Қазақ халқы үшін Наурыз мерекесінің маңызы ерекше. Ұлтымыздың түсінігі бойынша, «Ұлыстың ұлы күні 21 наурыздың түнінде даланы Қыдыр аралап, әр отбасының үйіне қонақ болады» деген ой қалыптасқан. Қазақ халқы үшін 22 наурыз мерекесінен жылдың басы басталады. Жыл мезгілдері ішінен ызғарлы суық қыс айларынан кейін жанға жылу сыйлайтын мезгіл көктем. Даланы жасыл желекке бөлеп, күн мен түннің теңелетін уақыты да осы мезгілде болатын құбылыс. Қыстың суығында үйден алыс кетпей жүрген адамдар көктем шыға салысымен сыртқа ағылады. Тіршілікке нәр беріп жан-жануарлардың, өсімдіктердің жанданып сала беруі үшін көктемнің әсері зор. Наурыз парсы тілінен аударғанда «жаңа күн» мағынасын береді, шынымен айналаның барлығы жаңарып салғандай болады. Адамдардың бір-біріне мейріммен қарап, өкпе-реніштің ұмытылатын шағы Наурыз мерекесі. Қазақы нақыштағы киім, көшпелі халықтың баспанасы болған киіз үйлер тігіліп, елімізде наурыз жоғары деңгейде тойланады.
Наурыз мерекесі нақты қай кезден тойланады деген ақпарат жоқ. Шығу тарихын көбінесе парсы мемлекетімен байланыстырады. Тіпті бұл мерекені 18 ғасырға дейін Ежелгі Грекия, Ежелгі Римде, Ұлыбританияда, 1700 жылдарға дейін ежелгі Русь жерінде де тойланған деген деректер бар. Халқымыз наурызды ертеден тойлап, мерекелеп отырған. Алайда, белгілі бір кезеңдерде қарсылыққа ұшыраған сәттері де болған.
Наурыз мерекесін 1988 жылдан бері халқымыз тойлауын тоқтатқан емес. Наурыз мерекесі қарсаңында түрлі оқиғалар болады. Наурыз мерекесінің басты символы деп «Наурыз көжені» айтамыз. «Жеті түрлі дәмнен тұратын асты тойып жесең, жыл бойына тоқ жүресің» деген ырым бар. Қазақ халқының барлығы жиналып, ерекше етіп атап өтетін мерекеде түрлі іс-шаралар, концерттік бағдарламалар көпшілікке көрсетіледі. Спорттық ойындардың түр-түрі ойналады. Қазақ халқының білектің күшіне бағытталған спорт түрлерінен жеңімпаз атанғанға сыйақы беріледі. Қазақ күресі, кір тасын көтеру, қол күресі, арқан тартыс секілді спорт ойындарын наурыз мерекесінен көресіз. Қазақ қыздары, аналар ұлттық нақышта безендірілген киімдерімен құлпырып жүрсе, ақсақалдар ұлттық шапанды, жігіттер қазақша нақыштағы костюмдерін киеді. Еліміздің түкпір-түкпірі мерекені тойлап, әр өңір өзінше наурызға көрік береді. Әншілердің әуезді әндері, мың бұралған бишілердің биі де халқымыздың көңілін көтеру үшін ұйымдастырылады. Ақындарымыздың абыройын асқақтатып аламан айтысын жасау да Наурыз мерекесінің жыл сайынғы дәстүрге айналған әдеті.
Қызылорда өңірі де жылда Наурыз мерекесіне үлкен жауапкершілікпен қарайды. Қазақ халқының басым көпшілігі Сыр өңірінде болғандықтан біздің өңірімізге ұлттық мерекеге баса назар аударылатыны да белгілі. Жыл сайынғы дәстүрінен жаңылмай Наурыз мерекесін биыл да өңіріміз абыроймен өткізді.
«Бірліктің бастауы, елдіктің дастаны – Наурыз» атты іс-шара мереке қарсаңында орталық алаңда болды. Облыс әкімі Нұрлыбек Нәлібаев Ұлыстың ұлы күнімен қала тұрындарын құттықтап, Наурыз мерекесі халқымыздың мәдениеті мен бай салт-дәстүрінен бастау алатындығы туралы айтып өтті.
— Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы өткен жылы наурыз айындағы Қазақстан халқына арнаған «Жаңа Қазақстан: жаңару мен жаңғыру жолы» атты жолдауында еліміздің жаңа тарихи кезеңі төл жаңа жылымыздан басталатынын айтты. Біз өткен жылды жемісті қорытындыладық, зор жетістіктерге қол жеткіздік. Жақсылықтың жаршысы болған биылғы жылды толайым табыстармен бастадық.
Екі күн бұрын еліміз үшін саяси маңызы бар Парламент Мәжілісі және мәслихат депутаттарының кезектен тыс сайлауы өткізілді. Сыр елі бірлік пен тұтастықтың ерен үлгісін көрсетіп, республика бойынша ең үздік көрсеткішке қол жеткізді. Жаңа, Әділетті Қазақстанның саяси реформалары: республикалық референдумда да, Президент сайлауында да Сыр жұртшылығы жарқын болашақ жолында тура таңдау жасаған болатын. Саяси науқандарға бір қолдың саласындай жұмыла қатысып, елдігімізді, тату-тәтті тірлігімізді, береке-бірлігімізді дәлелдеді. Сыр халқы қай кезде де Президентіміз Қасым-Жомарт Кемелұлының жаңа бастамаларына ерекше қолдау көрсетіп келеді. Бүгінгі Ұлыстың ұлы күніндегі ниеттеріңіз, игі тілектеріңіз қабыл болсын! Қолға алған істеріңіз нәтижелі, еліміз тыныш, тәуелсіздігіміз мәңгі болғай!» — деді аймақ басшысы.
