электр желісінің 70-85 пайызының тозығы жеткен
Қаражат деген қанымды ішті,
Көтере алмайды-ау сорымды иық,
Аңғармағандар зарымды ішкі,
Кетіпті тағы тоғымды қиып.
Ай да тұтылып, қырсығып маған,
Жүр ме екен «жырдан талабыңды үз» — деп.
Шабытым келіп тұншығып барам,
Қараңғы жерде қаламымды іздеп.
Қайтарсам ба екен, сараңдар кегін,
Көтере алмайды-ау, сорымды иық.
Келеді кейбір адамдар менің,
Жолымды қиып, тоғымды қиып,- деп өрілетін Бағдат Мүбәрактың «Қараңғы» атты өлеңі бірер күн бұрын Қызылорда айна-қатесіз қайталанды. Сәл ақысын кешіктірсек, электр сымын қиып кететін шырақшылардың жұмысы табғаттың тосын мінезіне төтеп бере алмады. Сапаға келгенде сәмсіреп, жарықты қиып кеткенде шалқаятын қызметкерлердің бетін Қызылорданың жаңбырлы желі-ақ ашып берді. Жарықсыз қалған халыққа да жөнді ақпарат жетпей абдыраған көпшілік не істерін білмеді. Қайда жарық жоқ? Қарабайыр елде жоқ. Ал, әкім-қаралар мен шенді-шекпенділер тұртын аудандар жарқырап жанып тұрды. Бұл да елді алалау, қарапайым халықтың құқын шектеу, сайып келгенде, оларды бейшара етіп көрсету. Қаланың шеткі аудандары тіптен титықтап, тіршіліктің көзіне айналған электр қуатынсыз қиналып қалды. Қалпақ ұшырған желге төтеп бере алмаған жарық желісі дүлей дауыл мен қаһарлы құйын соқса қайтпек? Қара халық та осыны ойлайды! Ойланады да күрсінеді. Ішіндегісін әлеуметтік желіде шығарып, сыбап алады дерсің, басқа қолдан келер дәрмен жоқ қара халықта.
Ал, құзырлы орын өздеріне су жұқтырмайды. Мәселен, «Жедел әрекет ету орталығы» КММ-нің директоры Оңдасын Нұрлыбекұлы Өтебеков «109 – Бірыңғай байланыс орталығы» қызметі бойынша мәлімет берді.
— 2022 жылдың 31 желтоқсаны мен 4 қаңтар аралығында барлығы 5264 өтінім келіп түсті, 5130 өтінім орындалды, 134 өтінім орындалу үстінде. Келіп түскен өтініштердің 98% «109 – Бірыңғай байланыс орталығы» қызметінің инспектор-операторларымен қанағаттандырылды. Өтініш санының артуының басты себебі, 2-3 қаңтар аралығында болған ауа райының қолайсыздығына байланысты орын алған электр жүйесінің ажырауы. Қазіргі таңда қала тұрғындары электр жарығымен толық қамтамасыз етілді,- дейді ол. Ел күйініп жатыр, жарықтықтар сабырлы түр көрсетеді.
Соңғы уақытта өңірде жарықтың сөнуі жиілеп кетті. Жарқырап тұрған жарықтың беймезгіл уақытта жалп етіп өшуі көптің ренішін тудыруда. «Алдын ала ескерту керек қой» деген жұрттың өкпе-назын да құлағымыз шалып жүр. Күнделікті тіршілігімізді осы бір қуат көзінсіз елестете алмайтынымызды дәлелдедік. Оның үстіне заманауи құрылғыларға байланғалы электр қуатына деген тәуелділігіміз артып келе жатқаны жасырын емес. Қаланың жылу жүйесі де жарыққа байланған. Сол үшін «шырағың сөнбесін» деген тілектің қаншалықты қадірлі екенін ұғынамыз.
Қаз-қалпында баяндар болсақ, өңірде ауа райының қолайсыздығынан электр ақаулары туындап, қаланың кейбір аумағы мен бірқатар ауылдық елді мекенде электр жарығы уақытша өшіп, нөсер жауын салдарынан тұрғын үйлердің ауласына су толды. Облыс әкімінің тапсырмасы негізінде сала мамандары жедел әрекет етіп, әлеуметтік нысандар мен тұрғын үйлерге жарық қосып, арнайы техникалар қала аумағын судан тазартты. Ал, аймақ басшысы Нұрлыбек Нәлібаев орын алған кемшіліктер бойынша шұғыл жиын өткізіп, мереке күндері тұрғындарға қолайсыздық тудырып, ақауларға жол берген жауапты сала басшыларының жұмысын сынға алып, бірқатар нақты тапсырмалар берді. Жиында облыс әкімінің орынбасары Мархабат Жайымбетов пен қала әкімі Асылбек Шәменов және энергетика басқармасының басшысы Руслан Нұрмағанбетов нақты жағдайды баяндады.
