2024 жылдың 29 ақпаны күні Қызылорда облысының әкімі, облыс прокуроры мен полиция департаменті бастығымен «Білім беру ұйымдарының заңдылықты сақтауы және кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алу жөніндегі» үшжақты «Жол картасы» бекітіліп, білім басқармасының 2024 жылғы 13 ақпандағы арнайы бұйрығымен мектептер мен техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарына зерделеу, әдістемелік көмек беру жұмыстары жүргізілген болатын. Зерделеуге облыстық денсаулық сақтау басқармасының, полиция департаментінің мамандары шақыртылып, құқық бұзушылық, отбасымен қарым-қатынас, мектепке тыйым салынған заттарды әкелу, бопсалау, мектеп әжетханасындағы әлімжеттілікті анықтау үшін сауалнамалар алынған. Қорытындысымен құқық бұзушылықтың алдын алу бойынша барлық тетіктерін қарастыра отырып, 64 бөліктен тұратын «2024-2025 жылдарға арналған құқық бұзушылық, буллинг, есірткі, лудомания, вейбтемекі, интернетке тәуелділіктің алдын алуға бағытталған профилактикалық бірлескен іс-шаралардың қадамдық жұмыс жоспары» әзірленген.
Жасөспірімдердің жүріс-тұрысы, қиын балалардың қылмыстық әрекеті күн тәртібінен әлі түскен жоқ. Жас ұрпақ тәрбиесі талқыға салынған жиын биыл қатарынан екінші жыл өткізілді. Облыс көлеміндегі, аудандар мен қаладағы тәрбиеге қатысты түйткілдер күнделікті бақылаудан, жауаптылар назарынан тыс қалған емес. Дегенмен қандай нәтижелерге қол жеткізілді? Құқық бұзушылықтың алдын алуда қандай жұмыстар атқарылды?
Осыған орай облыс әкімі Нұрлыбек Нәлібаевтың төрағалығымен білім саласының өзекті мәселелеріне арналған кеңейтілген мәжіліс өтті. Оған облыстық мәслихат төрағасы, облыс прокуроры, полиция департаментінің бастығы, құқық қорғау органдарының, департамент және басқармалардың басшылары, қала және аудан әкімдерінің жауапты орынбасарлары, ата-аналар комитетінің өкілдері, мектеп директорлары, олардың тәрбие ісі жөніндегі орынбасарлары түгел қатысты. Аудан әкімдері мен активі бейнебайланыс режимі арқылы қосылып, ұсыныстар мен тапсырмаларды жазып алып отырды.
Аймақ басшысы ұрпақ тәрбиесі әрдайым өзектілігін жоймайтынын атап өтіп, қоғамдағы келеңсіз жағдайлардың жиілеуіне алаңдаушылық білдірді.
— Мемлекет басшысы «Мектеп – білімнің ғана емес, тәлім-тәрбиенің ордасы. Баланың бойына біліммен қатар адамгершілік құндылықтарын сіңіру – ұстаздың міндеті. Осыған орай балабақшадағы және мектептегі тәрбие ісіне бәріміз қоғам болып мән беруіміз керек, сондай-ақ белсене атсалысуымыз қажет» – деп, бұл саладағы жауапкершілікті одан әрі күшейткен болатын. Ұрпаққа сапалы біліммен қатар саналы тәрбие беру – жұмыстың негізгі бағыты. Бұқара болып бірігіп, бұзақылықты тыя алмасақ, соңы небір өкінішті жағдайларға әкеп соғуы ықтимал. Орын алған ауыр жағдайлар осыған дәлел.
Бүгінде кәмелетке толмағандардың қатысуымен жасалған қылмыс саны 30-дан 26-ға азайғанымен, ауыр қылмыс саны артқан. Жыл басында Сырдария ауданының Амангелді ауылында, наурыз айында Қызылорда қаласының Белкөл кентінде, жақында Шиелі ауданының Қодаманов ауылында болған бала өлімі ешкімді бей-жай қалдырмауы тиіс. Балалардың құқық бұзушылығынан бөлек, педагогтер арасынанда қылмыстық әрекетке барғандар шықты. Бұл – қаймағы бұзылмаған, қалың қазақ ұйысқан Сыр жұртшылығы үшін үлкен сын, – деді Нұрлыбек Машбекұлы.
