Соңғы уақытта қоғам санасын толғандырып, әлеуметтік желілерден түспей жүрген мәселенің бірі – балабақшаларды лицензиялау. Естеріңізде болса, балабақшаны лицензиялау жұмыстары 2011 жылға дейін жүргізіліп келді. 2011-2020 жылдарға арналған ҚР Білімді дамыту бойынша мемлекеттік бағдарлама қабылданып, басты мақсат ретінде балаларды балабақшамен қамту мәселесі көтерілген болатын. Бұған жергілікті жерлерде орын жетіспеушілігі себеп болды. Осыған сәйкес, «Рұқсаттар мен хабарламалар туралы» заңы қабылданып, балабақшаларды лицензиялау талабы алынып тасталды. Балабақшалар тиісті хабарлама беру арқылы өңірлерде көптеп ашылып, мемлекет тарапынан қаржылық қолдауға ие болды. Бүгінгі күні балабақшалардағы орын тапшылығы мәселесі толық шешілді деуге болады.
Алайда, саны өскен балабақшалардағы білім сапасы мен бала тәрбиесіне қатысты ата-аналар тарапынан түскен көптеген арыз-шағымдар, орын алған келеңсіз жағдайлар мен заңбұзушылықтар балабақшаларды лицензиялау қажет екендігін дәлелдеп отыр. Мемлекет балабақшаларды жабу міндетін қойып отырған жоқ. Лицензиялау, керісінше, мемлекеттік және жеке мектепке дейінгі ұйымдардың дамуына жағдай жасайды. Көптеген елдерде мектепке дейінгі ұйымдар лицензияланады немесе аккредиттеуден өтеді. Мысалы, Германияда барлық балабақшалар лицензияланған. Австралияда лицензия ұлттық сапа кепілдігі негізінде беріледі және талаптар мемлекетке байланысты өзгеруі мүмкін. Канадада, АҚШ-та, Португалияда, Ресей Федерациясында да лицензиялау қолданылады. Қырғыз Республикасында лицензияны тек жекеменшік балабақшалар алады.
Негізгі талаптар топ түрі бойынша балалар санына, балалар мен персоналдың арақатынасына, педагогтардың біліктілігіне, оқу және ойын кеңістігіне, жабдықтарға, балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкес білім беру бағдарламаларына, төтенше жағдайларға дайындығына, денсаулығына, медициналық бақылауына, тамақтануына қарай қойылады. Сонымен бірге, Германияда, Австралияда, Канадада, егер балалардың әл-ауқатына қауіп төнсе немесе «ұйым стандарттарға сәйкес келмейді» деп танылса, лицензия қайтарып алынады. Жауапты адамдар мектепке дейінгі ұйымды басқаруға құзыреті болмаған немесе бала күтімі бойынша жұмыс балалардың денсаулығына, қауіпсіздігіне немесе әл-ауқатына зиян келтірген жағдайларда лицензиядан айырылуы мүмкін. Лицензиялауға жауапты ұйым белгілі бір жағдай бойынша мектепке дейінгі ұйымның басшысын немесе қызметкерлерін жұмыстан шығаруға дейін барады.
2022 жылғы 14 шілде күні Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Үкіметтің кеңейтілген отырысында: «Жекеменшік балабақшаларда балаларды ұрып-соғу деректері бар. Сонымен қатар, жұмыс істемейтін балабақшаларға қаржы бөлу көбейіп кетті. Мұның бәрі олардың қызметі ашық емес екенін, азаматтық жауапкершілігі жоқтығын көрсетеді. Басқаша айтқанда, қоғам талабына сай емес. 2011 жылы балабақшалардың лицензия бойынша жұмыс істеу тәртібін тоқтаттық. Мемлекет бұл қадамға амалсыздан барды. Өйткені, мектеп жасына дейінгі балаларды балабақшамен барынша қамтуымыз керек болды. Бұл ретте, жеке сектордың әлеуетін пайдалану маңызды еді. Нәтижесінде 2 және 6 жас аралығындағы балалардың 88 пайыздан астамы балабақшамен қамтылды. Енді қызмет көрсету сапасын арттыратын кез келді. Үкімет осы мәселені мұқият қарастыруы керек. Лицензиялау тәртібін қайта енгізу, ең алдымен, мемлекетке емес, қоғамға қажет шара. Өйткені, басты мақсат – балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету» деп атап кетті.