Облыс әкімінің орынбасары Мархабат Жайымбетов электр желілерінің басым бөлігінің 70-85 пайызы ескіріп, тозығы жеткендіктен, кемшіліктер орын алғанын жеткізді. Ал, Руслан Нұрмағанбетов трансформаторлық қосалқы станцияларды жаңалау жұмыстарына қаржы қажеттігін тілге тиек етті. Облыс әкімі: «Жауапты сала басшылары осы кезге дейін коммуналдық мекемелер қысқы мерзімге толық дайын деп есеп бергенімен, нақты жағдай дайындықтың деңгейін көрсетті» деді. Сонда әкімнің жанындағы орынбасарлар мен қала әкімі, одан қалды басқарма басшылары әкімнің өзін алдап келген бе, түсініксіз.
— Халықтың күнделікті тіршілігіне жарық, жылу, су керек. Өкінішке қарай, мереке күндері бір күн жауған жауынның әсерінен қаланың және бірқатар аудандардың кейбір аумақтарында жарық тоқтап қалды. Бұл – барлығымызға сын! Мен бұған дейінгі жиналыстарда үнемі тіршілікті қамтамасыз ету жүйелерінің тұрақты жұмыс жасау қажеттігін ескертіп келемін.
Мархабат Жайымбетұлы, электр жүйелерінің тозу деңгейі жоғары екендігін үнемі алға тартып келесіз. Бәрімізге белгілі, тозу деңгейін 68%-дан 30%-ға төмендету үшін 153 млрд. теңге қажет. Үкімет басшысының өңірге жұмыс сапары барысында да осы мәселені көтеріп, қаражат сұрадық. Оның ішінде мамандардың қаржы мәселесі де қамтылған. Бұл бір күнде шешілетін мәселе емес. Біз желілер тозды деп қол жайып отырмай, қолдағы бар ресурстарды пайдаланып, кез келген жағдайға дайын болуымыз қажет.
Кезінде қаладағы үлкен трансформаторлардың күрделі жөндеу жұмыстарына республикалық және облыстық бюджеттен бөлінген 4 млрд. теңге уақытылы игерілмей, кері қайтарылды. 2021 жылы аталған жұмыстар дұрыс жүргізілмей, зардабын қазір көріп отырмыз. Дегенмен, мәселенің өткір екенін ескеріп, шұғыл жөндеу жұмыстарына 500 млн. теңге қаржы бөлдік, бірақ одан да нәтиже болмады. Әрбір қосалқы станцияның жағдайына талдау жасап, мамандардың күшімен ретке келтіру қажет. Керек болса, жанашыр демеушілерді біріктіре отырып, жұмысты үйлестіруге болады. Қала әкімі де, басқарма басшысы да бұл мәселенің өте өзекті екенін алдын ала айтуы тиіс. Бюджет қаражатын бекіткен уақытта қосалқы станциялардың жағдайын ретке келтіруге қаржы қарастырар едік. Жұмысқа немқұрайлы қарайсыздар,- деді облыс әкімі Н.Нәлібаев.
Аймақ басшысы халыққа қолайсыздық тудырып, ақауларға жол берген басшылардың жұмысы көңіл көншітпейтінін еске салып, орынбасары Мархабат Жайымбетов пен қала әкімі Асылбек Шәменовке ауызша қатаң ескерту, энергетика және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық басқармасы басшысы мен «Қызылорда электр тарату компаниясының» директорына және қала әкімінің орынбасары мен жауапты бөлім басшысына қатаң сөгіс жариялады. Халықты электр жарығы мен ауыз сумен қамту – кезек күттірмейтін мәселе екенін тілге тиек еткен аймақ басшысы облыс әкімінің бірінші орынбасары Серік Қожаниязовтың төрағалығымен арнайы комиссия құрып, ақау себептері мен оны жою жолдары бойынша шұғыл түрде ұсыныс беруді тапсырды. Комиссия құрамына білікті мамандарды тартып, сала ардагерлерін қосуды жүктеді.