Облыс әкімі аталған деректер бойынша шұғыл шешім қабылдап, тиісті шара қолдануды талап етті. Атап айтқанда, Шиелі ауданы әкіміне қатаң сөгіс жарияланса, аудандық білім бөлімінің басшысын, мектеп директорын, учаскелік инспекторды қызметінен босату туралы тапсырма берілді. Сондай-ақ, Сырдария ауданының әкімі де қатаң сөгіс алды. Ал, облыс әкімі аппаратына қылмыстың алдын алу үшін барлық ауылға мониторинг жүргізуді жүктеді.
Сонымен бірге облыс әкімі Нұрлыбек Нәлібаев жиынға қатысушыларды білім сапасын арттыруға, балаларға жайлы және қауіпсіз орта қалыптастыруға шақырды.
— Білім беру саласына қойылатын негізгі екі ғана талап пен міндет бар. Оның бірі – сапалы білім беру, екіншісі – саналы тәрбие беру. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Түркістан қаласында өткен Ұлттық құрылтайда жас ұрпақтың тәрбиесіне ерекше тоқталды. Өскелең ұрпақ пен жастарға зиялы қауымның, ақсақал-абыздарымыздың сөзі өтімді. Бала тәрбиесіне тек ата-ана, мұғалім ғана емес, қоғам болып атсалысуымыз керек.
Биылдан бастап өңірдің барлық елді мекеніндегі 171 мәдениет үйі жанынан жастарды отаншылдық және мемлекетшілдікке, патриоттыққа тәрбиелейтін, түрлі бағыттағы үйірмелері бар «Адал адам» орталықтары құрылып, жұмыс жасауда. Осыған қарамастан, жасөспірімдер арасындағы қылмыс пен құқықбұзушылық, өзге де келеңсіз жағдайлар толастар емес. Соңғы уақытта оқушылардың электронды темекіге әуестенуі, өз-өзіне қол жұмсауы, ерте жүктілік, ойынқұмарлық, топтық төбелестер мен әлімжеттік жиі көрініс беруде. Отбасында бүлдіршіндер мен жеткіншектердің интернетке тәуелділігі белең алып, спорт пен шығармашылықты дамытуға бағытталатын алтын уақыт зая кетуде. Бұл барша ата-ананың басты уайымына айналды, – деді Нұрлыбек Машбекұлы.
Өңір басшысы ұлттық құндылықтарды, салт-дәстүрді кеңінен насихаттаудың рөлін ерекше атап өтіп, басқармаға қарасты мектептер мен колледждерде «Аналар академиясының», «Әкелер кеңесінің», ата-аналар комитетінің жұмысын жандандыруды тапсырды. Мұнан бөлек, басқармаға құқық бұзушылық пен қылмыстың алдын алудың іс-шаралар жоспары аясында күшейтілген жұмыс жүргізу жөнінде тапсырма берілді. Мектепішілік және полиция органдарының есебінде тұрған оқушыларды бейімдеу үшін үйірмелерге тарту, жазғы демалыспен қамту қажеттілігін атап айтты.
