Коллаж ашық дереккөзден алынған
ХХI ғасырда басталған технологиялық серпілістер жастардың әлеуметтік желі, смартфон, ғаламторды дендеп қолдануы «зумерлер» немесе «Z ұрпақтың» қалыптасуына себеп болды. Зумерлер технологияның арқасында әлемнің қай түкпірінде болмасын ақпаратқа қол жеткізе алады. Зерттеушілер осы ұрпақтың томаға тұйық, уайымшыл, өз-өзімен оңаша болып, көбіне депрессияға бейім болатындығын жиі айтумен келеді. Зумерлер цифрлы технологияның тұтқынына айналған, шынайы өмірмен байланыс жасау әдептері дегенді біле бермейді. Смартфондарға таңылғандар алыстан танысып, тіпті үйленіп те жатады.
Зерттеушілер 1997 жылдан кейінгі дүниеге келгендердің Z ұрпақ немесе зумерлер екендігін баса көрсетеді. Көркем шығарма оқымайтын, жанындағылармен қатынаспайтын, ұялы телефон қолынан түспейтін, тик-ток және ютуб тәрбиелеп жатқан осы ұрпақ біздің немерелеріміз, шөберелеріміз және ары қарай жалғаса беретіндер.
Қазір балаларға тыныш отырсын, мазаны алмасын деп қолына ұялыны ұстата салатын болдық. Олардың цифрлы технологияға байлануы осыдан басталады. Зумерлердің ата-аналары «миллениал» ұрпақ болатын, көптеген өзгерістерді бастан кешкен, өмірдің ащы-тұщысын татқандар балаларының еркін, тәуелсіз өскенін қалайды. Сондықтан зумерлер өздерін еркін оқшау ұстағанды, оңашаны ұнатады.
Технологияның өркендеуі қоғамдық институттардың, адам санасының дамуымен бірге діннің абыройын төмендетті. Мұны «секуляризм» деп атайды. Бұрын дін адамдардың сұрақтарының 80 пайызына жауап беретін болса, әлеуметтік желідегі, смартфондағы зумер ұрпақ оны қажет етпейді.
Қоғам дамуына ықпал еткен негізгі фактор – ғаламтор, әлеуметтік желі. Осыдан қоғамның да, адамның да құндылықтары өзгеріске ұшырады. Бір кезде кей зерттеушілер «дін ұғымы артта қалады» деген еді. Сол ақиқатқа айналып келеді. Дін сыртқы күштерге сендірсе, білім адамға бәрі қолынан келетініне, өзіне сендірді. Ғаламтор, смартфондарды меңгергендер басты құндылық еркіндік деп түсінеді. Миллениал ұрпақ махаббат, дүниетаным, дін, еңбекті құндылыққа баласа, зумерлер үшін ойдың, сөздің таңдау еркіндігі басты құндылық болып есептеледі. Бүгінгі таңда жастар арасында депрессияға бейімділік 5-7 пайыз екендігі байқалуда. Дамыған елдерде жасөспірімдердің 12-17 жас аралығында депрессия 13 пайызға дейін көтеріліп кеткен. Олардың арасында психологиялық ауытқуларға тап болатындар кездеседі, бұған себеп ұйықтар алдында бірнеше сағат смартфондарға кіру, әрқилы шытырман оқиғалы фильмдерді көру бұл ұйқының бұзылуына әкеледі. Соңы психологиялық ауытқу. Депрессия болуының тағы бір себебі адам өмірінің сатылатын бұйымға айналуы. Кезінде зат, дүние сатып алатын болса, қазір жастар адам эмоциясын сатып ала алады. Әлемжелідегі атақты адамдардың тұрмысы, тіршілігі оларды қызықтырады да, өздерін олардай бола алмаймыз деген кемсіту, қорлану, төменшіктеу сезімі ақыры депрессияға ұрындырады.
Бүгінгі күні үй төріндегі көк сандықты қосып қалсаңыз, мектеп оқушыларының топтасып төбелесуі, суық қару қолдануы, бойжеткендердің өзара есеп айырысуы, шаштасып, бірін екіншісінің тепкіге алуы секілді жайларды жиі көрсетіп жатады.
Бір кездегі өзге ұлттың балаларын бауырына басып, өз баласынан кем қылмай тәрбие берген мейірімді, қайырымды, үлкеннің алдын кесе өтпейтін, кішіге қамқор болған қазақтың осы заманға ұрпағының келбеті осындай, келешегі қандай болады? Бұл үлкен талқыны қажет ететін тақырып. Біле білгенге үлкен трагедия.
Отбасы институты өзінің қоғамдағы орнынан айрылып қалғандай. Әке, ана, бала үштағаны жанұя тірегі болатын, енді ажырасудың көбеюінен ана мен бала, әке мен бала болып та өмір жалғаса беретін болды. Отбасындағы әкенің ролі еленбей, кейбір жанұяларда аналар бар билікті қолына алатын болды, мұның өзі отбасы құндылығы бағасының төмендегенін көрсетеді.
Z ұрпақты, зумерлерді қалай түзеуге болады? Ол үшін жастардың өзін-өзі тануы мен ішкі үйлесімділігін арттыруға бағытталған жұмыстар қажет. Медитация, йога, эмоцияналды интелектіні дамыту секілді психологиялық әдістердің маңызды орны бар. Жас ұрпақтың спортпен айналысуы, табиғатпен байланыс орнату көңіл-күйді жақсартып, санадағы ауырпалықтардан арылуға көмектеседі. Гаджеттерден алыстау, таза ауамен тыныстау, серуендеу олардың өмірге деген көзқарасын жақсартуы мүмкін.
Ең бастысы, баланы балабақшадан бастап ұлттық құндылықтар негізінде тәрбиелеу керек. Ана тілінің, діннің ұлттық идеологиямен (ділмен) ұштастырыла жүргізілуінің ерекшелігі өте зор болатынын баса айтқан жөн. Көксандықта көрсетіліп жатқан бағдарламаларға мемлекеттік деңгейде бақылау орнатылып, имандылыққа, парасаттылыққа, қайырымдылыққа, үлкенге құрмет, кішіге қамқор болуға, ізгілікке негізделген дүниелердің керектігі екібастан. Ютуб пен тик-ток тәрбиелеген ұрпақтың оңбасы, ал ата-бабаларымыздан жалғасқан ұлттық құндылықтардың ұрпақ тәрбиесіндегі ықпалы маңызды екені белгілі.
Өтебай Серәлі
