Білім бәсекесі басталды. Сынақтан бүлінбей, сұрақтан сүрінбей өту маңызды осы тұста. Түлектер бүгінде үміт пен күдіктің арасында жүр. Әйткенмен, жүректерінде жанған үміт шырағы сөнген емес. Үп еткен сол бір үттей жарыққа үкілеп қарап отырған ата-аналардың жүрек солқылы тіптен бөлек. Иә, не дегенмен үлкен өмірге алғашқы қадамның сәтті болғанын кім қаламасын.
Бір қуантарлығы, қазір бұрынғыдай «ұлттық бір күндік төңкеріс» болмайды. Оқушылар өз қалаған күні, қалаған жерде тест тапсырып, сол мезетте-ақ өзінің балын біліп алады. Расымен де, оқушылар мектеп бітіріп, жоғары оқу орындарына түсуі еліміз үшін еш күмәнсіз стратегиялық маңызы бар мәселе екені белгілі. Бұл – елдің болашағының тағдырын шешу. Сондықтан да оны мемлекеттік деңгейде мұқият ойластырып, ұйымдастыру құптарлық жағдай. Ұлттық бірыңғай тест осындай өте дұрыс мемлекеттік саясатты жүзеге асыруы тиіс.
Оған қоса, ҰБТ технологиясы қиялдан қиясынан көріне салған жоқ, дамыған шет елдердің білім салаларының тәжірибесінен іріктеліп, зерттеліп алынды. Біздің Білім және ғылым министрлігінің жауапты қызметкерлері ҰБТ-ны осылай деп негіздеді және оны барынша сапалы өткізуге күш салды. Осы мақсатта жасалған еңбекті және ҰБТ-ның өзіндік артықшылықтары мен кейбір жетістіктерін көпшілік жоққа шығара алмайды. Бірақ, кемшін кетіп тұрған тұстары да жоқ емес.
Әуелі, облыс бойынша қанша мектептен қанша оқушы тест тапсыратынын біліп алайық. Облыстық білім басқармасының мәліметінше, облыс бойынша 295 мемлекеттік және 16 жеке мектеп жұмыс жасайды. Ал, Қызылорда қаласында 58 мемлекеттік және 11 жеке мектеп бар. Биыл 295 білім беру ұйымында 176771 оқушы оқу жылын аяқтайды. Биылғы оқу жылында 7505 түлек мектепті бітірсе, оның ішінде 6404 оқушы ҰБТ-ға қатысады. Жалпы 14682 оқушы биылғы жылы 9 сыныпты бітірді. Түлектердің 430-ы «Алтын белгіге», 720-ы «Үздік аттестатқа» үміткер болып отыр екен.
Өкінішке қарай, Ұлттық бірыңғай тестілеуге қатысты кейбіреулер «Тест жүйесі робот сияқты тәрбиелеп жатыр. Бұл жүйе енгізілгелі оқушылардың өз ойын жеткізуі, түсіндіруі атымен жоғалып барады, білімді бағалаудың бұл жүйесі өзін-өзі ақтамады» деген оймен ҰБТ жүйесін сынайтындар да жоқ емес. ҰБТ-ның ең басты ерекшеліктерінің бірі білімі толық түлектердің өз деңгейін ашып көрсетіп, гранттық білім алуға барлығына бірдей тең дәрежеде қол жеткізуіне мүмкіндік беру. Емтиханға қарағанда тиімді әрі әртүрлі тәсілдермен берілген жауап нұсқаларын таңдап алуға мүмкіндік бар. Енді ҰБТ технологиясына, ұйымдастыруы мен өткізілуіне орай кейбір келеңсіз, жергілікті факторларды қатаң бақылау жылдан-жылға күшейтіліп жатыр.
— Биыл 3,6 млн. оқушыға арналған оқу жылы аяқталды. 171 мыңнан астам түлек үшін соңғы қоңырау соғылды. Мектеп бітіруші түлектер үшін мектеп емтиханының уақыты басталады, содан кейін ЕНТ емтиханы басталды. Пандемияның әсерін жеңіп, білімдегі шығынды жою мақсатында мектептерде жазғы мектеп ұйымдастырылды. 2022 оқу жылы мұғалімдер үшін де, оқушылар үшін де қиын болды. Пандемиядан кейін толық білім алуға қайта оралдық, білім жоғалту бойынша жұмыс істеп, мектепке қайта үйреніп, бір-бірімізге үйреніп, толық екпе алып, мектептерді жаңа жағдайда жұмыс істеуге жабдықтау бойынша көптеген жұмыстар атқардық. Ең бастысы, осының бәріне қарамастан, ұстаздардың еңбегі, ата-ананың қолдауы мен оқушылардың өз ісінің арқасында осы қиындықтарды жеңе білдік.
