ОНЛАЙН ҚЫЗМЕТ ОҢТАЙЛАНАДЫ

цифрлық дәуірдің «сиқырлы сыйы» сарқылмақ емес

Жалпы әлем бойынша цифрландырудың өзектілігі әлдеқайда артып отыр. Денсаулық сақтауды, білім беруді, мемлекеттік басқаруды, мемлекетаралық қатынастарды, экономиканың сан саласын цифрландыру күн тәртібіндегі аса маңызды мәселеге айналды.

Әлемде технология көз ілеспес жылдамдықпен күн сайын жаңарып, даму үстінде. Болашақта елдің байлығы, даму көрсеткіші жер асты байлықтарының көлеміне қарай емес, заманауи технологияны қаншалықты игергендігіне, онымен жұмыс істеу әдетінің қалыптасуына байла­ныс­ты болмақ. Осыған орай, ҚР Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрі Бағдат Мусин Қызылорда қаласында болып, бірнеше мекеменің жұмысымен танысты. Министрмен бірге облыс әкімінің орынбасары, ҚР Президентінің «Байқоңыр» кешеніндегі арнаулы өкілі Қайрат Нұртай болды. Өңірге сапары барысында министр алдымен №3 қалалық емханаға барды. Мұнда дәрігерлермен әңгімелесіп, ақпараттық жүйелерде жұмыс істеуде қандай мәселелер барын сұрап білді.

– Мемлекет басшысы медицина саласын цифрландыру бағытында маңызды міндеттер қойып отыр. Негізгі мәселе – келушіге ыңғайлы әрі тиімді жағдай жасау. Сондықтан алдымызда қолжетімді онлайн қызметтердің санын көбейту мақсаты тұр. Бұған дейін мен бірнеше өңірді аралап шықтым. Сонда медицина мекемелерінде ақпараттық жүйемен жұмыс істеу кезінде дәрігерлер науқастың тарихын толтыруға көп уақыт арнайтынын байқадым. Мәселен, дәрігер ақпараттық жүйені толтыру үшін 60%, ал пациентті қабылдау үшін 40% уақытын жұмсайды. Осы мәселені шешу жолында біз ақпараттық жүйелерді әзірлеушілермен тиісті жұмыстарды атқарамыз,– деді Бағдат Мусин.

Емхананың бас дәрігері Гүлстан Мақсұтова маммографиялық аппараттың PACS жүйесіне қосылғанын кездесу барысында тілге тиек етті. Бүгінде мұны облыстың 13 медициналық ұйымы қолданады екен. Аталған жүйе пациенттің ауруының тарихын бірнеше дәрігердің бір жүйеден көруіне және уақытты барынша үнемдеуге көмек береді. Сонымен қатар, емхана интернет желісімен толық қамтылған. Ал, тұрғындарға «еgov» электронды үкімет веб порталы арқылы дәрігерді үйге шақыру, дәрігердің қабылдауына жазылу және бастапқы медициналық-санитариялық ұйымға тіркелу қызметтері қарас­тырылыпты.

– Мұнда 2018 жылы шағын Call орталығы ашылды. Орталыққа дәрігерді үйге шақыру, дәрігердің қабылдауына жазылу, ОСМС сұрақтары, ауруханаға жатқызу порталы туралы, шағым, алғыс және тағы да басқа сұрақтар бойынша хабарласуға болады. Айта кетейін, пациенттің өзіне-өзі қызмет көрсету үшін де 3 терминал орнатылды. Онда барлық дәрігерлердің жұмыс кестесі көрініп тұрады, яғни келген пациент өзі қалаған дәрігердің қабылдауына алдын ала жазыла алады,– деді емхананың бас дәрігері.

Содан соң министр жергілікті халыққа қызмет көрсететін цифр­лық кеңсенің  жұмысымен та­нысып, цифрландыру жөніндегі барлық шешімдер бірінші кезекте азаматтардың өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталғанын айтты. Мәселен, бүгінде мемлекеттік қызметтің басым бөлігін еGov порталы МGov мобильді қосымшасы арқылы алуға болады. Қазірдің өзінде Қазақстан азаматтарына жеке куәлік, вакциналау төлқұжаты, туу туралы куәлік және басқалары бар, жалпы саны 18 негізгі құжат цифрлық форматта қолжетімді.

– Азаматтар еш қиындықсыз кез келген уақытта сапалы қызмет алулары тиіс. Халыққа қызмет көрсету орталығы техникалық ақау­ларды болдырмай, қызмет­тер­дің ұсынылуын үздіксіз қам­тамасыз етуі керек,– деп атап өтті Б.Батырбекұлы. Айта кетейік, аталған цифрлық кеңседе І жартыжылдықта азаматтарға 22 мыңнан аса мемлекеттік қызмет көрсетілген. Ендігі міндет – барлық салада цифрландыруды жетілдіру арқылы қызмет сапасын арттыру. Министр алда бұл бағытта толымды жұмыстар тоқтамайтынын мәлімдеді.

Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі ми­нистрі Бағдат Мусин «Достық үйінде» өңір тұрғындарымен кездесті. Алдымен министр елдегі цифрландыру жұмысының қалай жүзеге асырылып жатқанына тоқ­та­лып, алдағы жоспарынан хабар­дар етті. Сонымен бірге интер­нет желісіне қолжетімділікке бай­ланысты өзекті мәселелерді де талқыға тастады.

– Бүгінде Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсыр­масы бойынша мемлекеттік қызмет­тердің басым бөлігін азаматтарға «еgov» онлайн немесе Mgov мобильдік қосымшасы арқылы қолжетімді еттік. Сіздердің қажеттіліктеріңізге бағытталған сер^­вистерді енгізу барысында ең көп сұранысқа ие 18 құжат цифр­лық форматқа көшірілді. Олар: жеке куәлік, жүргізуші куәлігі, ПЦР-нәтижесі, туу және неке туралы куәлік және басқалар. Осы құжаттарды танымал қосым­шалардың көмегімен пайдалануға мүмкіндік жасалды. Нәтижесінде, халық осы қызметті Kaspi және Halyk сияқты қосымшалар арқылы 8 есе жиі пайдалануда. Өздеріңізге белгілі, Мемлекет басшысы осы айдың 15 шілдесінде Заңға қол қойып, электронды құжаттардың қолдану аясының кеңеюіне жаңа серпін берді. Енді электронды құжаттар қағаз құжаттармен тең дәрежеге ие. Түрлі мекемелерге барғанда құжаттардың түпнұс­қаларын өзіңізбен бірге алып жүрудің қажеті жоқ. Бұл өте қолайлы. Бұдан бөлек, осы Заң аясында ауылдық елді мекендерде тұратын қазақстандықтар үшін «Қазпошта» АҚ инфрақұрылымы базасында халықтың мемлекеттік қызметтерге қолжетімділігінің цифрлық нүктелері ашылады. Енді компьютері немесе интер­нетке қолжетімділігі жоқ ауыл тұрғындары цифрлық нүкте­лердің көмегімен өздері қалаған мем­лекеттік қызметтерді ала алады, сондай-ақ аудан орталықтарына немесе қалаларға бармай-ақ, мемлекеттік органдарға электрон­дық өтініштер жібере алады.

Жалпы, заң мемлекеттік қызметтерді алу кезінде азаматтар мен бизнес үшін әртүрлі шығындарды азайтуға, ауылдар мен қалалар тұрғындарының цифрлық теңсіздігін төмендетуге, мемлекеттік аппаратты ұстауға жұмсалатын шығындарды қыс­қартуға, қабылданатын басқарушылық шешімдердің тиімділігін арттыруға, ақпараттық қауіпсіздікті күшейтуге, мем­лекеттік органдардың қайта­ланатын функцияларын қысқартуға мүмкіндік береді,– деді министр өз сөзінде.

Шынтуайтында, цифрландыру дәуірінде халық кезекте тұрмауы тиіс. Бұрынғыдай табан тозып, есік жағалап жүрудің де қажеттілігі шамалы. Қолыңызда интернетке қосылған ұялы телефон болса жетіп жатыр. Үйден шықпай-ақ, қажетті ақпаратты алуға, түрлі қызметтерге жүгінуге болады. Тіпті бала дүниеге келгенде бері­летін туу туралы куәлікті алу үшін ХҚКО-ға барудың да қажеті жоқ. Қазір бала туылған кезде анасына СМС хабарлама ар­қылы растау жүргізіліп, туу туралы куәлік автоматты түр­де рәсімделеді. Мемлекет басшысы жер қатынастарын цифр­ландыруды қамтамасыз етуді де тапсырған болатын. Цифрлық карта еліміздің барлық аума­ғының жер ресурстары туралы ақпаратқа толық қолжетімділік пен ашықтықты қамтамасыз етеді. Бағдат Мусин бұл ретте жер учаскелерін берудің бүкіл про­цесінде трансформациялау процесі жүріп жатқанын мәлімдеді. Түрлі түсініксіз тәсілдердің орнына цифрлық бақылауы бар нақты цифр­ландырылған процесс енгізі­летінін, қызмет көрсету мерзімі 1 жылдан 20 күнге дейін қысқаратынын да жеткізді.