Қазіргі таңда Оқу-ағарту министрлігі мектепке дейінгі ұйымдарда лицензиялауды енгізу бойынша жұмысты бастады. Ең алдымен заңнамада белгіленген тәртіппен енгізілетін лицензиялаудың талаптарына талдау жүргізіледі, содан кейін тиісті заң жобасы әзірленетін болады. Асхат Аймағамбетов «Zakon.kz» порталына берген сұхбатында: «Біз балабақшаларды лицензиялауды бірден енгізбейміз. Заң қабылданғаннан кейін тек жаңадан ашылатын балабақшалар ғана электронды түрде құжат тапсырып, талаптарға сәйкестігін растайды. Содан кейін ғана лицензия алады. Ал, жұмыс жасап тұрған балабақшалар кезең-кезеңмен лицензиялаудан өтеді. Тәуекелдерді бағалау жүйесін қолдану туралы ұсыныс түсті. Тәуекел тобына заңбұзушылықтар анықталған балабақшалар жатады, олар бірінші кезекте лицензия алуы керек. Ал, кемшіліктер анықталмағандар кейінірек лицензия алады. Осылайша, бірнеше жылдың ішінде барлық балабақша лицензиялаудан өтіп, сапаны қамтамасыз етеді»,- деген еді.
Сонымен, мектепке дейінгі білім беруді лицензиялаудан бірінші кезеңде жаңадан ашылатын балабақшалар, келесі кезеңде жұмыс істеп тұрған, бірақ мемлекеттік аттестаттаудан қайта өтпеген, тәуекел тобындағы балабақшалар, содан кейін кезең-кезеңмен басқа қолданыстағы балабақшалар өтеді. Лицензиялауға қойылатын бастапқы талаптар нарықтың нақты шарттары мен мүмкіндіктерін ескереді. Өте жоғары талаптар болмайды, яғни ең төменгі негізгі талаптар, бұл ғимараттың, асхананың болуы, өртке қарсы, санитарлық-гигиеналық нормалардың сақталуы, бейініне сәйкес педагогтардың болуы. Бүгінгі күні мектепке дейінгі білім беру деңгейінен басқа барлық білім деңгейлері лицензияланады: мектеп, колледж және университет. Мысалы, жеке мектептер де лицензияланады. Қазіргі кезде облысымызда 16 жеке мектеп бар, бұл біліктілік талаптарының орындылығын дәлелдейді.
Қазіргі уақытта басты мәселе – мектепке дейінгі білім беру сапасын арттыру. Әрине, лицензиялау сапаны қамтамасыз етудің жалғыз жолы емес. Министрлік сапаны қамтамасыз ету бойынша бірқатар шаралар кешенін қабылдауда және лицензиялау – сол шаралардың бірі. Кадрларды даярлау, біліктілікті арттыру, білім беру бағдарламаларын жаңарту, аттестаттау, қаржыландыру және тағы да басқа шараларды атауға болады.
Лицензиялау барысында сыбайлас жемқорлық тәуекелдері төмен деп бағаланады, өйткені лицензия беру жөніндегі мемлекеттік қызмет толық автоматтандырылған және рұқсат беру бақылауынан басқа (ұсынылған құжаттар бойынша) лицензиардың лицензиатпен өзара тікелей байланыс жоқ. Сонымен қатар, балабақшаларға қойылатын біліктілік талаптары қоғаммен талқыланып барып қабылданатын болады. Ол талаптар – балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, сапалы білім мен тәрбие берудің негізі тетігі.
Балабақша – бала тәрбиесінің алтын бесігі. Ол – өскелең ұрпаққа сапалы білім мен тәрбие беруде ерекше рөл атқаратын қоғамның маңызды бөлшегі екендігін еш ұмытпауымыз керек. Сондықтан балабақшаларды лицензиялау – білім сапасын арттыру бағытында жасалынған дұрыс қадам.
Ғалия ДӘУЛЕТОВА,
Қызылорда облысының білім саласында
сапаны қамтамасыз ету департаментінің басшысы