Бала әрбір ата-анамен ұлттың болашағы. Қазақ халқы баланың әрбір іс-қимылына мән берген. Тәй-тәй басқан қадамдарының өзі ата-анаға үлкен қуаныш сыйлайды. Баланың дүниеге келуі үлкен мереке және қазақ халқында балаға қатысты түрлі салт-дәстүрлер бар. Соның бірі – тұсаукесер. Тұсаукесер рәсімінің себебінен бала тез аяққа тұрады деп есептеген. Баланың жасаған алғашқы қадамдарының кезінде тұсаукесер рәсімі жасалады. Бұл рәсім көбіне сәбидің жасқа толған сәтіне тұспа-тұс келеді. Әрбір ата-ана үшін тұсаукесер маңызды және мереке, үлкен қуаныш. Жиналған қонақтарға ақ дастархан жайылып, рәсім көңілді өтеді. Тұсау кесу арқылы «баланың болашағы жарқын болады» деп есептеген. Осы орайда Ұлыстың ұлы күні, Қызылорда облысының 85 жылдық тойы қарсаңында 85 баланың тұсаукесер рәсімі болды. Халқымыздың дәстүріне негізделген бұл рәсім салтанатты түрде жүзеге асты. «Этноауыл» мен облысымыздың 85 жылдығына арналған тарихи көрмелер де ұйымдастырылды.
Қазақ халқының тарихынан сыр шертетін, көшпелі халқымыздың баспанасы – киіз үй. Қазақ өмірі үшін киіз үйдің маңыздылығы жоғары, себебі қаншама дәуірге куә болған, халқымызбен қатар кез-келген жерге орнығып, халқымызға ыңғайлы баспана болған киіз үй екендігі белгілі. Барлық мезгілге шыдас беретін, қыста жылы, жазда салқын, тіпті күн бұзылып көктен нөсер жауса да, қалпын жоғалтпайтыны тағы бар. Ұлтымыздың өткенін еске салатын киіз үйлер Наурыз мерекесі қарсаңында қаламыздың орталығында тігілді. 38 киіз үй орталық алаңды айналдыра бой көтеріп, әр киіз үйге атау берілді. Халқымыздың бай салт-дәстүрлері бесікке салу, айдар кесу, келін түсіру, атастыру және түрлі концерттік бағдарламаларды келген қонақтар тамашалады. Жиналған жұрт орталық алаңның барлық жерінен мерекеге ажар беретін мәдени, спорттық шаралардың: қазақ күресі, қол күрес, тоғызқұмалақ, гір көтеру, асық ату, бес асық, арқан тарту, ләңгі тебу және қой көтерудің куәсі болды. «Көлтауысарлар сайысы» атты қымыз ішуден жарыс болды. «Атамекен» отбасылық үлгідегі балалар ауылынан шыққан екі жас отау құрып, беташар рәсімімен жалғасты. Қонақтар арнайы тігілген 4 шатырда наурыз көжеден дәм татып, қолөнершілердің киіз үйіндегі ұлттық бұйымдар көрмесін тамашалады.
Биыл «Шуақты Наурыз» атты бір айлық мәдени шаралар кестесі жасалып, айтулы мерекелердің алғашқысы 1-наурыз Алғыс айту күнінен мерекелер бастау алған болатын. Кестенің жоспарына сәйкес 14-22 наурыз аралығындағы барлық күнге тақырыптық атау беріліп, 300-ге жуық түрлі бағыттағы мерекелік іс-шаралар тізбесі бекітілді, жүзеге асты.
Жыл сайын өтетін Наурыз мерекесінің биылғы іс-шаралары халықтың көңілінен шықты. Күннің салқын болғанына қарамастан орталық алаңға халқымыз көптеп жиналып, әз Наурызды үлкен ұйымшылдықпен тойлады. Жүзеге асқан барлық айтулы әдет-ғұрып, салт-дәстүр ұлтымыздың тарихының басты көрінісінің қайта жаңғыруы іспеттес. Киіз үйлер ғимараттардың қасында өзінше әдемілікті қалыптастырып ерекшеленіп тұрды. Халқымыздың даңқты батырлары, абыройлы тұлғалары өмір сүрген киіз үйдің өңір халқының арасында бой көтеріп, мерекенің басты символына айналғаны қуаныш. Тұсаукесер рәсімі де жиналған жұрттың көңілінен шығып, мерекенің көркін аша түсті. Наурыз мерекесінде өнер көрсеткен спортшыларға жыл сайынғы әдетпен сыйақылар табысталды. Ұлтымыздың білекті болғандығын көрсететін спорт сайыстарының жеңімпаздары жеңіс тұғырынан көрініп, жүлдеге ие болды. Халқымыздың бірлігін көрсетіп, мұңайған көңілге қуаныш сыйлайтын Наурыз мерекесі өңірімізде көтеріңкі көңіл күйде тойланды.
Қазақбай Әндеш