Аңғарып, мән бере қарасаңыз, көпшілік Halyk және Kaspi платформалары арқылы мемлекеттік қызметтерді пайдаланады. Мысалы, сыртқы платформалар арқылы автокөлікті қайта ресімдеп, жеке кәсіпкерлікті тіркеп, бала туу бойынша жәрдемақыға өтініш бере алады. Десе де цифрлық кезеңде алаяқтық деректердің көбеюі де алаңдатарлық жағдайға айналды. Мәселен, жүргізуші куәлігін алу үшін емтихан тапсыруға өзге адамның кіріп, ал оның иесі шын мәнінде келмегендігі анықталған. Осындайлардың кесірінен елде жол қозғалысы оқиғалары да артқаны белгілі. Министрлік өткен жылдың күзінде алғаш рет биометрия технологиясының енгізілгенін хабардар етті. Нәтижесінде емтихан тапсыру коэффиценті төмендеген. Айталық, өткен жылдың I жартыжылдығында теориялық емтиханды сәтті тапсырғандардың саны 104 мыңнан асса, биылғы бірінші жартыжылдықта бұл көрсеткіш 41 мыңға дейін төмендеген.

Халыққа көрсетілетін қызметтердің ыңғайлылығы мен сапасын БҰҰ сияқты халық­аралық институттар саралап оты­рады. Біздің еліміз онлайн қыз­меттерді дамыту деңгейі бойынша БҰҰ рейтингінде 11-ші және «электрондық үкіметті» дамыту индексі бойынша жалпы 29-орында екен. Ал, халықаралық электрбайланыс одағының киберқауіпсіздік индексі бойынша біз 31-орынға табан тіреппіз. Былтыр 232 млн. қызмет көрсетілсе, оның ішінде 90%-дан астамы электрондық форматта жүзеге асқан. Жыл сайын eGov Mobile мобильдік қосымшасы арқылы алынатын қызметтер саны да өсіп келеді. Егер 2020 жылы смартфон арқылы 9 млн. қызмет алынса, 2021 жылы бұл көрсеткіш 19 млн. қызметке жеткен. Облыс бойынша өткен жылы 5,5 миллионнан астам қызмет көрсетіліп, оның ішінде электрондық нысанда – 89% құраған екен.

– Денсаулық сақтау саласы бойынша цифрландыруға қатысты сын айтылды. Жыл соңына дейін біз осы бағытта бірқатар жобаларды жүзеге асырамыз. Денсаулық сақтауды цифрландыру тәсілдері қайта қаралатын болады. Медициналық көмек көрсетудің есепке алу үдерістерін жаппай автоматтандырудан алыстау қажет және созылмалы ауруларды басқаруға, олардың профилактикасына және сауықтыруға, жалпы ауруларды ерте анықтауға баса назар аударылған. Қазіргі уақытта денсаулық паспорттарын цифрландыру халықтың атаулы профилактикасын қамтуды ұлғайтты, мысалы, флюорографиялық тексеру бойынша 30%-дан 70%-ке дейін. Медициналық қызметкерлер пациенттерді скрининг туралы хабардар етуге уақыт жұмсамайды, енді бұл мобильді қосымша арқылы автоматты режимде болады. Өнімсіз еңбекті оңтайландыру есебінен медперсонал жұмысының тиімділігін арттыру жөніндегі жұмысты одан әрі күшейту қажет. Сіздердің облыстарыңызда ауруды ерте сатысында анықтауға мүмкіндік беретін жасанды зердені енгізу арқылы жобаны іске асыру басталды. Жасанды интеллект маманның назарын патологиялық өзгерген аймақтарға аударады, осылайша диагноздың сапасы жақсарады, – деді Бағдат Батырбекұлы.

Оған қоса, министр әлеуметтік-еңбек саласын цифрландыру бойынша «Отбасының цифрлық картасы» жобасы іске асырылуда екенін де мәлімдеді. Жоба шеңберінде отбасын бағалау өлшем шарттары негізінде авто­матты режимде әрбір отбасының, оның ішінде мемлекеттік қолдау шараларына мұқтаж әрбір отбасының әлауқат дең­гейі айқындалатын болады. Айталық, кедейлік шегінен төмен тұратын, жұмыспен қамтылмаған, тұрғын үйі, кәсіптік білімі немесе дағдылары жоқ, денсаулығы нашар, балалары балабақшалар мен мектептерге бармайтын, «заң проблемалары» бар адамдар. Отбасыларды және мемлекеттік қолдау шараларына мұқтаж адамдарды айқындау қорытындылары бойынша проактивті форматта атаулы әлеуметтік көмек, тұрғын үй көмегі, жұмысқа орналастыру, денсаулық сақтау, білім беру қызметтері және құқықтық көмек сияқты іс-шаралар ұсынылады. Жалпы, жоба мемлекеттік қолдауға мұқтаж отбасылардың «шынайы бейнесін» көруге, проактивті мемлекеттік қолдау көрсетуге, өмірлік қиын жағдайға тап болған отбасыларды үнемі бақылауға және сүйемелдеуге мүмкіндік бермек.