Түлектерге айтарым, қателік жасаудан қорықпаңыз. Қателіктер өлім емес. Әр адам қателеседі. Ең бастысы, қателігіңді танып, түсіну. Уақыт өте келе түзету маңызды. Күш тауып, тұрып, жүре беру маңызды. Табысты адамды ерекшелендіретін нәрсе осы. Мен мектепті бітірген соң бірден грантқа түсе алмадым. Жалпы жақсы балл жинағанына қарамастан, профиль пәні бойынша грант ұтып алмадым. Мен сол кездегі үлкен қателігім деп санап едім, ақыр заман сияқты көрінді маған. Бірақ кейін ойладым, сынақ ретінде тапсырдым. Бір жыл дайындықтан кейін грант ұтып алдым. Мен үшін жақсы сабақ болғанын, көп нәрсе үйреткенін енді түсіндім. Өзіңізге деген нық сеніміңіз және қателіктерден қайта оралу қабілетіңіз өмірдегі ең жақсы достарыңыз болады,- дейді Білім және ғылым министрі Асхат Аймағамбетов.
Биыл ҰБТ-ға тіркелу 28 сәуірден 14 мамырға дейін жалғасты. Өтініштер Ұлттық тестілеу орталығының сайтында жүргізілді. ҚР БҒМ Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім департаменті директоры Әділет Тойбаевтың сөзінше, 130 мыңнан аса талапкер өтініш беріп үлгерген. ҰБТ 16 мамырда басталып, 5 шілдеде аяқталады. Форматы және пәндер саны бойынша ешқандай өзгеріс жоқ. Ең жоғары балл – 140. Уақыты – 4 сағат. Талапкерлер биыл мемлекеттік грантқа ілігуі үшін екі рет ҰБТ тапсыруға мүмкіндік алды. Талапкер осы екі тест нәтижесінің бірін алып, конкурсқа қатыса алады. Алайда таңдау пәндерін ауыстыруға болмайды.
— Бірінші мүмкіндікте ереже бұзылған жағдайда, тест нәтижелері жойылады және талапкерге екінші мүмкіндік берілмейді. Ал, біріншісінен сәтті өтіп, екінші мүмкіндікте белгілі бір ережелерді бұзса, екеуінің де нәтижесі жойылады және конкурсқа қатыса алмайды. Сондықтан әрбір талапкерді академиялық адалдықты сақтауға шақырамыз. Тағы бір жаңашылдық – академиялық адалдықты сақтау үшін әрбір талапкердің тест нұсқасы таңбаланады. Әрбір тестіленушінің нақты тест нұсқасы болады. Белгілі бір тестіленушінің атынан ереже бұзушылық болса, ол анықталады және нәтижесі жойылады,- деді Әділет Тойбаев.
Шектік балл бойынша аса өзгеріс жоқ, тек құқық бағыты бойынша шектік балл 75-ке көтерілгені хабарланды. Ерекше білім беруге мұқтаж балалар үшін қосымша 40 минут беріледі. Тесттің құрылымы да мүмкіндіктеріне қарай өзгерген. Бір компьютер, екі камера, бір тестіленуші қағидаты болады. Яғни тағы бір фронталды камера қосылды. Оның мақсаты – тест тапсырып отырған адамды сәйкестендіру, емтихан барысында қадағалау екені айтылды.
Биыл ҰБТ-ға тіркелу онлайн форматта өтеді. «Оның ең басты ерекшелігі – талапкер тест тапсыратын күнін, уақытын және жерін өзі таңдай алады» дейді БҒМ Ұлттық тестілеу орталығының директоры Руслан Емелбаев.
— Тест аяқталған соң апелляцияны 30 минут ішінде беруге болады. Бұған дейін, қағаз форматы кезінде бала келесі күнді күтіп, сұрақтарды есіне түсіруі керек еді. Бұл компьютерлік форматтың ең үлкен ерекшелігі. ҰБТ аяқталғаннан кейін оқушыға екі мүмкіндік беріледі – тесті аяқтау немесе апелляцияға беру. Сонда апелляцияға қатысты 120 сұрақ оқушының көз алдына беріледі,- деді ол.
