депутаттар мәселе көтерді, Үкімет қолдау білдірді

Сурет ашық дереккөзден

Жаңа оқу жылының басталуына бір айдай уақыт қалды. Басталамын дегенше қаншама жағымды да жағымсыз жаңалықтар құлақты шулатып кетті. «Шәкірттері жетістікке жетпесе, педагог жұмыстан шеттетіледі», «алдағы оқу жылында мұғалімдер берген сабақ онлайн бақыланады», «жаңадан тағайындалған директор нәтижесіз жұмыс жасаса, қызметінен босатылады» деген секілді алыпқашпа әңгімелер демалыстағы ұстаздардың дегбірін қашырды. «Демалыстағы мұғалім тәртіпсіздік немесе қылмыс жасаған оқушы үшін жауап береді» дегені тағы шықты. Ал, жемқорлық жағдай орын алғанда не болады?

Расында, қазіргі кезде қоғам өкілдері мектептен тыс жағдайда болған жемқорлық, төбелес, буллинг, зорлау, педагог пен оқушы арасындағы жыныстық қатынас және басқа былықтар үшін білім ұйымының басшылығының тікелей жауапкершілігін енгізуді ұсынып жүр. Өткен оқу жылында болған оқиғаны еске түсірсек, Қызылорда қалалық білім бөлімінің басшысының өз үйінде пара алғаны, соның салдарынан істі болып, сот алдында жауап бергенін көпшілік біледі. Осындай жағдайдан қандай сабақ алуға болады? Мысалы, мемлекеттік қызметте қоластындағы бағынышты қызметкері пара алса, жемқорлық жасаса, мемлекет беделіне кір келтірсе, сол үшін министр, әкім және басқа басшылары жауап беріп, отставкаға кету жөнінде өтініш жазуға міндетті. «Қызметкерім параны кабинетінде емес, кафеде алды, менің кінәм жоқ» дей алмайды. Қоғам белсенділері ұқсас жауаптылықты мектеп директорларына қатысты қолданған жөн екеніне назар аудартып отыр. Басқаша айтқанда, мектеп директоры парамен ұсталса, білім бөлімі басшысы орнын босату керек, ал білім бөлімі басшысы парамен шатылса, білім басқармасы басшысы орнымен қош айтысу керек. Қоғам белсенділерінің айтары осы. Құқықбұзушылық туралы да осындай шара қолданса дейді, бірақ ол қаншалықты қисынға келеді?

Бұл әңгімелерді талқылаған депутаттар білім басшыларына ара түсуде. Мәжілістің қос фракциясы соңғы кезде елдің түрлі өңірлерінде оқушылардың мектеп ішінде ғана емес, оның аумағынан сырт жерде, сабақтан тыс уақытта, демалыс, каникул кезінде жасаған құқықбұзушылықтары үшін мектеп директорлары мен оқу бөлімінің меңгерушілерін тәртіптік жазаға тарту – сөгіс беру немесе жұмыстан шығару жағдайлары орын алып жатқанына алаңдаушылық білдірді. Ондай жағдай, яки оқушының құқықбұзушылығы үшін директордың, одан қалды орынбасарының жұмыстан шеттетілуі Қызылордада да орын алып тұрады.

Осы мәселеге қатысты таяуда Мәжілістегі «Ауыл» партиясы және «Қазақстан халық партиясы» фракцияларының депутаттары да үн қосып, Үкіметке ұсыныс жолдаған болатын.

«Біз бұл үрдісті өте алаңдатарлық деп санаймыз. Өйткені мектеп басшылығы тек оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруға жауапты. Ал, сабақтан тыс уақытта немесе демалыс кезеңінде болған оқиғалар үшін оны жазалау – әділетсіздік. Бұл мәселе әсіресе ауылдық елді мекендерде ушығып тұр. Бүгінде ауыл мектептерінде директор және оқу бөлімінің меңгерушісі лауазымдарына үміткерлер табу қиын», – деді «Ауыл» партиясы фракциясының депутаты Ерболат Саурықов. Оның сөзінше, білім басшыларының бойын үрей билеп, «ертең жұмыстан шығып қаламын, негізсіз жауапкершілікке тартыламын» деген қорқыныш оларда күнделікті қалыпты жағдайға айналған көрінеді.

Депутаттар бұл проблеманың әсіресе, еліміздің оңтүстік өңірлерінде ушығып тұрғанын анықтаған. Салдарынан оларда мектеп басшылығындағы бос лауазым орындарына кадр табылмай жатқан көрінеді. Қос фракция баланың бүлдіргеніне мектеп емес, ата-анасы ғана жауап берсін, жаза тартсын дегенге келтірді.

