Өрлеу Томас Гаскидің моделіне негізделген педагогтердің кәсіби даму бағдарламаларының тиімділігін бағалаудың жаңа көпдеңгейлі жүйесіне көшеді. Бұл бағдарламалардың тиімділігін анағұрлым дәл, кешенді бағалауға және ағымдағы білім беру бағдарламаларының жаңартылуына, жаңа білім беру бағдарламаларының әзірленуін ғылыми негіздеуге мүмкіндік береді.
Бенджамин Блумның соңғы шәкірттерінің бірі Томас Гаски білім беру саласындағы жетекші сарапшылардың бірі, ол жасаған мұғалімдердің кәсіби дамуының тиімділігін бағалау моделі құнды стандарт болып есептеледі және Батыс Еуропа мен Солтүстік Америкада сәтті қолданылады.
Т.Гаскидің педагогтердің кәсіби даму бағдарламаларының тиімділік моделі 5 компоненттен тұрады.
Бірінші компонент – тыңдаушылардың бағдарлама мазмұны мен оқыту сапасына қанағаттануы. Тыңдаушылардың қанағаттануын зерттеу үшін,әдетте, респонденттер белгілі бір дәрежеде келісетін бағдарламалар сапасының түрлі аспектілеріне қатысты пайымдар түріндегі сұрақтардан тұратын алдын-ала жасалған сұрақтар жиынтығы бойынша сауалнама алу қолданылады. Мысалы, тыңдаушылар оқыту тиімді өтті ме, олар алған білімін тәжірибеде қолданады ма және оқыту ыңғайлы жағдайда өтті ме деген сұрақтарды белгілей отырып, жауап береді. Сонымен қатар, сауалнамаларда ашық сұрақтар да болады, мұнда тыңдаушылар бағдарламалардың сапасын жақсарту бойынша өз пікірлері мен ұсыныстарын білдіре алады.
Бұл сауалнамалар курстар аяқталғаннан кейін бірден жүргізіледі және тиімділікті бағалаудың ең қарапайым және оңай жүзеге асырылатын түрі болып саналады. Алайда олар аз ақпарат береді, өйткені онда тыңдаушылардың бағдарлама туралы алғашқы әсерлерін ғана байқауға болады, ал тыңдаушылар оның мазмұнын қаншалықты жақсы меңгергені, оны өзінің педагогикалық тәжірибесінде қолдана алуын анықтау анағұрлым терең әдістерді қажет етеді.
Тиімділікті бағалаудың екінші компоненті – ол тыңдаушылардың материалды меңгеруі. Гаски моделінің екінші компоненті оқыту кезінде тыңдаушылардың алған білімі мен дағдыларын бағалауға басты назар аударады. Бұл үшін түрлі бағалау әдістері қолданылады, олар оқыту мақсаттары, міндеттері және күтілетін нәтижелері негізінде таңдалады, сондықтан білім беру бағдарламаларының авторлары оларды оқу-әдістемелік кешеннің басқа компоненттерімен бір мезгілде әзірлейді. Бағдарламаның мақсаты мен мазмұнына байланысты бағалау тест, топтық немесе жеке жоба, демо- сабағы немесе рефлексивті эссе форматында өткізілуі мүмкін.
Тыңдаушыларды бағалау оқу аяқталғаннан кейін де жүргізіледі. Бұл компонент біріншіге қарағанда анағұрлым көп ақпарат береді: ол курс тыңдаушыларының мақсатты құзыреттерді қаншалықты меңгергенін көрсете алады. Алайда бұл тыңдаушылардың осы бағдарламаға қатысуы олардың педагогикалық тәжірибесі мен оқушыларының жетістіктеріне әсер еткенін түсіну үшін әлі де жеткіліксіз болып табылады.
Үшінші компонент – институционалдық қолдау. Бұл компонент курс тыңдаушылары жұмыс істейтін білім беру ұйымдарының тыңдаушылар курстарда меңгерген тәжірибелердің қолданылуына қаншалықты қолдау көрсетуге дайын екендігін анықтайды. Тиісті ұйымдастырушылық қолдау жасалмаса кез келген білім беру бағдарламасының тиімділігі де төмен болуы мүмкін,өйткені тыңдаушылар өздерінің кәсіби құзыреттерін толық көлемде іске асыра алмайды. Мысалы, егер мектептерде тиісті жабдықтар болмаса және курстарда алған біліміне сұраныс болмаса, мектеп мұғалімдеріне арналған робототехника бағдарламасы тиімсіз болады. Сонымен қатар, бағдарламаның мақсаттары білім беру ұйымының миссиясы мен даму стратегиясына сәйкес келетінін/келмейтінін білген өте маңызды.
