Балығы тайдай тулаған елімізде сары сазан мен жайын құмарлардың жайын жақсы түсінеміз. Балық аулау ісін байырғы кәсіп ретінде санайтын елдер әлемде бірен-саран. Көбі балық аулауды хоббиге теңеп, демалыс күндері өзен-көл маңына барып қармақ құрады. Ал, бұл кәсіпке бар ғұмырын сарп етіп, маңдай термен нәпақа тауып, ризық-несібесін арттырып жүргендер ол қармақты бұйым көрмейді. Көл бетінде ұзыннан-ұзақ созылған сүзекіні тартып, балыққа ау тастайды. Адал табыс табуды мақсат еткен оларға тулап-толқып, буырқанып жатқан теңіздің желі де тосқауыл емес. Тіпті, қыстыгүні көлдің басына қос тігіп, сүйменмен ойық ойып, балық аулайтын оларға өңменіңнен өтіп кететін суық та кедергі емес. Балықшы балықшыны алыстан танып, несібесіне орай салған ауы майланып, көңілі жайланып жүрген балықшылардың еңбегі ерлікпен тең. Иә, қан мен тер тамған мұз беті ажалмен бетпе бет әкелетін айнаға ұқсайтыны да жасырын емес.
Арал-Сырдария облысаралық бассейндік балықшаруашылығы инспекция басшысының орынбасары Ж.Сапаровтың 2022 жылғы атқарылған жұмыстарын тыңдай отырып, балықшылар еңбегіне тағы бір тәнті болдық.
— «Балық шаруашылығын дамыту бағдарламасы» шеңберінде 2030 жылға қарай Қызылорда облысында 16 мың тонна тауарлы балық өсіру көлеміне жеткізу межеленген. Бүгінгі күннің өзінде Қызылорда облысында бағдарлама индикаторларын орындауда оң нәтижелер көрінуде.
Қызылорда облысы бойынша 2030 жылға дейін жылына 12950 тонна балық шығаратын 16 шарбақтық шаруашылық, балық өңдеу қуаты 1200 тонна тауарлы балық өсіретін 12 тоғандық шаруашылық құру, 400 тонна болатын 3 тұйықталған жүйелі сумен қамтамасыз етілген және 1450 тонна балық өсіретін 55 көл-тауарлы су айдындарын ұйымдастыру қарастырылған. Осы өңірлік бағдарлама аясында Қызылорда облысы бойынша 55 тауарлы су айдыны, 4 тоған шаруашылығы және 1 тұйық сумен қамтамасыз етілген жүйе жұмыстарын жүргізуде. 2022 жылға бағдарлама шеңберінде 2 тоған шаруашылығы және 6 шарбақтық шаруашылық құру жоспарланды.
Бүгінге 2 тоған шарушылығы, яғни Сырдария ауданыны, Теренөзек кентінде орналасқан «Сұлтан» ЖК және Жаңақорған ауданы, Көктебе ауылының жанында орналасқан «Мұратбек» ЖК толығымен іске қосылып, тоғандарда сазан, ақ амур, дөңмандай және африкалық жайын балықтары өсірілуде. Сонымен қатар, 6 шарбақтық шаруашылықтарды құру мақсатында Қамбаш су айдынының учаскелері 2023 жылдың ақпан, наурыз айларында конкурсқа шығарылады. Жергілікті инвесторлар тарапынан қызығушылықтар бар, — дейді Ж.Сапаров.
Осы тұста айта кету қажет, бағдарламадан тыс 15 су айдыны кәсіпшіліктен көл тауарлыға ауыстырылған. 2030 жылға жоспарланған 55 көл-тауарлы су айдыны 70-ке жеткізіліпті. Сонымен қатар, қосымша бір шаруашылық тарапынан тауарлыға ауыстыру бойынша өтінім түсірген. Қазірде аудан әкімдігімен қаулы жобасы әзірленуде екен.
2022 жылға 409 тонна тауарлы балық өсіру жоспарланған. Бүгінгі күнге 447,92 тонна тауарлы балық ауланып, жоспарланған көрсеткіштен жоғары болып отыр екен.
Балық шаруашылығы субсидиясы туралы да қозғамасқа болмайды. Қызылорда облысы бойынша инвестициялық субсидия 140 млн. 500 теңге және балық жеміне 8 млн. 400 мың теңге қаралған. Акваөсіру бағытындағы субсидия бойынша балық жеміне бөлінген 8 млн. 400 мың теңгені «Ислам» ШҚ алып, бүгінде толықтай игерген.
Инспекциялық бақылау жұмыстары Қызылорда бөлімі бойынша 462 жануар дүниесін қорғау, молайту және пайдалану туралы заңнаманы бұзушылық тіркеліп, заңсыз балық аулағаны үшін 455 әкімшілік хаттама толтырылып, оның ішінде 89 іс сот органдарына жолданған.
