Елдің бәрі мұғалім болғысы кеп жүр. Айлығы көтеріліп жатқан соң ғана. Бірақ, оның арғы жағындағы салмағын саралап, сараптап жатқан ешкім жоқ. Бұрын ұстаздың рухани байлығына қарайтын еді, қазір алатын айлығына қарайтын болып қалды. Ал, айлығы шайлығына жетпей жүрген кітапханашылар мен балабақшалардың қызметкерлері, ЖОО оқытушылары, өзге салалар сырттай қызығып ғана қарап келді. Дегенмен де, биыл көптеген қол жетпеген өзгерістер көпшілікті күтіп тұрды.
Мәселен, 2022 жылдың 1 қаңтарынан бастап Президент Қ.К.Тоқаевтың тапсырмасы бойынша балабақша тәрбиешілерінің, мектептер мен колледждердің, сондай-ақ қосымша білім беру жүйесі педагогтерінің жалақысы тағы 25%-ға ұлғайды. Анығын айтайық, Мемлекет басшысының тікелей тапсырмасымен педагогтердің жалақысы 2020 жылдың қаңтарында 25%-ға және 2021 жылдың қаңтарында тағы 25%-ға өскен болатын. Осылайша, мұғалімдердің жалақысы екі есе өсті. Иә, бір жылда екі еселеген айлыққа сай ұстаздар да еселеп жұмыс жасап, оқушылардың білім деңгейіне күш жігерін сарп етуде. «Көтерген өте орынды, бірақ деген мәселе бар. Балабақшалардың бала басына үкіметтен төленетін қаржыны көтеру керек. Жекеменшік балабақшаларды, яғни нақты айтқанда, Қызылорда облысының балабақшаларында тәрбиешілердің айлықтары өте төмен» дейді тәрбиеші Гүлжазира Жанжігітова.
— Біз мұғалімдердің жалақысын көтерудің сөзсіз оң әсерін көріп отырмыз. Біздің кәсібімізге – педагог кәсібіне қазіргі таңда үздіктер келеді. Педагогикалық мамандыққа түсетіндердің ҰБТ орташа балы айтарлықтай өсті және «Алтын белгі» иегерлерінің саны бірнеше есеге көбейді. Мұғалімдердің еңбекақысын арттыру ел болашағына үлкен инвестиция. Биылғы жылдың қаңтар айынан бастап Президент Қ.К.Тоқаев тапсырғандай, барлық педагогтер жоғары жалақы алатын болады. Сонымен қатар, жалақымен бірге мұғалімдер алатын қосымша төлемдер де артады. Бұл – біліктілік санаты үшін, магистр дәрежесі үшін, ағылшын тілінде пәндерді жүргізгені, дәптерлер тексергені, сынып жетекшілігі және тәлімгерлік үшін төленетін үстемеақылар,- деп атап өтті бірінші вице-министр Шолпан Каринова.
Айта кетейік, педагогтердің жалақысы оқу жүктемесіне, білім деңгейіне, біліктілігінің, жұмыс өтілінің, магистр дәрежесінің болуына және басқа да қосымша ақыларға байланысты есептеледі. Иә, өткен жылы магистрлік дәреже үшін үстемақы алушылар шеңбері кеңейтілді. Атап айтқанда, әдістемелік кабинеттердің әдіскерлеріне магистр дәрежесі үшін қосымша ақы белгіленді. Сондай-ақ, дене шынықтыру мұғалімдеріне сабақтан тыс уақытта қосымша спорт секцияларын өткізгені үшін төлемдер қарастырылған.
«Білім саласында еңбек ететін кітапханашылар да жетім баланың күйін кешуде. Ал базардағы баға мұғалімдердің жалақысы өскен сайын шарықтауда. Біздің жағдайды кім ойлайды? Кейде ойланам, 5 жыл институтты не үшін оқыдық, алатын жалақымыз техникалық қызметкерлермен бірдей» — деп, мұңын шағатын Эльмира Ақниязова сынды пікір білдіруші кітапханашылар көп болатын. Бірақ, осы жылдың 1 қаңтарынан бастап Мемлекет басшысының тапсырмасын орындау аясында кітапханашылар, бухгалтерлер, зертханашылар және білім беру ұйымдарының басқа да қызметкерлерінің жалақысы өсті. 2022 жылдың қаңтар айында олардың жалақысы орта есеппен алғанда 20%-ға артады және ары қарай жыл сайын Президент жолдауы шеңберінде өсіп отыратын болады.
Соған сай, жұмыстардың алғашқы легі басталып кетті. Қызылорда облысында 13 қаңтардан бастап 668 мектепке дейінгі білім беру ұйымы мен мектеп жанындағы 81 шағын орталықтың жұмысы қайта жанданды. Елімізде төтенше жағдай енгізілуіне байланысты барлық мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында сақтық және қауіпсіздік шаралары қатаң сақталады. Көпшілікке белгілі, облыста төтенше жағдай енгізілуіне байланысты барлық балабақшалар уақытша өз жұмыстарын тоқтатқан болатын. Ал, ҚР Білім және ғылым министрлігінің бұйрығымен мектептер 17 қаңтардан бастап іске қосылса, колледждер мен жоғары оқу орындарының студенттеріне академиялық күнтізбеге қарай 24 қаңтардан бастап сабақ басталады.
Мұнан басқа, Қазақстанда әлеуметтік сала қызметкерлерінің жалақысын кезең-кезеңімен арттыру жалғасуда. 2022 жылғы 1 қаңтардан бастап педагогтардан бөлек, әлеуметтік қамсыздандыру саласындағы қызметкерлердің жалақысы 25%-ға, медицина қызметкерлерінің жалақысы орта есеппен 20-30%-ға көбейді.
