Ұстазым болған шақта асқаралы,
Шырқалар оқушының дастан-әні.
Бәрібір шын білімнің қайнар көзі,
Балабақша үйінен басталады,- деп оқушы кезімде бөбекжайдағы ұстаздарға рақмет ретінде жазған болатынмын. Расымен де баланың өмірдегі, ілімдегі іргетасы қалай қаланса, өмір жолы да сол сара соқпақпен жүре береді.
Бүгінде, балабақшалардағы балғындарға берілген білімнің бағыты мен бағасы қандай? Тәрбие тіні мен тағылымы қай деңгейде жүріп жатыр? Жеке балабақшалардағы адам шошырлық оқиғалар мен кінәсіз періштелер тартып жатқан азапты жаңалықтардан жиі көріп жүрміз. Бала қауіпсіздігі былай тұрсын, білімсіз тәрбиешілер неге қаптап кетті? Мәселенің түбін үңгіп қаза берсең, жар астында өзің қалардайсың. Иә, мәселе көп. Ал, сапалы жұмыс істеп отырған бөбекжайларды қалай анықтаймыз? Жалпы, баланы балабақшаға берген дұрыс па әлде бәз-баяғыдай ата-әжесінің алақанында аяланған жөн бе? Осы сауалдарға жауап іздеп көрдік.
Елімізде мектепке дейінгі кезеңде баланы ерте дайындау мен дамытудың маңыздылығы жайында ой көп. Баланың болашақтағы жетістігін қалыптастырудағы мектепке дейінгі білім беру мен баланың ерте даму кезеңі туралы сөз қозғағымыз келеді. Ерте дамудың маңызды екенін елеусіз қалдыруға болмайды. Баланың миы тез дамып, негізгі дағдылар мен мінез-құлық қасиеттері қалыптасады, сонымен қатар ол баланың денсаулығына негіз болады. Мектепке дейінгі мекемеге бару баланың бойында өзін-өзі реттеу, жаңа ортаға бейімделу және топта жұмыс істеу сияқты бірқатар пайдалы машығын дамытуға көмектеседі. Осы машықтың барлығы баланың мектепте үлкен жетістікке жетуіне ықпал ететіні дәлелденген.
— Халықаралық зерттеулердің нәтижелері балабақшаға барған және ерте жастан жазу мен санауды үйренген балалар мектепте үлгерімі бойынша өз қатарластарынан басым болатынын көрсетеді. Мысалы, PISA-2018 деректері бойынша үш жылдан астам балабақшаға барған оқушылар мектепке дейінгі ұйымдарға бармағандарға қарағанда жоғары нәтиже көрсетеді: оқу сауаттылығы бойынша 20 ұпайға және математика мен жаратылыстану сауаттылығы бойынша 16 ұпайға. Сонымен қатар TIMSS зерттеуінің нәтижелері де балабақшаға барған оқушылардың жақсы нәтиже көрсеткенін дәлелдеді. Мысалы, балабақшаға бармаған 4-сынып оқушылары мен оған үш жылдан астам барғандар арасындағы айырмашылық математикадан 16 балл, ал жаратылыстану пәні бойынша балабақшаға барғандарда 23 балл болды. Ал, ата-аналары мектепке дейін жазуды, оқуды және санауды үйреткен 4-сынып оқушылары ата-аналары анда-санда ғана оқуына көңіл бөлген балаларға қарағанда математикадан 15 ұпайға және жаратылыстану пәнінен 25 ұпайға жоғары алған,- дейді Оқу-ағарту министрі Асхат Аймағамбетов.