Облыс бойынша қылмыстық құрамы бар 7 іс бойынша 8 тұлғаға қатысты қылмыстық іс қозғалыпты, 4 іске сот үкімімен жазалар тағайындалып, шығындар өндірілген, 1 іске қатысты құқық қорғау органдарымен тергеп-тексеру жұмыстары жүргізіуде екен. Жыл басынан балық аулау ережесін бұзғаны үшін 366 тұлғаға 5 млн. 482,3 мың теңге айыппұл салынып, оның 5 млн. 329,5 мың теңге өндірілген.
— Арал-Сырдария бассейні бойынша 2021 жылғы 1 шілдеден бастап 2022 жылғы 1 шілдесіне дейінгі аралықта 10573,043 тонна, оның ішінде Қызылорда облысында 7982,849 тонна балық аулау лимиті бөлінген. 2022 жылдың 1 шілдесіне 7783,451 тонна балық ауланып, бюджетке 151 млн. 837 мың теңге қаражат түсті. 2022 жылдың 1 шілдесінен бастап 2023 жылғы 1 шілдесіне дейінгі аралықта Арал-Сырдария бассейні бойынша 10818,956 тонна, оның іщінде Қызылорда облысында 7736,418 тонна, Кіші Арал теңізінен 6923,97 тонна, Артемиядан 192 тонна балық аулау лимиті бөлінді. 2023 жылдың 1 қаңтарына 3046,195 тоннаға балық аулау үшін рұқсат алынып, игерілуі 37 % құрады. Бюджетке 58 млн. 510 мың теңге қаражат түсірілді,- дейді инспекция басшысының орынбасары.
Аймақта балық ресурстары мен басқа да су жануарларын құтқару және қырылу қаупін алдын алу жұмыстары да жүйелі жүруде. 2021 жылы Қызылорда облысы бойынша 7642640 дана балық шабақтары құтқарылған. Шіркейлі каналы бойынша, инспекция мамандарымен қатар Қызылорда қаласы Сырдария, Жалағаш аудандарының орман және жануарлар жөніндегі мемелекеттік мекемесіне заңсыз балық аулау фактілерінің алдын алу бағытында жұмыстар жүргізіліп, кезекшіліктер ұйымдастырылған. Жалпы тиісті мекемелерден жинақталған мәліметке сүйенсек, 2022 жылдың қорытындысымен 8 млн. данадан астам балық шабақтары құтқарылған.
Ең маңызды «Уылдырық шашу» балық қорғау акциясы басталғалы 214 балық қорғау заңнамасының бұзушылығы анықталып, оның ішінде 5 қылмыстық іс анықталып, ішкі істер органына жолданған. 209 әкімшілік хаттама толтырылып, оның 54 әкімшілік ісі сот органдарының қарауына жіберілген.
Өзен жағалағанның өзегі талмайтынын талдырмашынан ұғынған Сыр елі балық десе ішер асын жерге қояды. Сыралғы сұрап келген Сыр баласы құр қол қайтпайтынын ескерсек, қара қайықпен ақ адал нәсібін терген жұрттың берекесі де, мерекесі де осы бағы артқан балыққа байланысты.
ҚАРА ҚАЙЫҚ
«Теңіз толсын» деп талай өтінген ер,
Кезінде көк айдынмен жетілген ел.
Қайраңдағы қайықтар қайрандардың
Майдандағы сүйегі секілденер.
Жоқ болды жайраңдаған жаға ғайып,
Сор бетін сормаңдай боп жағалайық.
Құм астында қалыпты кеше барсам,
Қарағайдан жасалған қара қайық.
Мұны көріп сыр бағасың, мұңданасың,
Тәңірім түзу көзін бұрмағасын…
Ескектері есіме салып тұрды,
Сыралғы сұрап келген Сыр баласын.
Жылайды-ау, қара қайық дара жатып,
Теңіздің сыбдыры жоқ жағада түк.
Атырапқа қарғысын айтатындай,
Топыраққа жұтылып бара жатып.
Көбелек пе куәгер гүлдегі анау,
Тағдырыңа керек-ау бірге қарау.
Таудан биік толқынды тоқтатқанмен,
Тауының шағыларын білмеген-ау.
Қызметін ол енді жалғамайды,
Қарағым, мұнан асқан бар ма қайғы?!
Қарма жеген қазақтар түсінеді,
Қара қайық тек суда қармамайды.
Қабаданда қалғандай тосын ғәріп,
Балықшың аз жүретін қосын салып.
Жайын жайлы жайменен айтады әкем,
Сазанды сағынады сосын барып.
Ауыл қалай бұл сыздан тоңды не қып,
Сол арада алынды соңғы демік.
Тағдырласын жұбатып жүрген сынды,
Бір шағала қайыққа қонды келіп.
Сонда ғана өртеніп жанбас болдым,
Демеймін баба жолын жалғастырдым.
Осы бір қасіретке қарап тұрып,
Әкемнің жылағанын алғаш көрдім.
Айдар САЙЛАУОВ
