Қазақ әдебиетіндегі құнды тақырыптардың бірі – тұлғалар тағдырымен тоғысқан, ұлттық сипаты ерекше тақырыптар. Солардың ішінде тұңғыш академик Қанышқа арналған М.Сәрсекенің «Қазақтың Қанышы» роман-эссесі. Роман-эссенің құнды сипаты «Қазақтың Қанышы» атанған ұлт перзентінің сан қилы, қызықты, рухани мол тағдырына арналғандығында деп есептеймін.
«Қазақтың Қанышы» романындағы академик, тау-кен өндірісінің КСРО-ға әйгілі озық маманы Қаныш – өз ұлтына адал қызмет еткен, халқының маңдай бағына туған, талантты, біртуар тұлғасы.
Біріншіден, Қаныштың бойындағы ең озық қасиеті ұлтқа деген асқан сүйіспеншілігінде деп ойлаймын. Ол қасиет Қанышқа өз отбасынан берілгендігін білеміз. Атасы Имантай Меккеге аттанып бара жатқанда берген батасы қабыл болып, Қаныш ел азаматына айналады. «Өз жерінің қара тасын мақтай алмаған адам, өзге елдің алтынын мақтап жарытпас» деген ойлары оның патриот жүрегін көрсетіп тұр. Елінің қара тасына дейін қымбат санаған ғұлама, академик дүниеден өткенше, ел игілігіне қызмет етті. Тіпті ауырып жатқанда, елінде жатып тұңғыш қазақ тілінде «Алгебра» оқулығын жазады. Яғни халқына не керек екенін түсініп, қолынан келгенше, көмеген аямаған.
Екіншіден, ашқан кен орындарымен қатар, талантын да ұлты үшін қолдана білген. Әсіресе, халқымыздың ән өнерінің өлмеуіне, сақталуына зор еңбегі сіңген. Халық әндерінің бірнешеуін орындап, нотаға түсірген. 19 әнді орыс тіліне аударып, қазақ халқының құндылығын өзге ұлттарға насихаттаған. Ауыз әдебиетін жинақтауға да ерекше көңіл бөлген. Өз ұлтына деген асқан махаббатын шетел асып жүргенде де, дәріптеп отырған. «Халқым менен де алып…» деген сөздері ел ішіне аңыз болып таралып, көпке үлгі болды. Асқан патриоттық сезімі оны репрессия құрығына да іліндірмек болған. Бірақ, оның таланты, озық тау-кен өндірісіндегі тәжірибесі үкіметке қажет болғандықтан, сойылдан аман қалған.
Үшіншіден, өз жерінің әр тасын, тауын жатқа білген. Оның қойнауындағы кен орындарын, қазба байлықтарын картаға түсіріп, көптеген жұмыс орындарының ашылуына мұрындық болған. Халқын жұмыспен қамтуда, өндіріс саласының маманы етіп баулуда ерекше еңбек еткен. Сол еңбегімен Алматы қаласында Қаныш атында ғылыми орталық та ашылды. Өмірінің соңына дейін сол жерде адал қызмет етіп, талай еңбектерін жазып, жаңалықтарын ұсынды. Оның артына қалдырған мұрасы халқымыздың алтын қорында деп білемін.
Ойымды түйіндей келе, ұлт перзенті болса, осы Қаныш бабамыздай болсын деймін. Артына қадырған мұрасы, ол ашқан кен орындары әлемге әйгілі болып, қазір игілік көзіне айналып отыр.
Меруерт Абиева,
Болтай батыр орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі.
Жамбыл облысы, Т.Рысқұлов ауданы.