Оның айтуынша, ерте дамыту мен мектепке дейінгі білім берумен қамту еліміздің экономикалық көрсеткіштеріне әсері жағынан да маңызды екен. Нобель сыйлығының лауреаты Д.Хекманның әлеуметтік осал отбасылардан шыққан балалардың мектепке дейінгі біліміне жұмсалған бір доллардың экономикалық қайтарымы туралы тұжырымдары кең таралған. Ол мемлекетке 8 (6) доллар пайда әкеледі. Зерттеулерге сәйкес, болашақта баланың көрсеткіштеріне әсер ететін маңызды критерий – ол мектепке дейінгі ұйымның сапасы. Яғни мектепке дейінгі кезеңдегі баланың жағдайы мен білім берудің кейінгі кезеңдерінде дамуы үшін оның ерте жастан дамуына назар аудару маңызды.
— Бұл да дұрыс шығар, бірақ ата-анасы да баланың тәрбиесіне салғырт қарамау керек, екі жақтан да тәрбие болу керек. Өзімнің балама келетін болсам, балабақшаға мүлдем бармаған, ал мектепті «Алтын белгіге» бітіріп, қазір университетте Заң факультетінде оқиды. Бұл «толық отбасында алған тәрбие» деп санаймын және мекептегі педагогтарға рақмет. Балаға да байланысты. «Оқимын» деген бала оқиды, ал оқымайтын бала не істесең де оқымайды,- ата-ана Толқын Айниязова.
Тәуелсіздік алғаннан бері Қызылорда облысында 700-ге жуық балабақша ашылған екен. Нақтырақ айтсақ, қазіргі таңда облыс бойынша 668 (587 балабақша, 81 шағын орталық) мектепке дейінгі ұйым жұмыс жасап, онда 55497 бала тәрбиеленуде. Осылайша жеке балабақшалардың үлесі 72 пайызға жеткен. Бүгінгі күні Қызылорда өңірі 3-6 жастағы балаларды балабақшамен қамту мәселесін толық шешкен облыс қатарына жатады.
— 2021 жылы аймақта 1507 орынға арналған 18 балабақша ашылса, 2022 жылы 1600 орындық 18 жеке балабақша ашу жоспарлануда. Атап айтсақ, Арал ауданы бойынша 275 орындық 5 жеке балабақша, Қазалы ауданы бойынша 80 орындық 1 жеке балабақша, Қармақшы ауданы бойынша 75 орындық 1 жеке балабақша, Жалағаш ауданы бойынша 170 орындық 4 жеке балабақша, Сырдария ауданы бойынша 100 орындық 1 балабақша, Шиелі ауданы бойынша 65 орындық қосымша топ, Қызылорда қаласында 835 орындық 6 жеке балабақша. Сонымен қатар, Жаңақорған ауданы, Бірлік ауылында 90 орындық мемлекеттік балабақша құрылысы жүргізілді,- дейді білім басқармасының баспасөз хатшысы Бекбол Қаратаев.
Жоғарыда «бала қауіпсіздігі баса назарда болу керек» дедік. Тәрбиешіден бұрын балабақшаның өзі талапқа сай келмей жатады. Тіпті, өңірде апаттық жағдайдағы балабақшалар бар екенін білесіз бе? Атап айтар болсақ, облыс бойынша 10 апаттық балабақша бар. Арал ауданында 4, Қазалы ауданында 4, Шиелі ауданында 1, Жаңақорған ауданында 1 балабақша апатты жағдайда.
Арал қаласындағы «Жаңауыл» мөлтек ауданында орналасқан апаттық деп танылған «Толқын» балабақшасы мен «Балдырған» балабақшасын 2022 жылдың қаңтар айынан бастап, аталған мөлтек ауданнан ашылатын жеке балабақша ғимаратына көшіріліп, мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыру жоспарланған. Ал, «Жазира» балабақшасы орналасқан мөлтек ауданда жақын арада ашылатын жеке балабақша ғимаратының жоқ екендігін ескеріп, 180 орындық балабақша құрылысын салуды ұсынған еді.