Тиімділіктің үшінші компоненті үшін мәліметтер жинау оқу аяқталғаннан кейін бірнеше ай өткен соң жасалады және алдыңғы екеуіне қарағанда, едәуір күрделі болып есептеледі. Деректер кеңестердің хаттамаларын талдау, білім беру ұйымдарына бару, тыңдаушылармен және білім беру ұйымы әкімшілігінің өкілдерімен сауалнама немесе сұхбат жүргізу шараларын қамтуы мүмкін.
Төртінші компонент – тыңдаушылардың оқу үдерісінде меңгерген немесе дамытқан құзыреттерін іс жүзінде қолдануы. Компонент білім беру бағдарламасының мақсатты құзыреттерінің қаншалықты тиімді қолданылатынын көрсетеді.
Үшінші компонент сияқты, төртінші де оқу аяқталғаннан кейін бірнеше ай өткен соң бағаланады, сондықтан тыңдаушыларға жаңа білім мен дағдыларды түсінуге және өздерінің оқыту тәжірибесіне енгізуге жеткілікті уақыт беріледі.
Бағалау деректері сауалнамалар немесе тыңдаушылармен және олардың басшыларымен құрылымдалған сұхбаттар, тыңдаушылардың портфолиосы арқылы алынады. Сабаққа қатысу, бейне немесе аудио жазбаларды талдау арқылы бақылаулар анағұрлым дәл баға беруге көмектеседі.
Бесінші компонент – білім алушылардың нәтижелері.
Бұл компонент кәсіби даму бағдарламасының тиімділігін бағалау жүйесінде шешуші болып саналады, себебі ол «Тыңдаушыларды оқыту оқушылардың жетістіктеріне қалай әсер етті?» деген сұраққа жауап береді. Басқа компоненттер бойынша жоғары көрсеткіштерге ие бола тұра, егер оны жүзеге асыруда балаларға пайда әкелмесе, онда бағдарламаны тиімді деп атауға болмайтыны анық. Өлшеу үшін таңдалатын оқушылардың нәтижелері әдетте білім беру бағдарламасының мақсаттары, міндеттері және күтілетін нәтижелерімен анықталады, алайда толық бағалау үшін қосымша индикаторлар да енгізілуі мүмкін.
Гаска моделінің бесінші компонентін бағалау үшін қолданылатын көрсеткіштерге әдетте оқушылардың танымдық көрсеткіштері және портфолио, бағалау және тест немесе емтихан нәтижелері сияқты жетістіктері кіреді. Сонымен қатар, психологиялық-эмоциялық және жүріс-тұрыс көрсеткіштері де ескерілуі мүмкін. Бағалау сабаққа қатысуы, үй тапсырмасын орындау көрсеткіштері және сыныптағы жүріс-тұрысы сияқты мәліметтерді талдауға негізделуі ықтимал. Бұл ақпараттың басым бөлігі мектеп журналдарында және мектептің басқа стандартты құжаттарында бар. Сондай-ақ білім алушылармен, олардың ата-аналарымен, білім беру ұйымының педагогтерімен, әкімшілігінің өкілдерімен сауалнама және сұхбат нәтижелерін де талдауға қосуға болады.
Гаски моделіне негізделген кәсіби даму бағдарламаларының тиімділігін кешенді бағалау Қазақстан педагогтері үшін қолданыстағы бағдарламаларды жетілдіруге және жаңа білім беру бағдарламаларын әзірлеуге берік ғылыми негіз болады, сондай-ақ Өрлеу бағдарламаларының педагогтерді кәсіби дамытуға бағдарлау қағидаларының білім алушылардың жетістіктеріне сәйкестігін қамтамасыз етеді.
Өрлеу переходит на новую систему оценки эффективности образовательных программ
Өрлеу переходит на новую многоуровневую систему оценки эффективности программ профессионального развития педагогов, основанную на модели Томаса Гаски. Это позволит более точно и комплексно оценивать эффективность программ и научно обосновывать обновление текущих и разработку новых образовательных программ.
Один из последних учеников Бенджамина Блума, Томас Гаски являетсяодним из ведущих экспертов в области образования, а разработанная им модель оценки эффективности профессионального развития педагогов является золотым стандартом и успешно применяется в странах Западной Европы и Северной Америки.
Модель эффективности программ профессионального развития педагогов Т. Гаски состоит из 5 компонентов.
