Қантқа келгендегі қақтығыс әлі қалыпқа келмей жатыр. Әйтпесе жұрт абыржуын тоқтатып, алаңдауын қоюшы еді. Шекердің шешілмеген мәселесі шыдамды тауыспаса игі. Өйткені, шекерге шылқып, айдарынан жел есіп отырғандар шамалы. Бағаның бағынбай жатқанын білген жұрт басшылықтың «баға бақылануда» деген сөзіне тіпті күлетін-ді. Әлбетте, күн сайын бағаның төмендеуін емес, көтерілуіне көз жеткізіп, нанымды нәтижеге қол жеткізбеген соң күлмегенде қайтпек? Онсыз да титықтап біткен жұрт қант мәселесінде қажып та кетті. Аласұрып, басы қатып дал болған соң ендігі уайымның бекер екенін біледі де. Қайсысына бас қатырып, әуре болып, әбіргерге түссін енді? Базар мен дүкеннің еш айырмашылығы қалмағандығына ма? Әлде әлеуметтік дүкеннің кейбірі уақытша жабылғанына уайымдасын ба? Тіпті, кей дүкендерде қант жоқ екендігіне қамықсын ба? Қайсысына?
Бұқара базарға бас сұққанымен арзанға алып кенеліп жатқан жоқ. Кәдімгі дүкеннен де көл-көсір қант алып, төбесі көкке жетіп қуанғандар аз. Өйткені, кәдімгі дүкеннің өзінде қант жоқ болса, қуанудың ауылы тым алыс, әрине. Иә, біраз дүкенді араладық. Бір сатушыдан қант керегін айтып, сұрағанымызда «Бізде қант жоқ. Кейін аламын. Баға тұрақталғанын күтіп отырмын» деді. Кейінгі дүкендер дәл бұлай ағынан жарылмағанымен, «қант жоқ» деп қысқа қайырды. Былай қарасаң, қымбатшылық қысымын ойлап қамықсаң, «жоқ» деген сөздің жұғынын естігенде не істерінді де білмей қалады екенсің. Әйтеуір тапшылық тайдырып, қымбатшылық қинап барады. Тағы бір дүкеннің табалдырығын аттай сала қант сұрап, бар екенін білдік. Қуандық. Бірақ бағасын естіп, абдырамасқа амал қалмады. 1 килограмм қанттың құны – 740 теңге. Сонда қалған дүкендердің бағасы аспандап ұшып тұрмағанына кім кепіл? Тосап қайнатуда тосылып қалды жұрт. Бірақ, ең құрығанда шайға шекер табылғаны дұрыс еді ғой. Тіпті, түйір қанттың құны – 600 теңге болып кеткен. Десе де, «тапшылықтың табы тағы сезіледі ме?» деп жанталасқан жұрт қантқа толы дүкендерді аралап, қаптап алып жатыр. Өткенде «SMALL» мен «Magnum»-да біршама арзан еді, қазір қымбатшылық онда да қармақ салған көрінеді. Тіпті, қазір ол жақтан қант табудың өзі қиындап кетті. Қабының түбінде де қалмаған қант мүлде таусылып қалған. Сонымен, шекер көпті шаршатты, қалта мен қоса жүйке де жұқарды. Базар, дүкен, сауда орындарымен салыстырғанда бағасы төмен бір ғана жер бар. Ол – әлеуметтік дүкен. Әуелгіде 263 теңгенің өнімі 370-ке көтерілгенде көңілі түскендер табылды. Әйткенмен, қазір жалғыз үміт аталған дүкенде болғандықтан, ат басын осында тірейтіндер көп. Дей тұрғанмен, әлеуметтік дүкеннің есігінен кіре салып, оңайлықпен өнімді алып кетудің өзі мұң. Яғни, таң ата салысымен дүкен алдын торуылдап, кезек күту керек.