«Біздің көтеріп отырған мәселеміз – тек кадр мәселесі емес, бұл – ауыл мектебінің тағдыры. Егер ауыл мектебінде білікті басшы болмаса, онда ауыл балаларының болашағына да қауіп төнеді. «Білім туралы» заң бойынша мектеп басшылығы оқу-тәрбие процесіне жауап береді. «Неке және отбасы» кодексінде ата-аналардың баланы тәрбиелеу және оған білім беру жөніндегі міндеттері көзделген. Әкімшілік құқық бұзушылық кодексінде ата-аналардың жауапкершілігі қарастырылған. Жалпы, мектеп директорлары мен меңгерушілерді мектептен тыс уақытта, демалыс немесе каникул кезіндегі оқиғалар үшін жұмыстан босату – заңға да, логикаға да қайшы келеді», – делінген мәжілісмендердің Үкіметке хатында.

Депутаттар мұнымен шектелмей, енді ата-аналарды қатал жазалауды, ол үшін заңды қатайтуды сұрайды. Өйткені олар жүргізген талдау барысында «Құқық бұзушылықтардың алдын алу туралы» заңда кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылықтарының алдын алуға қатысты бірде-бір нақты және толыққанды норма жоқ екені әшкереленіпті. Мәжілісмендер бұл жағдайды «құқықтық олқылық» деп есептеп, заңнаманы толықтыруды ұсынды. Сонымен Мәжіліс мектеп басшыларын бұл жауапкершіліктен босатуды және оларды «жауапкершілікке тартуға болмайды» деген ресми түсіндірме жариялауды сұрады. Екіншіден, «Білім туралы» және «Құқық бұзушылықтардың алдын алу туралы» заңдарына нақты түзетулер енгізіп, осы мәселені заң жүзінде реттеуді ұсынды. Үшіншіден, депутаттар «Құқық бұзушылықтардың алдын алу туралы» заңға арнайы норма енгізіп, онда кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылықтары үшін олардың ата-аналарының жауапкершілігі бірінші кезекте екенін заң деңгейінде нақтылап көрсетуге ниетті. Төртіншіден, ауыл мектептерінде кадр тапшылығының алдын алу үшін педагогикалық қызметкерлердің құқықтық қорғалуын күшейту жөнінде жүйелі шаралар қабылдауды өтінді. Бесіншіден, халықаралық тәжірибеге сүйене отырып, оқушылардың сабақтан тыс және демалыс кезеңіндегі мінез-құлқы үшін ата-аналардың жауапкершілігін нақтылайтын қосымша нормалар әзірлеу қажеттігін айтты.

Үкімет басшысының орынбасары Ермек Көшербаевтың дерегінше, бүгінде орта білім беру ұйымдарында 6693 мектеп директоры қызмет атқаруда. Соның ішінде 4331-і немесе 65%-ы – ауылда, 2362-сі немесе 35%-і – қалада. Жалпы, ресми мәлімет бойынша Қазақстанда жалпы саны 7981 мектеп бар. Осы цифрдан 1288 мектептің директорсыз жұмыс істеп жатқанын аңғаруға болады. Вице-премьер оларды лауазымды міндеттеріне жатпайтын жағдайларда жазалауға рұқсат етілмейтінін нықтады.

«Қолданыстағы «Педагог мәртебесі туралы» заңға сәйкес, кәсіптік қызметін жүзеге асыру кезінде заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, оны кәсіптік міндеттерімен байланысты емес жұмыс түрлеріне тартуға жол берілмейді. Осы нормаға сәйкес педагогтер, оның ішінде мектеп басшылығы – директор мен оның орынбасарлары кәсіби қызметіне жатпайтын, яғни сабақтан тыс уақытта, демалыс немесе каникул кезінде орын алған оқушылардың мінез-құлқы мен құқықбұзушылықтары үшін жауапты емес», – деп, әңгімені бір-ақ кесті Ермек Көшербаев.

Ол педагогтер құқықтарының қорғалуы заңнама деңгейінде реттелгеніне назар аудартты. Ал, баласының қолымен жасағанын ата-анасына мойнымен көтерткізу, яғни, әкесі мен шешесін жазалау ісі ілгерілетіледі. «Ата-аналардың жауапкершілігіне, соның ішінде балаларының оқудан тыс мінез-құлқы мен құқықбұзушылықтарына қатысты Президенттің тапсырмасымен «Құқық бұзушылықтың профилактикасы туралы» тұжырымдамалық жаңа, бірыңғай заң жобасы әзірленді. Онда кәмелетке толмағандардың құқықбұзушылығының алдын алуға бағытталған арнайы шаралар көзделген. Атап айтқанда, профилактикалық есепте тұрған кәмелетке толмағандарға қатысты жеке профилактикалық шара қолдану айқындалған. Сондай-ақ, профилактика субъектілерінің саны ұлғайтылды, олардың жауапкершілік аймағы нақтыланды», – деді вице-премьер.

