Ұлылықтың ұзаны болған кез келген ұлттың өзіндік кескін-келбеті мен болмыс-бітімін айқындайтын ұғымды оның өзіне тән ұлттық мәдениетінен тануға, табуға болады. Ал, қазақ мәдениетіндегі ән өнерінің алар орны ерекше. Данышпан Абайдың «Туғанда дүние есігін ашады өлең, Өлеңмен жер қойнына кірер денең» деген сөздері қазақ өмірінің бүкіл тыныс-тіршілігі өлеңмен өрнектелетінін айқын көрсетеді. Расымен де сәби дүниеге келгенде бесік жырымен әлдилеп қарсы алып, адам дүниеден өткенде жоқтау айтып шығарып салады. Ықылым ғасырлар қойнауынан басталатын осы дәстүр әлі күнге дейін жалғасын тауып келеді. Осы бір ізгі іздің жалғастырушысы ретінде аты қалған қазақ ән өнерінің дамуына өлшеусіз үлес қосқан Роза Бағлановаға биыл 100 жыл толып отыр. Әнші, КСРО және Қазақстанның Халық әртісі, Халық қаһарманы Роза Бағланова 1922 жылы 1 қаңтарда Қызылорда облысы, Қазалы ауданында теміржолшылар отбасында дүниеге келген еді.
Ол қылышынан қан тамып тұрған қаһарлы 1941 жылы Қызылорда педагогикалық институтын бітірген. Оның шығармашылық жолы сол Ұлы Отан соғысы жылдары басталды. Өнер жолын Ташкент филармониясының ән-би ансамблінде әнші болып бастаған. Сол ансамбльмен ІІ дүниежүзілік соғыс жылдары майдан даласында өнер көрсетіп, жаралыларға жігер, зұлым жауға қарса аттанатын ерлерге қуат берген. Оның орындауындағы «Кестелі орамал», «Ах, Самара, городок» әндері ел арасында ерекше танымал болды.
Әлди ғұмырын әнге арнаған әлем таныған әншіні ұлықтау ғаламдық деңгейде жүріп жатыр. Даңқты әнші Роза Бағланованың 100 жылдық мерейтойы аясында Париждегі ЮНЕСКО штаб-пәтерінде Қазақстан өнер шеберлерінің концерті өтті. Сахнада Қазақстанның еңбек сіңірген артисі Майра Мұхамедқызы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткерлері Ренат Гайсин, Жұбаныш Жексенұлы, Медет Шотабаев және тағы басқалар өнер көрсетті. Іс-шараны ашқан Қазақстанның Мәдениет және спорт министрі Дәурен Абаев әншінің 100 жылдық мерейтойын ЮНЕСКО-ның атаулы күндер күнтізбесіне енгізу Роза Бағланованың сіңірген еңбегі мен талантын жоғары мойындау екенін атап өтті.
– Роза Тәжібайқызының шығармашылығы мен өмір жолын Қазақстаннан тыс жерлер де біледі. Ол біздің мәдениетіміз бен өнерімізді насихаттай отырып, көптеген елдерге гастрольдік сапарлармен шыққан. Оның бұлбұл дауысы 50-ден астам елдің көрерменін таңдандырды. 1957 жылы ол Венгрия, Германия, Қытай, Польша, Чехословакия, Ауғанстан, Үндістан, Австрия, Бельгия, Бирма, Швеция, Канадада концерттер берді. Оның репертуарында қазақ халық әндері, заманауи композиторлардың шығармалары, әлем халықтарының әндері үйлесімді көрініс тапты. Мұның бәрі Роза Бағланованың жай әнші емес екенін, оның есімі тарихта алтын әріптермен жазылған бүкіл дәуірдің алтын дауысы екенін көрсетеді,- деді Дәурен Абаев.
Айта кету керек, өткен жылы ЮНЕСКО-ның 2022-2023 жылдарға арналған халықаралық мерейтойлар тізімі қабылданды және ол тізімге Қазақстанның ұсынысы бойынша Роза Бағланованың 100 жылдығы қосылды. Сонымен қатар, Парижде Дәурен Абаев ЮНЕСКО-ның Бас директоры Одри Азулемен кездесті. Кездесу барысында Дәурен Абаев Одри Азулеге Қазақстанның материалдық емес мәдени мұрасын насихаттауға және жаңғыртуға, сондай-ақ еліміздің мәдени іс-шаралары мен айтулы күндерін ЮНЕСКО күнтізбесіне енгізуге қосқан үлесі үшін алғыс білдірді.