Первыйкомпонент –удовлетворенность слушателей качеством содержания программы и преподавания.Для исследования удовлетворенности слушателей обычно используется анкетированиепо заранее разработанным опросникам, состоящим из вопросов типа утверждений относительно различных аспектов качества программ, с которыми респонденты могут согласиться в той или иной степени. Например, слушатели указывают, эффективно ли прошло обучение, будут ли они использовать полученные знания на практике, и проходило ли обучение в комфортных условиях. Кроме этого, опросники содержат открытые вопросы, в которых слушатели могут высказать свои отзывы и предложения по улучшению качества программ.
Данное анкетирование проводится непосредственно после завершения курсов и представляет собой наиболее простой и легко реализуемый вид оценки эффективности. Однако он является и наименее информативным, так как может показать лишь первые впечатления слушателей о программе, а то, насколько хорошо слушатели освоили ее содержание и смогут применить его в своей педагогической практике, требует более глубоких методов.
Второйкомпонент оценки эффективности– усвоение слушателями материала.
В фокусе второго компонента модели Гаскинаходится оценка знаний и навыков, полученных слушателями во время обучения. Для этого используются различные методыоценивания, которые выбираются исходя из целей, задач и ожидаемых результатов обучения, и поэтому разрабатываются авторами образовательных программ одновременно со всеми другими составляющими учебно-методического комплекса. В зависимости от целей и содержания программы, оценивание может проводиться в формате теста, группового или индивидуального проекта, демоурока или рефлексивного эссе.
Оценивание слушателей также проводится после окончания обучения. Этот компонент более информативен, чем первый: он может показать, насколько хорошо слушатели курсов освоили целевые компетенции. Однако его все еще недостаточно, чтобы понять, повлияло ли участие слушателей в данной программе на их педагогическую практику и успехи их учеников.
Третийкомпонент – институциональная поддержка.
Этот компонент показывает, насколько организации образования, где работают слушатели курсов, готовы поддержать применение практик, освоенных слушателями на курсах. Без должной организационной поддержки любая образовательная программа может оказаться малоэффективной, так как слушатели не смогут в полной мере реализовать свои профессиональные компетенции. Например, программа по робототехнике для школьных учителей окажется неэффективной, если в школах отсутствует соответствующее оборудование и полученные на курсах знания останутся невостребованными. Кроме этого, немаловажно знать, соответствуют ли цели программы миссии и стратегии развития организации образования.
Сбор данных для третьего компонента эффективности производится спустя несколько месяцев после завершения обучения, и существенносложнее, чем для двух предыдущих.Данные могут включатьанализ протоколов совещаний, посещение организаций образования, опрос или интервью со слушателями и представителями администрации организации образования.
Четвертый компонент – практическое применение слушателямикомпетенций, которые они освоили или развили в процессе обучения.
Компонент показывает, насколько эффективно применяются целевые компетенции образовательной программы. Как и для третьего компонента, четвертый компонент оценивается спустя несколько месяцев после обучения, чтобы у слушателей было достаточно времени осмыслить новые знания и навыки и внедрить в свою практику преподавания.
Данные для оценки получают с помощью анкет или структурированных интервью со слушателями и их руководителями, портфолио слушателей. Наиболее точную картину помогают составить наблюдения: посредством посещения занятий или анализа видео- или аудиозаписей.
Пятый компонент – результаты обучающихся.
Этот компонент является решающим во всей системе оценки эффективности программы профессионального развития, так как он отвечает на вопрос: «Как повлияло обучение слушателей на успехи их учеников?» Очевидно, что,даже при высоких показателях по другим компонентам, программу едва можно назвать эффективной, если ее реализация не принесла пользу детям.То, какие результаты обучающихся выбраны для измерения, обычно определяется целями, задачами и ожидаемыми результатамиобразовательной программы, однако для полноты картины могут включаться и дополнительные индикаторы.
Показатели, используемые для оценки пятого компонента модели Гаски, обычно включают когнитивные индикаторыобучающихся и их достижения, такие как портфолио, оценки и результаты тестов или экзаменов. Кроме того, могут учитываться психоэмоциональные и поведенческие показатели. Оценка может основываться на анализе таких данных как посещаемость занятий, показатели выполнения домашних заданий и поведение в классе. Большая часть этой информации содержится в школьных журналах и других стандартных документах школы. В анализ также можно включать результаты анкетирования и интервью с обучающимися, их родителями и педагогами, представителями администрации организации образования.
Комплексная оценкаэффективности программ профессионального развития,базирующаяся на модели Гаски, позволит Өрлеу создать прочную научную основу для совершенствования существующих и разработки новых образовательных программ для педагогов Казахстана, а также обеспечить соответствие программӨрлеу принципу ориентированности профессионального развития педагогов на успехи обучающихся.