Халық қаһарына мінсе, қандай қауіп төнетінін біздің билік түсінген болар. Сол үшін жарық ғұмырдың қараңғы қылмай керек. Осы тұста елдің де пікірі маңызын көрсетті. Айтан Қыдырбаева: «Электр желісіндегілердің жұмысы көңіл көншітпейді. Бір күнгі дауылға бола бір күн жарықсыз отырдық. Сырдария ауданының Сәкен ауылы телефон желісін өшіріп тастап рақаттанып отырады. Іздеп барып айтсаң мойындарына алмайды. «Жоқ Сәкеннің желісін жөндеп жағып қойдық» дейді. Сонда сонау Сәкеннен еріккеннен барып тұр деп ойлай ма қайдам?» деп шағымын айтты. Ал, Мадияр Мансұр: «Қызылорда қаласы, «Ақмаржан» ықшам ауданы, Егемен, Жосалы көшелерінде электр желісі жүргізілмеген. 10 жылдан асты тұрғындардың өмір сүріп жатқанына. Тұрғындар өз күшімен электр желісін жүргізген. Жел болса ағаш бөренелер құлайды, сымдары үзіледі. Құрметті елім дейтін ел ағалары, осы мәселенің оң шешімі табылса жақсы болар еді…» — деп әлі жарық бармаған жерлерді ашып айтып берді. Жапа шеккен жұртты көріп, қалай қапа болмайсыз!?
Айтпақшы, желтоқсан айының үшінші жексенбісінде облыс әкімінің орынбасары Мархабат Жайымбетұлы өңірдің энергетика саласының дамуына үлес қосып жүрген азаматтармен кездесіп, аймақ басшысының құттықтауын жеткізген болатын. Сол жиында Қызылорда облысының Құрмет грамотасымен «Қазақэнергиясараптама-Қызылорда» ЖШС-нің бас директоры Жанат Темірбаев, ҚР Энергетика министрлігінің «Еңбек сіңірген энергетик» төсбелгісімен «Қызылорда электр тарату тораптары компаниясы» акционерлік қоғамының басқарма төрағасы Батыржан Көмекбайұлы, «Қызылордажылуэлектрорталығы» МКК-ның слесарі Жалғас Серікбайұлы және бірқатар азаматтар мемлекеттік наградалармен марапатталған еді.
Ол ол ма, Нұрлан Көбегенұлы энергетиктерге қарата фейсбук әлеуметтік желісінде жазба қалдырды: «Кәсіби мерекені тойлап болсаңдар, жұмыстарына кірісіңдер. Қызылорда қаласында электр бағаналарын ауыстыруды бастағандарына алты айдай уақыт болды. Оның үш айдан астамында жұмыс жасалмады. Бұл не: жауапсыздық па, немқұрайлылық па, салақтық па, түсінбедік. Электр жарығын өшіруде де тұрғындарға ескертілмеді. Қазу бір жұмыс, бөрене көму екінші жұмыс болды. Шашып кеткен арттарыңды жинап кетуді де білмейсіңдер. Не болды енді, қазір әр жерде қосарланған бөренелер. Оның біреуі дімкәс, құлағалы тұр. Сендерге біреу өлу керек пе әлде өрт шығу керек пе? Айналайындар, қашан жаңа Қазақстан боламыз?! Жыл аяқталуға санаулы күндер қалды. Қаңтарда әкімдер есеп береді. Сонда «бәрін жасап болдық, бәрін қатырдық» десе, халық кімге сенеді? Ойланыңдар, айналайындар!».
Біраз үнсіздіктен кейін ҚЭТТК АҚ: «Нұрлан Көбегенұлы! Қазіргі таңда инвестициялық жоба аясында ескі бағаналарды жаңарту жұмыстары жүргізілуде. Аталған жоба 2023 жылдың ақпан айында аяқталады. Ал, ескі бағаналар жаңа бағаналар іске қосылған соң алынып тасталатын болады» деп, жауап қайтарды.
Бір желге ие бола алмай отырған мекемелер енді бұл істі аяқсыз қалдырмай халықтан қарғыс емес, алғыс арқаласа екен дейміз. Ығыры шыққан жұрттың жанайқайын естіген жандар енді жүйелі жұмыс жасап, бәрін ретке келтірер деген үміттеміз. Шалғай жатқан елдің шамы сөнсе, шыдамы таусылады. Ал, тозығы жеткен тораптар жөнделсе, көзіміз ашылар еді.
Шырағың, сөнбесін, Сыр елі!
Айдар САЙЛАУОВ