Бұлбұл әншінің мерекесі өзінің туған жері Сыр елінде жалғаса түсті. Ән падишасы Роза Бағланованың 100 жылдығына арналған «Қазақ деген халықтың еркесімін» атты гала концерті арқылы «Қазақконцерт» мемлекеттік ұйымы Сырдың өнерсүйер қауымын бір желпіндірді. Нартай Бекежанов атындағы қазақ академиялық музыкалық драма театры залында ине шаншар жер қалмады, алқалаған ағайынды дәстүрлі өнер, эстрада әуені секілді түрлі сарындағы ұлттық мол мұрамен сусындатты.
Алдымен сахнаға қыл қобыздың құдіретін қозғап Раушан Оразбаева шықты. Қорқытты тірілткен қобыз үні әрбір жүрекке жылымық сыйлады. Мұнан соң «Дарын» мемлекеттік жастар сыйлығының лауреаты Күнсұлу Түрікпен «Арнауын» орындады. Алты Алаштың анасы атанған Қызылорда тұрғындарын сахна шеберлері осылай әсем әуезімен тербете түсті.
Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев қазақтың бұлбұлы Роза Тәжібайқызының есімін халық жадында мәңгі қалдыруды тапсырып, оған құрмет көрсетуді айрықша атаған еді. Соған сай ел Үкіметінің қаулысымен «Қазақконцерт» мемлекеттік ұйымына Роза Бағланованың есімі берілді. Бүгінде бұл ұйымда 400-ден астам өнер маманы шоғырланған. Концерттің ашылу салтанатында облыс әкімінің бірінші орынбасары Серік Қожаниязов пен «Қазақконцерт» мемлекеттік ұйымының директоры Ақтоты Райымқұлова көтерілді. Олардың ыстық ықыластан жеткізген ізгі тілектері көптің көңілін бір жібітіп өтті. Әрине, бөле жаратын ештеңесі жоқ, теледидардан тамашалайтын атақты әншінің көпшілігі осы жерден табылды. Және елдің сұранысындағы әндер шырқалды. Дәстүрлі әнші Асқар Мұқият, Біржан Айтахметов, Күнсұлу Түрікпен, Раушан Оразбаева, T&Y дуэті, классикалық өнер шеберлері Салтанат Мендығалиева, Дидар Әбдухалық, Айгерім Алтынбек, эстрада жұлдыздары Құрмаш Махан, Айжан Нұрмағамбетова, Бағдат Сәмединова, «Азия» тобы, Мақпал Жүнісова, Зарина Жакенова кеш көрігін қыздырды. Халықтың рухани тынысын кеңейткен күн болды.
Бұл гастрольдік сапар аудандарда жалғасын тапты. Қазақ ән өнерінің эталонына айналған Халық қаһарманы Роза Тәжібайқызы Бағланованың 100 жылдық мерейтойы аясында «Қазақконцерт» Мемлекеттік концерттік ұйымының ұйымдастыруымен Қазалы, Арал, Қармақшы ауданында болып, ән құсын шарықтата түсті.
Халық қаһарманы Роза Бағланованың 100 жылдық мерейтойына орай ұйымдастырылған концертті аудан әкімі Мұхтар Оразбаев құттықтау сөз сөйлеп ашты.
— Түске дейін апамыздың есімін мәңгі есте қалдыру мақсатында бірнеше шаралар болды. Түстен кейін Е.Бозғұлов атындағы №249 мектеп-лицейде республикалық ақындар айтысы өтті. Еліміздің әр түкпірінен келген ақындарды «Алтын домбыраның» 3 дүркін иегері Мұхтар Ниязов өзі бастап келді. «Қазақконцерт» өзінің байырғы гастрольдік сапарларын жаңғыртып, заманауи үлгіде елді мекендерді аралауы сапалы мәдени өнімге қолжетімдікті үйлестіріп қана қоймай, өнерден сусындаған аудан халқын серпілткенін айта кеткен абзал. Еліміздің маңдайалды майталман жұлдыздары мен халықаралық сахналарда шыңдалған жас өнерпаздардың ауданымызға ат басын тіреуі біздер үшін жағымды жаңалық болғаны жасырын емес. Аудан халқын рухани жігерлендірген өнер ұжымына қазалылықтардың атынан алғысымды айтамын,- деді Мұхтар Әуесұлы.