Білім басқармасы басшысы Асқарбек Есжанов салада осы мақсатта атқарылып жатқан ауқымды жұмыстар бойынша баяндама жасады. Бүгінгі күні есептегі балаларды түрлі үйірмелерге тарту бағытында жұмыстар қолға алыныпты. Жоспар аясында жыл басынан бері есепке алынған 530 бала, оның ішінде, қолайсыз отбасында тәрбиеленіп жатқан 149, мектепішілік бақылауда 350, полиция органдарының есебінде 31 бала бар екен. Қазіргі таңда олардың 200-і үйірмеге, 330-ы спорттық секцияға тартылған. Одан бөлек балалардың бос уақытын тиімді үйлестіру бағытында облыстық білім басқармасымен қосымша білім беру ұйымдары және оларды дамыту шаралары жүзеге асырылуда. «Сонымен қатар, тәрбие үдерісінде адамгершілік құндылықтарды арттыру, академиялық артықшылыққа және адалдыққа ұмтылуды ынталандыру, тәрбие үдерісінің жаңаша мазмұны мен әдіс-тәсілдерін жетілдіру, қосымша білім беру бағдарламаларын меңгеру үрдісінде оқушыларды ұлттық-салт дәстүрлер арқылы патриотизмге тәрбиелеу бағытында облыста 62 қосымша білім беру ұйымы жұмыс жасайды. Баланы ортаға бейімдеу, бойындағы жеке қасиеттерін дамыту, ашық әрі жақсы дағдыларын қалыптастыру – білім беру ұйымдарындағы тәрбие бағытының негізгі міндеті екені жасырын емес. Осыған сәйкес, алғашқылардың бірі болып облыстық білім басқармасы республикалық «Өркен» балалардың әл-ауқатын арттыру Ұлттық ғылыми-практикалық институтымен бірлесіп, «Менің бауырым» еріктілер жобасын бастады. Аталған жоба Қызылорда қаласынан бастау алып, облыстың барлық аудандарында мектеп директорлары, тәрбие ісі жөніндегі орынбасарлары, мектеп психологтары, жергілікті университеттер мен колледждердің жоғарғы курс студенттеріне арналған семинар-тренингтер өткзілді»,- деді басқарма басшысы.
Кеңейтілген мәжілісте облыс прокурорының орынбасары Нұрболат Дүйсенбаев, полиция департаменті бастығының орынбасары Ілияс Жұмағұлов атқарылған жұмыстарды баяндады. Мұнан бөлек, мәжілісте балалар қауіпсіздігі мәселесі талқыланды. Жуырда Жалағаш ауданы Қаракеткен ауылынан Түркістан қаласына саяхаттауға шыққан, оқушылар мінген микроавтобустан өрт шыққаны белгілі. Аймақ басшысы сақтық шараларының маңыздылығын назарға салып, жазғы демалыс кезінде жол қауіпсіздігін жіті қадағалауды міндеттеді.
Жиында тұрақты рейдтерді күшейту, бұқаралық ақпарат құралдары мен әлеуметтік желілерде құқық бұзушылық, буллинг, лудоманияның зияны, тағы да басқа тақырыптарды ақпараттандыру, кәмелет жасына толмағандар арасындағы профилактикалық жұмыстар бойынша тапсырмалар берілді.
— Жаңа оқу жылынан бастап жоба аясында Қызылорда қаласы мен барлық аудандарда оқушылар арасында құқық бұзушылықтың, буллингтің алдын алуға, әр оқушының тұлғалық бейнесін қалыптастыруға бағытталған жұмыстар жүргізіледі. 2023-2024 оқу жылынан бастап оқушыларға біліммен қатар, тәрбие бағытын күшейту мақсатында Оқу-ағарту министрлігімен «Біртұтас тәрбие» бағдарламасы іске асырылуда. Бағдарлама аясында білім басқармасы жанынан құрылған облыстық жұмысшы тобы бала тәрбиесін жетілдіру, күшейту бойынша зерттеу, зерделеу жұмыстарын жүргізіп, аймақтық іс-шаралар жоспары бекітілді. Жоспарға сәйкес, аймақ басшысының тапсырмасымен ашылған облыстық «Тәрбие, спорт және қосымша білім беру» орталығы орта білім беру ұйымдарындағы білім алушылардың, құқық бұзушылыққа бейім, девиантты мінез-құлықты, мектепішілік есептегі оқушыларды қамти отырып 7-10 сыныптың оқушыларымен еркін форматта «Тәрбие талқы» сұхбаттасу алаңында кездесулер өткізді. Одан бөлек, орталық қызметкерлері облыс аумағындағы әрбір мектеп пен колледжге барып, тұрақты түрде әдістемелік көмектер көрсетуде,- деді Асқарбек Темірбекұлы.
