Вице-министр шындықты жасырмай айтты
Сырбойылықтардың экология саласы қызметкерлеріне әуелден көңілі толған емес. Ол енді айтпаса да түсінікті жайт. Оңға басып жатқан бірде бір іс жоқ. Сырдың суы сирақтан келіп, өндіріс өлшемі өрескел бұзылатын Шиелінің улы ураны мен Байқоңырдан ұшқан түтінді тозаң тоз-тозымызды шығарып, Аралдың тұзы көкті шарлап жүр. Осыны бәріне шыдап жүрген қызылордалықтарға төсбелгі тағу керек секілді. Кеуіп жатқан көлдер мен жаңадан салынатын құрылыс нысандарының халықтың көңілінен шықпауы, өндіріс ошақтарынан бөлінетін зиянды заттардың бәрі елді титықтатып бітірді. Осынша қыжыл ішіне жиылған жергілікті халық 2022 жылдың 23 желтоқсанында Экология, геология және табиғи ресурстар вице-министрі Серікқали Мұқатаевтың Қызылорда тұрғындарымен кездесуіне жиналды. Вице-министр халықпен кездесу барысында қаланың экологиялық жағдайын, кең ауқымды мәселелерді талқылады.
Атап айтқанда, Қызылорда облысының экологиялық жағдайы күрделі, бұл ең алдымен Арал теңізінің құрғау салдарымен байланысты. Экологиялық мониторинг нәтижелері бойынша Қызылорда қаласында атмосфералық ауаның ластану деңгейі жоғары, ал Ақай, Төретам, Шиелі кенттерінде төмен екен. Ақпаратқа сенсек, осы жылдың 9 айы ішінде республика бойынша атмосфераға 900 мың тоннаға жуық ластаушы заттар келіп түскен, бұл былтырғы жылдың сәйкес кезеңінен 18 пайызға төмен. Қызылорда облысына оның 22 мың тоннасы тиісті.
Арал теңізі мәселелерінен бөлек негізгі мәселелердің бірі қалдықтарды басқару жүйесінің жетілмегендігі және ескірген кәріздік тазарту құрылғалары да назарда. Халықты алаңдататын бұл мәселе – ескірген кәріз тазарту құрылғылары және олардың болмауы. Қызылорда және Байқоңыр қалаларында тазарту құрылғылары толық тазартпайды, ал Арал қаласы, Әйтеке би, Жаңақорған, Жосалы, Шиелі кенттері сияқты аудан орталықтарында кәріз тазарту құрылғылары мүлдем жоқ.
— Реконструкциялау мәселесі қыруар қаражатты қажет етеді. Сондықтан облыс әкімдігіне қаржыландыру мәселесін экологиялық төлемдерден түсіп жатқан қаражат есебінен қарастыруы орынды. Министрліктің атына Байқоңыр космодромы маңындағы елді мекендерде көптеген заңсыз қоқыс үйінділеріне қатысты өте көп өтініштер келіп түсетінін ерекше атап өткім келеді. Қалдықтардың көлемі шамамен 1,9 млн. тоннаны құрайды. Бұл сұрақ Байқоңыр кешені мәселелері бойынша Үкіметаралық комиссия отырысында қаралған. Оның нәтижесінде Жол картасы әзірленді, бүгінгі күні Байқоңыр қаласы әкімдігімен 5,9 мың текше метр қалдықтар кәдеге жаратылған.
Жалпы, жергілікті атқарушы органның заңнамадағы құзыретін ескере отырып, мәселелерді шешу үшін әкімдік қатты тұрмыстық қалдықтар полигондарының жай-күйін жақсарту және оларды тиісінше жайластыру жөнінде шаралар қабылдауы қажет. Сондай-ақ, өңірдегі коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі жағдай туралы халықты хабардар ете отырып, коммуналдық қалдықтарды жинау, сұрыптау және қайта өңдеу саласында шағын және орта бизнес субъектілерін белсенді тарту, кешенді жұмыс үшін әкімдік коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарламаны әзірлеп, бекітуі қажеттілігі аталып өтілді,- деді Серікқали Мұқатаев.
Бұдан бөлек, бүгінгі таңда Сыр бойы тұрғындарын Солтүстік Арал теңізінің жағдайы алаңдатады. «Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау» жобасы аясында 2010 жылы Көкарал бөгеті салынды, соның арқасында Солтүстік Арал ішінара қалпына келген.