Содан соң, Қазалы ауданында 4 балабақша ғимараты апатттық жағдайда деп танылған. Олар: №3 «Өрімтал» бөбекжай бақшасы, Қожабақы ауылындағы №17 «Айгүл» бөбекжай бақшасы, Бозкөл ауылындағы №18 «Ақкөгершін» бөбекжай-бақшасы, №27 «Бөбек» бөбекжай-балабақшасы. Қазалы қаласындағы №3 «Өрімтал» бөбекжай-бақшасы (676,9 млн. теңге, 23.11.2020 жылы №19-0410/20) мен Бозкөл ауылындағы №18 «Ақкөгершін» бөбекжай-бақшасы (373 млн. теңге, 28.06.2019 жылы №14-0090/19) ғимараттарын салу үшін 1050,8 млн. теңге қаржыға бюджеттік өтінім берілген. Аталған екі балабақша құрылысын жүргізуге ниетті жеке инвесторлар жоқ болуына байланысты мемлекеттік сараптама мерзімі өтпей тұрғанда балабақша құрылысын бюджет қаражаты есебінен жүргізу қажеттілігі туындауда екен. Каукей ауылындағы №27 «Бөбек» балабақшасының ғимараты апаттық жағдайда болғандықтан №225 мектеп ғимаратына орналастырылған. Қожабақы ауылындағы №17 «Айгүл» балабақша ғимараты да апаттық жағдайда болғандықтан 90 орындық балабақша құрылысын салу қажеттігі туындап отыр екен.
Шиелі ауданы, Жөлек ауылындағы балабақша апатты деп танылып, ауылдық әкімдік ғимаратына ауыстырылған. ЖСҚ аудандық құрылыс бөлімінің қарауында жатқанын білдік.
Жаңақорған ауданындағы Бесарық ауылындағы №8 «Айгөлек» балабақшасы 1986 жылы асар әдісімен ауылдық әкімшілікке арналып салынған ғимаратта орналасқан. Сыйымдылығы 40 орындық, қазіргі таңда 43 бала тәрбиеленуде. 2021 жылы «KZ Стройэксперт» ЖШС-нің сараптама қорытындысымен апаттық болып танылған. Балабақша құрылысына 2019 жылы ЖСҚ жасалып, сараптамадан өткен. Жобаның құны — 456118,0 мың теңге екен. Балабақша құрылысын салу қажеттігі туындауда. Сондықтан балалар жағымды хабар күтуге мәжбүр.
Осынша ақпаратты қарап, біліп отырып, балалардың болашағына алаң көзбен қарайсың. Иә, оңай емес. «Жаңа Қазақстан» жаңашылдықтан тұратын болса, балалары бақытты елдің ғана болашағы баянды болмақ.
Осы ретте жоғарыда жазған өлеңім әп-сәтте осындай өзгеріске ұшырап, қайта жазылды:
Өмірдің шырқалғанда дастан-әні.
Қазағым бола ала ма асқаралы!?
Жаңарған Қазақстан біле білсең,
Балабақша жөндеуден басталады.
Сөз соңында айта кетейін, қазіргі таңда үздіксіз білім беру еліміздің ертеңі өсіп келе жатқан жас ұрпақтың білімінің тереңдігімен өлшенеді. Білімді, жан-жақты қабілетті ұрпақ – ұлтымыздың баға жетпес қазынасы. Қоғамымызда болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер мен еліміздің білім беру саласының әлемдік білім кеңістігіне өтуі білім беру саласында, соның ішінде мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуға уақыт талабына сай өзгерістерді енгізуді талап етіп отыр. Барлық білімнің бастауы – балабақшада. Мектепке дейінгі мекемелерде тәрбие мен білім саласында заманауи педагогикалық технологиялар қаншалықты маңызды болса, мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеуде де педагогикалық технологиялар ұғымы кеңінен қолданылатын ұғымның біріне айналды. Ендеше мектепке дейінгі білім беру саласының басты міндеттерінің бірі – өскелең ұрпақты оқыту мен тәрбие беру үрдісіне заманауи әдістерін енгізу, балабақша құрылымын дамыту басты назарда болып қала бермек.
Айдар САЙЛАУОВ