Басқарма басшысының айтуынша, қазірде оқушылар арасында салауатты өмір салтын қалыптастыру мақсатында облыс көлемінде спорттың 11 түрінен «Ұлттық мектеп лигасы» мектепаралық сайысы ұйымдастырылуда. Аталған сайыс түрлеріне аймақ бойынша 120 мың оқушы қамтылған. Осындай жұмыстардың жалғасы ретінде, оқушыларды зияткерлікке, отансүйгіштікке, еңбекке, ұлттық құндылықтарға бейімдеу мақсатында, биылдан бастап облыс әкімінің жүлдесіне арналған «Сыр лигасы» жобасы басталды. Аталған жоба аясында 130 мың оқушы қамтылатын болады. Мұнан бөлек, облыс әкімінің қолдауымен биыл «Психологиялық қолдау орталығы» ашылды. Қазіргі таңда орталықта 22 маман жұмыс жасауда. Орталықтың негізгі міндеті — қиын жағдайда қалған оқушыларға психологиялық, білім беру ұйымдарының психолог мамандарына әдістемелік-сүйемелдеу көмектер көрсету. Қазірдің өзінде, білім беру ұйымдары педагогтарымен және психологтарымен жыл басынан бері екі мәрте супервизия өткізілді.
Мектепішілік есепке алуды жүргізу бойынша кейс менеджмент тетігі енгізілді. 75279 білім алушыдан сауалнама алынып, көмекке мұқтаж 138 оқушы анықталып, психологиялық-медициналық көмектер көрсетілді. Әрбір мектептің үздік мектеп болуына жағдай жасау, әрқайсысына нысаналы көмек көрсетілуін ұйымдастыру үшін мектептердің негізгі бағыттары бойынша рейтинг жасалыныпты. Жасалынған рейтинг негізінде және қолданыстағы нормативтік құжаттардағы негізгі талаптарды ескеріп, әрбір мектеп дамуының нысаналы индикаторлары жасақталған, индикаторлар даму бағдарламаларына енгізілген. Әрбір мектептің көрсеткіші бойынша білім бөлімінің индикаторлары қалыптастырылған.
Мектептегі тәртіпке тек мұғалім жауапты емес. Полиция департаменті қала, аудан әкімдіктерімен бірлесіп, жасөспірімдер мен жастар арасындағы құқық бұзушылық, кибербуллинг әрекеттері мен заңсыз ойын орындарына тосқауыл қоюы қажет. Қала, аудан әкімдеріне облыстық білім басқармасымен бірлесіп, қалалық, аудандық ардагерлер, қоғамдық, әйелдер кеңестерін жұмылдыру арқылы тәрбие жұмыстарын жандандыру жүктелді. Ал, облыстық кәсіпкерлік және өнеркәсіп, білім басқармаларына қала, аудан әкімдері және полиция департаментімен бірлесіп, вейп пайдалануға толық тыйым салу және сатылымын болдырмау шараларын қабылдау тапсырылды.
Білім басқармасының 2024 жылғы 15 наурыздағы бұйрығымен орта білім беру сапасын жоғарылату, қалалық және ауылдық жерлерде орналасқан білім беру ұйымдарының білім деңгейіндегі алшақтықты төмендету, білім беру ұйымдарының жыл сайынғы өзін-өзі бағалау жүйесін дамыту мақсатында 7 міндет, 45 тармақтан тұратын индикаторлар бекітілген болатын. Бүгінде мектептерді бағыттары бойынша профильді дамыту бағытында пәндер бойынша «Тірек мектептер» желісін қалыптастыру жұмыстары жалғасуда.
