

Айта кету керек, ел арасында «Сыр өңіріне 200 бүлікші екі апта бұрын келіп, қонақ үйлерді пана­лап, өңірдегі көтерілісті ұйым­­дастыруға дайындық жүр­гіз­ген» деген ақпарат тарады. Бұл ақпараттың қаншалықты рас екенін білу мақсатында Қы­зыл­орда облысының Полиция депар­таментінің мамандарынан сұрау салғанбыз. Сала мамандары бұл ақпараттың шындыққа жанас­пайтынын айтты.

Медициналық көмекке жүгінгендер жетерлік

Өңіріміздегі сейсенбіден бас­тал­ған ахуал қазірде тыйылып жатқандай. Сағат сайын айтылған ақпараттар легі, берілген хабарлар санамызды санға, ойымызды онға бөлгені жалған емес. Бір білеріміз, өңіріміздің әрбір жерінде орын алған бұл үрейлі құбылыс құбылған сайын тигізген залалы да көп болды. Қақтығысқа ұласқан жайттан кейін көпшіліктің дем алуға да дәті жетпегені даусыз. Сайып келгенде, әр тұста болған шабуылдар мен өрт салдарынан қала тұрғындары да қояндай қалтырап, бойларын қорқыныш биледі. Істің насырға шапқаны соншалық, тіпті бұл жағдайдан жапа шеккендер де жоқ емес. «Осы уақытқа дейін 204 тұрғын медициналық көмекке жүгінді. Оның 48-і ауруханаға жатқызылды. 13-і жан сақтау бөлімінде, қайтыс болғандар саны – 21» деді облыстық денсаулық сақтау басқармасының баспасөз хатшысы Жанат Жәлиева. Ал, жедел-штабтың берген мәлі­метіне сүйенсек, көз жұмған тек қызыл­ордалық 1 азамат, қалғаны анықталуда екен.

Төтенше жағдайдың төтен­нен орын алуы талай нәрсені түрт­пектеп, зардабы тым ауыр болды. Кісі өлімі де орын алып, жеңіл жарақат алғандар да көбейген. Сондай-ақ, әр ғимараттың басын өрт шалып, түрлі мекемелерге шабуыл жасалған. Өртенген, қира­тылған нысандардың арасында көп бейінді облыстық аурухана барын естідік. Осыған орай, ақпарат алу үшін денсаулық сақтау басқармасы мен облыстық көп бейінді облыс­тық аурухананың баспасөз хатшы­ларымен байланыс­қан бола­тынбыз. Алайда, олар мұндай сауалға жауап бере алмай­тындарын айтты. Оқырман үшін бұл мәлімет басы ашық күйінде қалды.

Сұйытылған газ бағасы төмендеді

Ел алтыннан да, газдан да тыныштықтың қымбат екенін сер­гелдеңге салған «селден» кейін сезінгендей болды. Сынаптай сырғып өткен соңғы апта соғысқа пара-пар уақыт секілді. Суық қаруды теледидардан ғана көрген көпшілік атыс-шабыс кезінде абдырап қалды. Көк түтіннің арасында адам баласының нақақтан нақақ ажал құшып, қаңғыған оққа құрбан болып кетуі де мүмкін. Дүние ұстараның жүзіндей аунап түсті. Көк аспан көк түтіннен қара жамылды, адамдар да… Көптің көңілін күпті еткен сауал әлеуметтік мәселе еді. Істің насырға шауып, туған қаланың ғимаратын қиратып, басбұзарлыққа салынғанды тұрғындар қаламады. Үшінші тараптың балақтан тістеген төбеттей, аяқ астынан шығарған шуы ушығып, арты қайғылы оқиға­лармен тәмамдалды. Ал, ала құйын болған ақпараттардың әрқилылығы халықтың өзіне де аян. Сенімге селкеу түскен шақта ел тек келер күннен үміт үзбей, баянды болашаққа иек артып отыра тұруына тура келді.

Мұндайда ең бірінші халыққа шындық бүкпесіз айтылуы керек. Бір көңілге медет, Қызылорда облыстық білім басқармасының баспасаөз хатшысының айтуынша, оқушылар мен студенттер алаңға шығып атойлағандардың арасынан анықталмаған. Зардап шеккендердің ішінде де жоқ екен. Себебі осы күні білім алушылар үйіне қайтарылып, оқушылар демалыста болып, жатақханадағы студенттер іштен шығарылмаған. Иә, себебі көзі ашық, көкірегі ояу толыққанды азамат туған жерін өртемек түгілі, құс салған ұяны да бұзбай, қастерлейді емес пе!? Алаңда болып жатқан оқиғаға алаңдаған ата-аналардың көбі бауыр еті балаларын үйде ұстаған. «Бейбіт тұрғындардың ойын алаңдатқан, көпшілікті арандатқан кімдер болды?!» деген сауалдың жауабы да айтылып жатыр. Осы кезде Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасы К.Мәсімовтің тұтқындалуы бекер емес.

Тағы бір ескерер жайт, қалың қазақтың қойған әуелгі талабы, газ бағасы арзандады. Сыр елінде тұрмыстық тіршілікке қажетті газ, бензин қорында да жетіспеушілік жоқ. Жедел штабтың бізге берген мәліметі бойынша, қазіргі таңда сұйытылған газ бағасы 60-65 теңгеден, АИ-92 180 теңгеден, дизель 229 теңгеден сатылу үстінде. Үкімет өзге де базар бағамдарын бақылауда ұстауды күшейтіп, күшін жұмыл­дырып, елдің ескерер деген талаптарына тағы бір талдау жасап шыққаны нұр үстіне нұр болар еді.

Қаскөйлер қазақтардың қабыр­ғасын қайыстырғысы келгенімен, қабырғамызды сөге алмады. Жағ­дай­дың ақ-қарасына көз жеткізген жұрт алаңнан өздері-ақ тарқап, қалың қауымды сабырға шақырып тұрды. Дегенмен де дүмпу талай боздақ­тың ғұмырын келте қылғаны туралы ақпарат тарады. Әскерилер де жантәсілім болды. Иә, осының бәрін қазақ елі 10 қаңтарды Жалпы­ұлттық аза тұту күні деп белгілеп, құрбандарды еске алып, елдің еңсесі түскен шақта, көк ту да төмен түсірілді. Сең соққан балықтай сезім кешкен ел тұтастығына мұнан соң сызат түспесе екен деген тілек қана көпшілік көкейінде сайрап қала берді. Қиын күндер артта қалды. Бұл күндер күшіміздің бірлікте екенін дәлелдеді.

Елге тыныштық керек. Күні кеше тойлаған тәуелсіздіктің 30 жылдығын ғұмырлы ету әрбір қазақстандықтың қолында. Шенеунік те, дәрігер де, полицей де, кәсіпкер де елдің тұрақтылығы мен бейбіт өміріне жауапты. Ал, мемлекет өз байлығын – халықтың жағдайын ойлауда тиімді шаралар қабылдауы тиіс. Президент пен әкім халыққа қалтқысыз қызмет етсе, халық өз Президенті мен әкімін төбесіне көтереді. Лайым солай болғай!

А.Сайлауов,

Е.Ерболұлы,

З.Қонысжан