Негізгі ҰБТ алдында тағы бір іске қосылған жаңалықтардың бірі – онлайн сынама тест. Биылғы онлайн сынама тестілеудің ерекшелігі — Ұлттық тестілеу орталығында аккаунттың болуы, тіркелу шарт емес. Кез келген оқушы ЖСН жазып, емтиханды тапсыра алады.
Руслан Емелбаев Ұлттық тестілеу орталығы екі жыл қатарынан Қазақстандағы белді оқу орталықтарымен бірлесе отырып тікелей эфирде, You Tube-арнада сабақтар өтіп жатқанын айтты. Қазанда басталған бұл сабақтар мамырдың соңына дейін жалғасады. «Бұл әсіресе ауылдық жерлердегі оқушылардың ҰБТ-ға дайындығын жақсартуға көмектеседі» дейді ол. Оқушылар мұғалімге сұрақ қоя алады. Тағы бір жаңашылдық – тақырыптық талдау. Бұл наурыз ҰБТ-сы кезінде пилоттық жоба ретінде енгізілген болатын. Қазір бала ҰБТ-ны аяқтағаннан кейін жеке кабинетінен арнайы жеке тақырыптық талдау көре алады. Ол әр пәнді меңгеру деңгейі және ҰБТ-ға дайындықты жақсартуға мүмкіндік беріп отыр. Сонымен қатар, биыл Қазақстан тарихы пәні бойынша жаңалықтар бар.
— Сұрақ саны өзгермеді, бірақ жаттауға негізделген сұрақтар санын азайту мақсатында, контекстік, яғни мән-мәтін сұрақтар енгізілді. Барлығы 15 сұрақтың соңғы 5 сұрағына байланысты белгілі бір мәтін не карта беріледі.
Оқушылар Қазақстан және Дүниежүзі тарихынан әр оқулықта әртүрлі даталар беріледі деп те жатады. Осының алдын алу мақсатында екі жыл қатарынан Ұлттық тестілеу орталығы өз сайтында 100 датаны беріп отыр. ҰБТ-да датаға қатысты сұрақтар берілсе, ол тек сол 100 датадан келеді,- деді ол.
ҰБТ кезінде тікелей трансляция жасалады. Руслан Емелбаевтың сөзінше, Қазақстанда 43 аймақтық тестілеу орталығы бар. «Әрбір ата-ана ҰБТ-ның өту барысын көре алады. Барлық бейнежазба тестілеуден кейін тексерістен өтеді. Бала тест кезінде тәртіп бұзса, нәтижесі жойылады, грант иегері болып жатса да, грантынан айырылады», — деп ескертті ол.
Осы тұста Қызылорда облысындағы ЮСТАДИ аймақтық тестілеу орталығының кординатор-кассир маманы Назерке Талғатқызымен де тілдесіп, өңірдегі жайды біліп алдық.
— Қызылорда облысы бойынша үш тестілеу орталығы бар. Олар Қызылорда қаласы, Жаңақорған және Қазалы аудандарында орналасқан. Ал, тест орталғы жоқ аудандарға тоқталар болсақ, сол аудан халқы бізге ұсыным мен сұраныс жіберсе, ол жақтағы тестілеуге қатысушы санына қарай ашылатын болады. Әзірге Шиелі елі Жаңақорғанға, ал Арал және өзге аудандар Қазалы ауданына немесе қала орталығына келіп тапсырса болады.
Айта кетейін, біздегі облыс орталығындағы ЮСТАДИ орталығында 180 орын бар. Яғни бір мезетте осынша оқушы қатыса алады. Жаңақорған және Әйтеке би кентінде 100 орыннан бар. Бүгінде орын жетіспеушілігі болып жатқан жоқ. Тестіленушілерге барлық жағдай жасалған,- дейді Н.Талғатқызы.
Байқап отырғандарыңыздай ҰБТ басталып кетті. Әркім өзінің бабы мен бағына қарай балын алады. Білгенге маржан, білмегенге арзан дүние бұйырары бесенеден белгілі. Сондықтан тек білімділердің сәйгүлігі оза шауып, гранттар нағыз білімді оқушыларға бұйырсын деп тілек білдіреміз. Түлектерге сәттілік серік болсын.
Айдар САЙЛАУОВ