Өз кезегінде Арал теңізін сумен қамтамасыз ету, Көкарал бөгетін сақтау және Сырдария өзенінің арнасын қалпына келтіру мақсатында биыл тиісті жобаны іске асыру басталған. Бұл судың жиналуын жобалық қуаттылыққа 18 текше шақырымнан 27 текше шақырымға дейін жеткізуге мүмкіндік береді. Жоба шеңберінде Ақшауыт учаскесінде арна құраушы бөгет салу, Көкарал бөгетінің жоғарғы беткейін жөндеу-қалпына келтіру жұмыстары және т.б. көзделген.
— Сонымен бірге, Солтүстік Аралды 2-фазаға көшумен одан ары қалпына келтіруді жалғастыру қажет. Сондықтан біз Дүниежүзілік банкпен белсенді жұмыс істедік және техника-экономикалық негіздемені әзірлеу үшін 1,5 млн. АҚШ доллары сомасына грант тартылды. Техника-экономикалық негіздемені әзірлеу аяқталуда және келесі жылы мемлекеттік экспертиза қорытындысын алуды жоспарлап отырмыз. Техника-экономикалық негіздеменің нәтижесінде Солтүстік Аралды қалпына келтірудің нұсқасы таңдалады. Жобаның іс-шаралары Солтүстік Аралда су жинақтау көлемін 27 текше шақырымнан 35 текше шақырымға дейін жақсартуға, орман белдеулерін орнату арқылы тұз шөгінділерін шығару көлемін азайтады,- деді вице-министр.
Арал өңірінің экологиялық жағдайын жақсарту мақсатында Арал теңізінің құрғатылған түбінде сексеуіл көшеттерін отырғызу бойынша жұмыс жүргізілуде екен. Жалпы 2025 жылға дейін 1,1 млн. гектар аумақта сексеуіл егілген. Екі жыл ішінде 350 мың гектарға сексеуіл егіліп, отырғызылған. Ал, балық шаруашылығын дамыту саласында да белгілі бір жұмыстар жүргізіліпті. Саланы дамытудың 2030 жылға дейінгі бағдарламасы бекітілген. Бағдарламаға сәйкес осы жылы аймақ бойынша 6,1 мың тонна балық өсіру жоспарланған. Жыл басынан бастап 4,1 мың тонна тауарлық балық өсірілген. Биыл тұқы, форель және африкалық сом өсіретін 4 тоған балық шаруашылықтары құрылғанын айта кетейік.
— Өңірде минералды-шикізат ресурстарының айтарлықтай әлеуеті бар. Қазақстан ванадий қоры бойынша әлемде 1-орын алады, бұл ретте Қызылорда облысында ванадийдің жалпы республикалық баланстан тыс қорының 66 пайызы шоғырланған.
Алдағы 5 жыл кезеңде ел бойынша жер қойнауын 680 мың шаршы шақырымнан астам аумақта, оның ішінде Қызылорда облысында 16,5 мың шаршы шақырымға өңірлік геологиялық зерттеу жоспарлануда. Бұл жұмыстар геологиялық барлау жұмыстарының кейінгі кезеңдерін жүргізу және геологиялық барлауға инвестициялар тарту үшін Қазақстан аумағының перспективаларын бағалай отырып, геологиялық қамту карталарын жасауға мүмкіндік береді,- деді С.Мұқатаев.
Баяндамадан кейін вице-министрдің қызылордалықтармен тікелей диалогы өтті, онда әрбір тілек білдіруші «еркін микрофон» арқылы өзін қызықтыратын сұрақты қоюға мүмкіндік алып, түйіні тарқамай тұрған түйткілдерді тікелей жеткізді.
Экология – қазақша түсінікпен қарасақ, табиғаттың қасіреті деген сөз секілді көрінеді. Ал, осы қасіретке тұншыққан Қызылорда облысын жасалып жатқан шаралар мен шенділер құтқара алар ма екен!? Ел күдік пен үмітке иек артқалы қанша жыл өтті? Ал, біздің табиғат уақытпен бірге қалжырап, қансырап бара жатыр. Бәрі көз алдымызда…
Айдар САЙЛАУОВ