Иә, бәрінен күдер үзген көпшіліктің ендігі бар үміті кезекте. Қант мәселесінде қапылып кеткен соң күн астында кезек күтуден артық шешім жоқ. Әйтпесе өлшеулі өнімнен де құр қалатыны анық. Әлеуметтік дүкеннің сағат тоғызда ашатынын ескерсек, қант алушылар сегізден бастап жиылады екен. Жүз шақты адам таңғы сағат сегізден бастап кезек күтетін көрінеді. Сосын бар-жоғы жарты сағаттың ішінде немесе 40 минутта келген қанттың бәрі таусылады екен. Осылайша, түске дейін бірде-бір шекер сөреден көрінбей, тып-типыл жоқ болады. «Тағы қымбаттаса…» деген күмәнді ой санада сарнап тұрған соң, әлеуметтік дүкендегі қанттан қапы қалмайық дегені шығар. Әйтеуір, шекер үшін шыжыған ыстыққа қарамағандар, сарыла күткен кезегі жетсе өнімін алып жұбанады. Ал, осы кезекке де жарымай, уақытша жабылған әлеуметтік дүкеннің құлпына қарап отырғандар не істемек? Мәселен, Тасбөгет кентіндегі екі бірдей әлеуметтік дүкен жабық тұр. Қасыңа барып қарасақ, есік сыртында ақ қағазға «Әлеуметтік дүкен уақытша жабық. Конкурс жариялануда» деп жазылып, жапсырылған. Тұрғындармен де тілдестік. «Біз азық-түлікті осы дүкеннен алып отыратынбыз. Бірақ мұның жабылғанына бір аптадай уақыт болды. Жаңа сатушы келуі де мүмкін, сондықтан шығар уақытша жабылуы. Дегенмен әлеуметтік дүкенде қант бірталай уақыт болмады. Тек көкіністер ғана болатын» деді. Сонда аталған дүкеннің өзі қалың көпшлікті қантпен қамтамасыз ете алмапты. Шекті бағада сатылады деп халық үшін ашылған қос әлеуметтік дүкеннің жабылғанына жол болсын. Мәселенің мәнісін анықтау үшін Тасбөгет әкімдігіне аяқ бастық. «Кентте екі әлеуметтік дүкен және «Қызылорда» сауда үйінде бір әлеуметтік бұрыш бар. Оның бірі №172 мектептің жанында, екіншісі – Бозғұлов көшесінде, яғни облыстық балалар ауруханасының жанында орналасқан. Қазір аталған дүкеннің екеуі де уақытша жабық тұр. Біз басқарма басшыларымен байланысып отырмыз. Дүкен сатушыларының қарызы көбейіп кеткендіктен, басқарма тарапынан тұрақты түрде сатылымға өнім берілмеуінің себебі сонда. Бүгінде келісімшарт сот арқылы бұзылып, конкурс жарияланып, талаптарға сәйкес жаңа сатушылар ұсынылады» деді Тасбөгет кенті әкімі аппаратының бас маманы Фазыл Қалыбеков. Ендеше, «жабылғанына» қарап жұрт жабықпасын, «құлпына» қарап қамықпасын десек, істің неғұрлым тез шешімін тапқаны жөн. Қайта есігін айқара ашып, өніммен толықса, әсіресе қант тапшылығы сезілмесе дұрыс болар еді.
Кенттен бөлек, басқа да әлеуметтік дүкендер жұмысын жалғастыруды қойған тәрізді. «SMALL» супермаркетіне қарсы бетте орналасқан әлеуметтік дүкен де жабық. Маңындағы адамдардан сұрастырып білсек, жабық тұрғанына екі апта болыпты. Бәріне қырғидай тиіп отырған не нәрсе? Бәрі бірінен соң бірі қымбаттап, жабылған үстіне жабылып, таусылған үстіне таусылып жатыр. Түйіні тарқатылмаған түйткіл баршаның тағатын тауысып, дегбірін қашырып бітті. «Елімізге келетін шикізат Бразилия елінен Ресей арқылы жеткізіліп келген болатын. Қазіргі таңда Ресей арқылы әкелінетін шикізат басқа логистикалық жолдармен тасымалданып келуде. Дегенмен, бұл өз кезегінде қант бағасының өсуіне өз әсерін тигізіп отыр. Себебі, логистикалық тасымалдау ара қашықтығының ұзаруы қосымша шығындарға әкелуде. Сонымен қатар, өздеріңізге белгілі, тосап консервілеу кезеңі басталып, тұрғындар қант өнімін жаппай сатып алуын бастады. Бұл да жыл сайын осы жазғы кезеңде баға жоғарылауына әкелуде. Тіпті, кейбір дүкендердің сөрелерінде тез таусылып, дүкендер иесімен қайтадан қанттың сөресін толықтыруға үлгірмеуде» деді облыстық ауыл шаруашылығы және жер қатынастары басқармасының басшысы Талғат Дүйсебаев. Бірақ, әлеуметтік дүкенді былай қойғанда, кәдімгі дүкендер қантты толтырып алуға құлықсыз секілді. Неге десеңіз? Бірқатары, баға тұрақталғанын күтіп бағуда. Енді біреулері «әлеуметтік дүкеннің арзан екендігін алға тартып, көбінің сонда жүгіретінін ескеріп, қант өнімімен сөрені толықтыруды» ойламайтын-ды. Т.Тұрсынұлының айтуынша, бағаны тұрақтандыру мақсатында «Азық-түлік келісімшарт корпорациясы» ҰК» АҚ арқылы тұрақтандыру қорына 272 тонна қант сатып алынып, 38 әлеуметтік дүкен мен 14 әлеуметтік бұрыштарға төмен бағада тұрғындарға ұсынылуда. Бүгінгі күні облыс бойынша жалпы қоры 247 тонна қант бар. Сонымен қатар, тікелей қант зауыттарынан 680 тонна қант өнімін сатып алу жұмыстары жүргізілуде. Жыл аяғына дейін 3315 тонна қант көлемін сатып алынуы жоспарлануда екен.
Түйінін айтқанда, тұрақтандыру қорында тапшылық сезілмесе, жұрттың таршылық көрмегені ләзім. Сөз бен істің ара салмағы білінбеуі керек емес пе еді? Әлде ұйымдастыру жағынан шикілік бар ма? Не дегенмен халықтың қант іздеп босып кетпеуі керек. Жедел жетілдіріліп, толық тұрақталып қант мәселесіндегі қиындық оңалғаны дұрыс. Тиісінше, басқарма басшылығы да назардағы түйткілдің тамырын басып, халық көкейіндегі күмәнді сейілтуі керек.
Замира АХМЕТ