Бұған қоса, Е.Көшербаев «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» кодексінің 70-бабының 2-тармағына сәйкес, ата-аналар өз баласын тәрбиелеуге міндетті екенін, сондай-ақ оның дене бітім, психика, адамгершілік жағынан және рухани дамуына қажеттi өмiр сүру жағдайларын қамтамасыз етуге де, заңға мойынсынушылық мінез-құлықты қалыптастыруға да ата-ана жауапты екенін ескертті.

Парламент жаңартқан «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» кодекске сәйкес, бұдан былай балаларды тәрбиелеу, білім беру, олардың құқықтары мен мүдделерін қорғау жөніндегі міндеттерді, сондай-ақ қауіпсіздігін қамтамасыз ету, күтім жасау және оларды күтіп-бағу жөніндегі шараларды орындамағаны үшін ата-аналарға немесе басқа да заңды өкілдеріне әкімшілік жаза түрлері қарастырылған.

Қазіргі кезде жас балалардың кешқұрым көшеде ересексіз, өз бетінше жүргені үшін олардың ата-аналарын айыппұлмен жаппай жазалау белең алды. Бұрындары мұндай жаза бірен-саран болса, қазіргі кезде ондаған мыңдап саналады. Бұдан бөлек, балаларды отбасынан арнайы орталықтарға алып кету деректері көбейген.

«Атқарылған шаралар аясында биылғы жылы 3 мыңнан астам қараусыз қалған жасөспірім бейімдеу орталықтарына жеткізілді. Түнгі уақытта ойын-сауық орындарында заңды өкілдерсіз болғаны үшін 63 мыңнан астам ата-ана, 1,3 мыңға жуық кәсіпкер, 12 мыңнан астам ата-ана міндеттерін тиісінше орындамағаны үшін жауапкершілікке тартылды. Мемлекет басшысының тапсырмасымен 20 өңірлік Психологиялық қолдау орталығында балалар мен ата-аналарына психологиялық және консультациялық көмек көрсетілуде», – деді Үкімет басшысының орынбасары.

Балалардың заңға бағынатын мінез-құлқын, патриоттық сезімі мен адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру үшін 2024 жылғы 1 қыркүйектен бастап білім беру ұйымдарында «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасы іске асырылуда. Бағдарлама аясында 20609 білім беру ұйымында, оның ішінде 11856 мектепке дейінгі ұйымда, 7981 мектепте, 772 колледжде 6 негізгі жоба бойынша 6 миллион бала мен 1,3 миллион ата-ананы қамтыған 700 мыңнан астам іс-шара өткізілген. «Сондай-ақ, 6803 мектепте ашылған ата-аналарды педагогикалық қолдау орталығы қызметінің бағыты – мектеп пен ата-аналардың өзара әрекеттесуі, балаларды адамгершілік-рухани тәрбиелеу және ата-аналардың жауапкершілігін нығайту болады. Қорытындылай келе айтарым, ата-аналардың баласы үшін жауапкершілігі заңнамада қарастырылған және кәмелетке толмағандар арасындағы құқықбұзушылық профилактикасы бойынша жұмыс жаңа заң жобасы аясында күшейтіледі», – деді вице-премьер Көшербаев.

Қалай болғанда да, тәртіп қатаң болуы керек. Әйтпесе, оқу кезінде мектептерде орын алатын төбелес, әлімжеттік, қыздардың жүкті болуы секілді жағымсыз ақпараттарды директорлар жабық ұстауға тырысады. Тіпті, төменгі үлгірім де айтыла бермейді. Себеп түсінікті, бірінші кезекте оқушының абыройы емес, мектептің имиджі, соған сәйкес директорлық кресло. Айтқысы келсе де, оны басқарма, бөлім басшылары жабуға тырысады. Содан кейін мектеп, қоғам жараланады береді. Ал, жара жарылса, зардабы түсінікті. Сондықтан мектеп директорларына қоғамды ашық ақпаратпен қамтамасыз етуге тосқауыл қойылмау керек. Қай нәрсенің де алдын алған жөн. Құқық бұзылды ма, хабар таратуды шектемеу қажет. Одан сабақ алу керек. Жемқорлық жайында әңгіме бөлек. Қатаң тәртіп болған жерде ғана тазалық болады. Әйтпесе, өз-өзімізді алдап, жүре беретін боламыз.

Р.Ғалин