Мемлекет басшысының 2019 жылғы 2 қыркүйектегі «Cындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» атты Қазақстан халқына Жолдауында айтылған тапсырманы орындау үшін 2020 жылдан бастап шамамен 600 мың педагогтің, ал 2021 жылдан бастап мемлекеттік мекемелер мен коммуналдық кәсіпорындарда жұмыс істейтін 247 мың медицина қызметкерінің жалақысын кезең-кезеңімен арттыру басталды. 2023 жылға қарай олардың да жалақысы 2 есе өседі.
Сондай-ақ, 2022 жылғы 1 қаңтардан бастап әлеуметтік қамсыздандыру саласындағы 21 мың жұмыскердің лауазымдық айлығы 25%-ға арттырылды. Жалақының өсуі өз қызметін стационарлық және жартылай стационарлық үлгідегі медициналық-әлеуметтік мекемелерде, үйде қызмет көрсету ұйымдарында, уақытша болу ұйымдарында және жұмыспен қамту орталықтарында жүзеге асыратын басшы құрам мен негізгі персоналға қатысты болмақ. Осы жылғы 1 қаңтардан бастап азаматтық қызметшілердің жекелеген санаттарының жалақысын кезең-кезеңімен арттыру басталып, ол 591 мың адамға әсер етеді екен. Нәтижесінде, 4 жыл ішінде олардың жалақысы 2 есе артады.
Бірақ, халықтың пікірі әр алуан. Елеп-ескерілмей жатқан мәселе шаш етектен. Десек те, ішкі шиеленістердің шешімі қалай болар екен. «Балабақшадан тәрбиеленушілердің азайып кетуінен және жан басына шаққандағы қаржыландыруға көшіріліп, айлық жалақының қорының жетіспеуіне, байланысты, штат бірліктерінің қысқаруына сәйкес, балабақшадан қысқарған тәрбиешілер 6 ай бойы жұмыссыз жүр. Алды 26 жыл еңбек өтілі бар, соңы 7 жылдық еңбек өтілдері, санаттары бар тәрбиешілер әр есікті бір қағып кетті. Біздің мұң-мұқтажымызды тыңдайтын басшылар жоқтың қасы. Жұмыстан қысқарғандарды жұмысқа орналасуға жәрдем бермей ме?» — дейді қала тұрғыны Жазира Аружан.
— Колледжге 50 пайыз қосқан дұрыс ғой, мектептерге жаңартылған білім беруге де қосылды. Біз жоғары категориядағылар қолымызға бір жарым ставкамен 180000 теңге аламыз. Мектепте біз оқытып жіберген түлектеріміз үш жүз мыңнан артық алады. Зейнет жасына тақап қалдық. Мектеппен біздің жұмысымыз бірдей. Осыны түсінбей жүрміз. Тарихтан өттік квалтест. Енді құқықтан, саясаттану, мәдениеттану, философия негіздерінен жеке-жеке квалтест өтіп қашан боламыз? – деп, мұң шақты оқытушы Бекзат Ашманова.
Алдыңғы жылдың төртінші тоқсанының қорытындылары бойынша қазақстандықтардың орташа айлық жалақысының мөлшері жылдық 14,3 өсімді көрсетіп, 233,1 мың теңгеге жеткен. Инфляцияны есепке алғанда, нақты өсім 6,5 процентті құраған. Салыстырмалы түрде, 2019 жылдың сәйкес кезеңінде қазақстандықтардың орташа айлық жалақысы 203,9 мың теңгені құраған. Өңірлер арасында орташа айлық жалақының ең үлкен мөлшері дәстүрлі түрде Атырау облысында 377,4 мың теңге, бұл ел бойынша көрсеткіштен жалпы алғанда 61,9 процентке көп. Сонымен қатар орташа айлық жалақысы жоғары аймақтар үштігіне Нұр-Сұлтан қаласы (349,6 мың теңге) және Маңғыстау облысы (337,7 мың теңге) кірген. Ал, төменгі жалақыны Түркістан облысы, Жамбыл облысы және Солтүстік Қазақстан облысы және Қызылорда облысының тұрғындары алады екен.
Түрлі салаларда қызмет ететін жұмыскерлердің еңбекақысында да айырмашылықтар байқалған. Мысалы, тау-кен қазу өнеркәсібінде орташа айлық жалақының максималды мөлшері 500 мың теңгеге жуық деп белгіленді, ал қаржы және сақтандыру қызметінде бұл көрсеткіш 422,6 мың теңгені құраған. Осы арада, ең төмен орташа айлық көрсеткіш сумен жабдықтау саласында (145,7 мың тг) және ауыл шаруашылығында (147,7 мың тг) тіркелген. Жеке мекемелердің әңгімесі өз алдына бөлек. Өз кезегінде, білім беру, денсаулық сақтау саласындағы орташа айлық жалақы ел бойынша ең төменгілер қатарында. Осылайша, Қазақстанда мұнайшылар мен қаржыгерлер мұғалімдер мен дәрігерлерге қарағанда екі есе көп табыс табады.
Ресми тілде түйіндер болсақ, жалақы – өндіріс шығындарының бір бөлігі, сондықтан ақшалай жалақы ставкасының өзгеруі мекеменің, кәсіпорынның өндіріс шығындары мен пайдасының мөлшеріне ықпал етеді. Жалақы ставкасындағы номиналды жалақының өсуі бағаның инфляциялық өсуіне және нақты жалақының төмендеуіне әкеліп соғады. Жалақыны өсірудің материалдық негізі – өндірістік дамыту, еңбек өнімділігі мен ұлттық табысты арттыру.
Айдар Әділжанұлы