Мұнан соң өнер ұжымына аудан әкімінің «Алғыс хаты» тапсырылып, сый-құрмет көрсетілді. Сондай-ақ, қазақтың сүйікті әншісі Мақпал Жүнісова да аудан әкімінің «Алғыс хатымен» марапатталды. Одан әрі күміс көмей әншілер Бағдат Сәмединова, Мақпал Жүнісова, Айжан Нұрмағанбетова, Құрмаш Махан мен «Азия» тобы және басқа да өнерпаздар мерейтойға әннен шашу шашып, көрерменнің ықыласына бөленді.
Мұнан бөлек, Қазалы ауданында жезтаңдай әншінің мерейтойына арналған «Ән әлемінің падишасы» атты танымдық конференция өтті. Роза Бағланова атындағы мәдениет орталығында өткен конференцияда аудан әкімі Мұхтар Оразбаев қасиетті Қазалы жерінде дүниеге келген Роза Тәжібайқызының ән әлемінің жарық жұлдызы ретінде Қазақстанды дүниежүзіне таныстырып, аңыз – адам, ұлт мақтанышы атанғанын жеткізді. Конференция барысында ғалым, тарих ғылымының кандидаты, облыстық Әбділда Тәжібаев атындағы әмбебап ғылыми кітапханасының директоры Нұрлыбек Мыңжас «Бағланова болмысының ерекшелігі» тақырыбында баяндама жасады.
Халықаралық ақпараттар академиясының академигі, Еуразиялық кәсіби лидер медалінің иегері, Қазақстанның Құрметті журналисі, БҰҰ сыйлығының лауреаты Ермек Зәңгіров, Қазалы ауданының құрметті азаматы Қуаныш Төлебаев, «Құрмет» орденінің иегері иегері Нәжмадин Мұсабаев, «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты Қаршыға Есімсейітова және Қазалы ауданының құрметті азаматы Берік Бисембаев, аралдық сазгер, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Арал ауданының Құрметті азаматы Мұрат Сыдықов талант иесі жөнінде тебіреніске толы естеліктер айтып, Роза Бағланованың есімі қазақ халқының есінде мәңгі сақталатындығын білдірді.
Танымдық конференцияда аудан әкімі Мұхтар Оразбаев, аудандық ардагерлер кеңесінің төрағасы Оразғали Бекбанов, Қазалы ауданының құрметті азаматтары, экономика ғылымының докторы, профессор Орақ Әлиев, Бибіайша Тілеубергенова «Ән әлемінің падишасы» атты кітаптың тұсауын кесіп, оқырмандарға ұсынды. Конференцияға қатысуға еліміздің әр түкпірінен келген қонақтар аудан орталығындағы Жанқожа батыр кесенесі және Жалаңтөс батыр мен Әйтеке би ескерткіштеріне тағзым етіп, гүл шоқтарын қойды.
Иә, жоғарыда айтқандай әншіні дәріптеу шаралары бірнеше ауданда өтті. Аралда аудан әкімі Серік Сермағамбетов арнайы қабылдап, өнер жұлдыздарына қазақтың жөн-жоралғысымен шапан жауып ілтипат көрсетті. Аралдың көрнекті жерлерін аралаған қонақтар жергілікті халықтың қонақжайлылығына тәнті болды. Әсіресе, «Кемелер» мұражайын көргенде таң-тамаша қалды. Кешке орталық алаңда аудан тұрғындарына арнап концерт қойды. Одан кейін бұлбұл әншінің мерейтойына арналған Сыр еліндегі гастрольдік сапар Байқоңыр қаласында түйінделді. Қасиетті қармақшылар қазақтың қара домбырасымен, сүлейлер салған із жыраулық дәстүрімен қонақтарды таң-тамаша етті. Ғарышқа қақпа болған киелі мекендегі өнер мерекесі көрермен көңілінен шығып, елордалық өнер ұйымын ыстық ықыласпен шығарып салды.
Өнер өлмейді. Жанжүрегімен қазақ музыкасына қызмет еткен қырмызы қыздың қызғалдақ ғұмыры әлі гүлдеп тұр. Бұл бұлбұл әншіге сый ретінде берілген тәңірдің тәтті тартуы болса керек.
Айдар САЙЛАУОВ