Білім басқармасы тарапынан барлық құзырлы органдармен бірлесіп, кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылық пен қылмыстың алдын алуға бағытталған жұмыстар жүргізілгенімен, бірқатар факторлардың әсерінен кәмелетке толмағандармен және оларға қарсы жасалып жатқан құқық бұзушылықтар мен қылмыстық әрекеттер тыйылмай отырғаны жиында қозғалды. Басқарма басшысы Асқарбек Темірбекұлы бала тәрбиесі ортақ болғандықтан, жасөспірімді жан-жақты дамыту, құндылықтарға бейімдеу бағытында барлық мемлекеттік мекемелердің, үкіметтік емес ұйымдардың жұмыла бірігуге, қоғамдық даму басқармасы мен қала, аудан әкімдіктеріне қарасты «Жастар ресурстық орталықтары» арқылы әлеуметтік жобаларды жүзеге асыруға, әлеуметтік жобалардың басым көпшілігін балалар арасында құқық бұзушылық пен қылмыстың алдын алуға бағыттауға, жасөспірімдердің психикасына, тұлғалық ерекшелігіне, айналамен қарым-қатынасына әлеуметтік желілердегі бейнетүсірілімдер мен киноларға зерделеу жүргізуге, зорлық-зомбылықты, қылмыс пен құқық бұзушылықты дәріптеген түсірілімдерге шектеу қоюға, балалардың қызығушылығына сәйкестелген, оларға адамгершілік, отансүйгіштік, ұлттық құндылықтарға құрмет көрсету қасиеттерін дарыту мақсатындағы көркем туындыларды, қысқа бейнетүсірілімдерді әзірлеуді, қала, аудан әкімдерімен, облыстық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармасымен бірлесіп, облыстың әр аумағының әлеуметтік картасын әзірлеу, аталған картаға сол мөлтек аудан тұрғындарының әлеуметтік жағдайымен қоса, сол аумақтағы учаскелік полиция инспекторлары арқылы криминогендік ахуалын, әр тұрғын бойынша мінездеме енгізуді, облыстық полиция департаменті қала, аудан әкімдіктерімен бірлесіп, сауда орындарында кәмелетке толмағандарға темекі, алкоголь өнімдерін және тағы да басқа рұқсат етілмеген тауарларды сатуға тыйым салу жөнінде кәсіпкерлерге түсіндірме жұмыстарын жүргізуді, қала, аудан әкімдіктері, балалардың бос уақытын тиімді ұйымдастыру мақсатында ашылған «Адал адам» мәдени орталықтарында және бала саны аз профицит мектептерде Оқушылар үйлері мен Өнер мектептерінде ардагерлер, аналар кеңестерінің, үкіметтік емес ұйымдардың әлеуетін пайдаланып, оқушы бойында адами құндылықтарды дамытуға, патриоттық сананы қалыптастыруға бағытталған кездесулер мен мәдени-көпшілік шараларды көптеп өткізу бойынша өз ұсынысын білдірді. Білім басқармасы өз құзыреттілігі аясында аталған ұсыныстар бойынша бірлесіп жұмыс жасауға дайын екендігін ортаға салды.
Облыс әкімі Нұрлыбек Машбекұлы: «Облыстық мәдениет, архивтер және құжаттама, дене шынықтыру, спорт және туризм басқармалары білім басқармасымен бірлесіп, балалардың бос уақытын тиімді пайдалануын кешенді түрде үйлестіруге жауапты. Облыстық денсаулық сақтау басқармасы салауатты өмір салтын қалыптастыруда, балалар мен жасөспірім қыздардың денсаулығын нығайтуда «Жастар денсаулығы» орталығының жұмысын күшейту керек. Ал, жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы қала, аудан әкімдіктерімен бірлесіп, түрлі санаттағы отбасыларға талдау жасап, әлеуметтік карта әзірлеуі тиіс. Полиция департаменті қала, аудан әкімдіктерімен бірлесіп, жасөспірімдер мен жастар арасындағы құқықбұзушылық, кибербуллинг әрекеттері мен заңсыз ойын орындарына тосқауыл қоюы қажет. Қала, аудан әкімдеріне облыстық білім басқармасымен бірлесіп, қалалық, аудандық ардагерлер, қоғамдық, әйелдер кеңестерін жұмылдыру арқылы тәрбие жұмыстарын жандандыру жүктелді. Ал, облыстық кәсіпкерлік және өнеркәсіп, білім басқармаларына қала, аудан әкімдері және полиция департаментімен бірлесіп, вейп пайдалануға толық тыйым салу және сатылымын болдырмау шараларын қабылдаңыздар» деп, нақты тапсырма берді.
Мәжіліс қорытындысымен аймақ басшысы барлық жауапты мекемелерге балалар мен жасөспірімдердің тәрбиесіне асқан жауапкершілікпен қарауды, ортақ іске барынша атсалысуды ескертті. Ұрпақ тәрбиесіне әрбір қоғам мүшесі атсалысу керек.
Н.Меңдібай
