Абай дана, Абай дара қазақта! Ұлт санасының жаңғыруы жолына ғұмырын арнаған ғасырлық тұлға Абай Құнанбайұлының өмір жолдары, тағдыр теперіштері, мол мұрасы бүгінгі күні де өз маңыздылығын һәм құндылығын жоғалтпақ емес. Ұрпақ санасында мәңгі насихатталуға тиіс ғұмыр иесіне арналған түрлі туындылар жетерлік. Сондай өміршең шығармалардың бірі — «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым…» трагифарс спектаклі. Атаулы туынды Қызылорда қаласында Жастар театрының сахналануымен тағы бір мәрте көпшілік назарына ұсынылды.
Қызылорда қалалық мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің жанынан құрылған «Жастар» театры жеті жылдан бері көрермендерін түрлі қойылымдарымен тамсандырып келе жатқан өнер ұжымы. Осы күнге дейін Қ.Жүнісовтің «Алғашқы махаббат» комедиясы, А.Атымтаевтың «Қыз қасқыр» трагедиясы, Б.Айдарбековтың «Неге?» драмасы, С.Балғабаевтың «Қызылорданың қыздары» атты қойылымы, О.Нұрмахановтың «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым…» трагифарсы, Жолтай Жұматтың “Отырарды жасыны” тарихи драмасы, Қуандық Түменбайдың дала академигі Ыбырай Жақаев туралы жазылған “Екі бала – екі шал” драмасы, Ж.Ерманның шығармашылығына арналған «Ұлардың дауысы» секілді туындыларын талғампаз көрермен назарына ұсынып келді. Жас театрдың жетістіктері де бар. Мәселен режиссер-сценарист, ҚР Мәдениет қайраткері Оңталап Нұрмахановтың «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым…» атты трагифарс туындысы Қарағанды қаласында өткен тәуелсіз театрлар бәйгесінде гран при аталымын жеңіп алды.
30 маусым күні Жастар театры жетістікке толы жетінші маусымын «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым…» трагифарс спектаклімен қорытындылады. Салтанатты жиынға қала әкімінің орынбасары Ақзира Қасымова, қалалық мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің басшысы Жағыпар Тажмаханов, өнер қайраткерлері мен жанашылары, бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері қатысты. Атаулы шығарманың қоюшы режиссері А.Әбдірахман, балетмейстері А.Серікбай, суретшісі Ж.Қосбаев, музыкамен көркемдеушісі Ж.Оразғұлов, көркемдік жетекшісі О.Нұрмаханов.
«Біздің басты мақсатымыз және басқа Абай тұлғасына арналған туындылардан басты ерекшелігіміз – ұлы ақынның ішкі ойын көрерменге көрсеткіміз келді»,- дейді қойылым режиссері Айша Абдрахман. Ол өз сөзінде: «Бұл қойылымның пьесасын Оңталап Нұрмаханов жазды. Осы күнге дейін Абай атамыз жайлы түсірілген кино да, қойылымдар да көп. Соның барлығында да жүрген жолын, сыртқы бейнесін көрсетуге тырысты. Біздің ерекшелік ұлы ақынның ішкі жан-дүниесін көрсету. Ойы, санасы уланған үлкен қоғаммен күрескен күрескер бейнесінің өмірінің соңына дейін тоқтамай, берілмеуінің сырын көрсетті. Оңталап ағайдың режиссер ретінде тәрбиеленіп жатқан бір шәкірті ретінде жанында жүргенім мен үшін үлкен абырой. Осы қойылымның пьесасын жазғанда қасында қағазға түсіріп отырдым. Автор ретінде де, режиссер ретінде де айтар ойын ұғынуға тырыстым.