Ол ол ма, Бағдат Мусин қазіргі уақытта 48 бизнес-процестің реинжинирингі жүргізіліп, оларды бекіту жөніндегі жұмыс салалық мемлекеттік органдармен пысықталуда екенін жеткізді. Интерактивті карта осы жылдың соңына дейін қолжетімді болмақ. «Цифрлық жер қойнауы» деректер қоры 2023 жылдың бірінші жартыжылдығында толық іске асырылатынын хабардар етті.

Осы бір келелі кездесу барысында тұрғындар интернет желісі сапасының нашар­лығына шағым айтып, қалаға жақын елді мекендер мен ауыл­дарда мүлдем жоқтығын жеткізді. Сондай-ақ, байланыс операторларының қызметіне көңілі толмайтындықтарын да ашып айтты. Екі жыл пандемия кезінде сабақтың онлайн өтілуіне байланысты желінің сапасыздығынан оқушылардың толыққанды біліммен сусындай алмағанына ата-аналар реніштерін білдірді. Аудан тұрғындары да толғандырған сауалдарын жолдады. Министр елді мекенде 250-ден асатын тұрғын болған жағдайда ол жерде интернет желісі тартылатынын мәлімдеді.

– Жалпы Арал ауданында 76,4 мың адам болатын 50 ауылдық елді мекен бар. Оның ішінде 33 елді мекен 3G/4G мобильді байланыс технологиялары бойынша кеңжолақты қолжетімділік қызметтерімен қамтамасыз етілген. Халық саны 250 адамнан кем ауылдық елді мекенді «Востоктелеком» ЖШС жыл соңына дейін Қаратерең, Хан ауылдарын интернетпен қам­тамасыз етуді жоспарлауда. Көктем, Горшок, Тастүбек разъездері мен Тербенбес, Сағыз разъездері бойынша геостационарлық емес спутниктік жүйелер есебінен қамтамасыз ету мәселесі пысықталуда,– деді министр.

Сонымен қатар, облыстағы 880 мың адам немесе  халықтың  98,9%-ы сымды және сымсыз байланыс технологиялары (3G, 4G) бойынша КЖҚ (кеңжолақты қолжетімділік) қызметтерімен қамтамасыз етілген. Оның ішінде 9,6 мың адам немесе халықтың 1,1%-ы бар 42 елді мекен тыс қалып отыр. Ал, 4 ауылдық елді мекен салық жеңілдіктері шеңберінде «Востоктелеком» ЖШС КЖҚ-мен қамтамасыз етілетін болады. Сонымен қатар, 18 елдімекен бойынша геостационарлық емес спутниктік жүйелер есебінен қамтамасыз ету мәселесі пысықталуда. Халық үшін кеңжолақты қолжетімділікті қамтамасыз ету мақсатында геостационарлық емес спутниктік жүйелер орналастыру үшін OneWeb, Space X және SET компанияларымен жұмыс жүргізілуде. Жоба 2023 жылы іске аспақ. Бұл да өңір үшін өз игілігімен келетін дүние болмақ.

Қызылорда облысы тұрғындарымен кездесуден кейін Бағдат Батырбекұлы жергілікті БАҚ өкілдерінің сауалдарына жауап беріп, министрліктің алдағы міндеттері туралы ой бөлісті. Өйткені, цифрлық технология қоғам өміріне әсерін молынан тигізуде. Соның нәтижесінде денсаулық сақтау мен білім беру, қала тіршілігі, жалпы адамның күнделікті өмірі айтарлықтай өзгеріп, жаңа сипатқа ие болуда. Соған қарай коммуникациялар мен ақпараттық жүйелерге және көрсетілетін қызметтерге жаңа талаптар қойылуда. Серпінді дамып келе жатқан алдыңғы қатарлы мемлекеттер цифрлық экономиканы дамытуға белсенді түрде басымдық беруде. Бұл – жаһандық күн тәртібінің аса маңызды бағыты. Цифрлық экономиканы қалыптастыруда айтарлықтай нәтижелерге қол жеткізген елдерге тән ортақ сипат бар. Ол – инновацияны енгізуге қолайлы жағдай туғызып, цифрлық технологиялар мен инфрақұрылымға қомақты инвес­тиция салу. Сонда ғана иірімі үздіксіз айналған интернет жылдамдығына, желі жылқысының жалына именбей жармаса алатынымыз сөзсіз.

Айдар САЙЛАУОВ