2019 жылы «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым…» трагифарсы алғаш қойылған кезде жас көрермендердің қабылдай алмағандары да болды. Бірақ үлкен буын ағаларымыз жақсы қабылдап, жиі қойылу керек екенін, айтар ойы көп қойылым екенін айтқан болатын. Осы маусымның жабылуында мүлдем өзгеше көрерменнің ықыласына бөлендік. Театр труппасындағы актерлердің жартысы жаңадан қосылды. Өзім жетекшілік етіп жатқан «Бастау» драма үйірмесінің оқушылары да болды. Әдеттегідей осы маусымның жабылуындағы көрермендердің труппамызға көрсеткен ықыласы одан әрі шабыт сыйлады»,- деді.
Шығарма ібіліс пен ізгілікке толы Абай санасының тартысымен суреттеледі. Жан-жағынан қаумалаған қара ниетті жаратылыспен шайқаста Абай санасы санға бөлініп, ар сотында таразыға тартылады. Қиыннан жол табуға тырысып, әр шешімін шығаруда аяғын аңдап басуға тырысқан Абай Құнанбайұлының образы бірде шарасыз халде көрінсе, енді бірде толысқан тұлға бейнесін көру қиын емес. Шайтанмен тілдесіп, келісім қылуға да қауқарлы. Құбылтылған туындының трагифарс жанрында болуы да осында шығар. Көрермен қара рухтар бейнесін сомдаған әртістерді бірде ібілістің өзі деп бағаласа, келесі бір тұсында сол уақыттағы Абайды азғырғысы келген арамза пиғылды адамдардың баламалы образы деп баға берді. Айдар баласының қайтыс болуы, сол кездегі байлар мен кедейлер жігінің бөлінісі туынды сценарийінен табылуы да шығарманың тарихи салмағын арттыра түсті.
«Қойылым барысында бес бірдей Абай ойнады. Бала Абайдан бастап әр жастық кезеңдерге қатысты дана Абайға дейінгі аралықты көрсеткіміз келді. Түрлі уақыттағы Абай ойларын жеткізуді көздедік. Мен Абай бейнесінің толысқан, ақыл тоқтатқан кезеңін сахналадым. Бар жауапкершілік маған түсті десем болады. Бұл кезге дейінгі рөлдеріме қарағанда басты ерекшілік кейіпкерім қойылымның басынан аяғына дейін сахнада үзіліссіз ойнап шығады. Қойылымның сәтті шығуының көп тұсы маған қатысты. Әсіресе көрермен жақсы білетін Абай бейнесін көрсету қуанышпен қатар қорқыныш сезімін алып келгенін жасыра алмаймын»,-дейді басты рөлді сомдаған Мақсат Серікбаев.
Қойылым соңынан көпке дейін тарқамай қошемет көрсеткен көрерменнің ыстық ықыласынан туындының көпшілік көңілінен шыққанын байқауға болады. «Режиссер шешіміне көп таңданыспен отырдым. Абсурдтық дүниелер көп және ол жарасымды берілді. Бір қарағанға түсініксіз болып көрінгенімен туындының айтар ойы бар. Әсіресе, бай бейнесіндегі кейіпкерді қаумалап, мадақ ұрған қызметкерлерінің диалогы жалғандықты жақсы көрсете алды. Жылқышының «Байеке, құрыдық! Мал біткенге жұт келіп, малың тұтас қырылды» деген сөзінен кейінгі әлгі қызметкерлерінің өз қожайынын төбелей кететін тұсы сөзіме дәлел. Малы таусылып, дәулеті біткен бай да, жалған ода оқитын жағымпаз қызметкер де сол уақыттың бейнесін көрсете алды»,- деп, ішкі сезімін жеткізді көрермен Б.Орынбасар.
Театр ұжымының жетер жетістіктері әлі алда. Бағындырар белестері де тым биік. Кішкене құраммен үлкен туындыларды ұсынып, талғампаз көрерменнің жүрегіне жол тауып келеді. Келесі маусымда да өміршең туындылармен қуанта береді деген сеніміміз бар. Әлі де қолдау көрсетілсе, ұжымның қазақ руханиятын ілгерлетуде, ұрпақ тәрбиелеуде атқарар қызметі орасан зор деп баға бере аламыз.
Шернияз ЖАЛҒАСБЕКҰЛЫ
