Назарбаев зияткерлік мектебінен дау неге толастамай тұр?
Көп тілде сөйлесе алатын бәсекеге қабілетті еліміздің ұл-қыздарының қатары күн санап артып келе жатқаны жан жылытады. Көп тіл білу – көптік етпейтіндігі де рас. Десек те, шет тілдерін меңгеруде және үш тұғырлы тіл саясатын іске асыруда басты назарда болуы тиіс ұстанымдар туралы сөз еткенді жөн көрдік. Себебі, Қазақстанда тілдерді дамыту мен қолданудың мемлекеттік бағдарламасының мақсатміндеті ретінде елімізде тұратын барлық этностардың тілдерін сақтай отырып, қазақстандық біртектілік пен бірлікті нығайтудың аса маңызды факторы ретінде мемлекеттік тілдің кең ауқымды қолданысын қамтамасыз ететін үйлесімді тіл саясаты аясында ағылшын және басқа да шет тілдерін оқып-үйрену, оқытудың үштілді моделін дамыту көзделгені белгілі еді.
Бүгінгі күні еліміздің әлемдік өркениеттен қалыс қалмай, дүние жүзінің дамыған отыз елінің қатарына қосылу мақсатында елдің бәсекеге қабілеттілікке ұмтылуының ұтымды жолдарының бірі ретінде «Үш тұғырлы тіл» бағдарламасының қабылданып, ол болса, жығылғанға жұдырық болып, соның салқыны әлі күнге жас буынға соғып жатқанын жасыра алмаймыз. Өйткен, үш тілде білім алған адам дүбәра күй кешеді емес пе!? Шерағаң айтқандай, сужыланның өзінде қос тіл болады. Иә, жыланда ғана айыр тіл болады. Ал, біз «буыны қатпаған балаға көп тіл үйретеміз, айыр тілге баулимыз» деп ұлттық құндылықтан айырылып қалмаймыз ба? Міне, осы мәселе кеше ғана «Назарбаев зияткерлік мектептері» ДББҰ басқарма төрайымы Күләш Шәмшидинованың ата-аналармен дауласуы барысында су бетіне қалқып шықты.
Басқаша айтқанда, НИШ-тен тағы дау шықты! Неге? Себебі бар ма? «НЗМ» ДББҰ басқарма төрайымы Күләш Шәмшидинова ата-аналардан неге қашты? Ал, ата-аналар қандай талап қойып отыр? Жауап іздеп көрейік.
Мәселенің мәнісі былай, Елордадағы Назарбаев зияткерлік мектебінде тіл мәселесіне қатысты бір топ ата-ана «қазақ балаларына аз грант бөлінді, балаларымыз орыс тілін таңдағанда оқуға түсіп кетер еді» деп ашынады ғой. Жоғары баллмен балалары НЗМ бакалавриатына іліге алмағанына ашынған ата-аналар «Назарбаев зияткерлік мектептері» ДББҰ басқарма төрайымы Күләш Шәмшидиновамен кездесіп, талаптарын айтты. Алайда экс-министр кездесу барысында ата-аналардың сөзін соңына дейін тыңдамай, қолын бір сілтеп кетіп қалды.
— Қаражат жетпейді дейді. Қайда бөлінген ақша? Директор бізбен дұрыс тілдеспей, қашып кетті. Қазақ сыныптарына келгенде қаржы неге жетпей қалады? Орыс тіліне бөлінеді, ал қазақ тіліне бөлінбейді. Не сұмдық?! Реттей алмаса, не істеп отыр? Жұмыстан кетсін. Ақша төлесе, орын табылады дейді. 4 миллион теңге берсек, оқуға қабылдамақшы. Не сұмдық?- дейді Ғани Тасмағамбетов есімді елордалық тұрғын телеарнаға берген сұқбатында.
Тағы бір оқушының анасы Гүлдана Тасмағамбетованың айтуынша, бұған дейін аталмыш білім ордасы санитарлық талаптар бойынша 25 баланы мектепке қабылдаудан бас тартқан. Ал, бүгінгі әңгімесі бөлек.
— 936 бала қазақ тілінде үміткер болды. 734 бала орыс тілін таңдаған. Бұл басқарма 1 қазақ сыныбын қысқартып тастапты. Сонда бір қазақ сыныбы жабылып қалып отыр ғой. Биыл Балалар жылы еді. Балалар жылында еліміздің ең дарынды 25 баласы білімнен қағылып отыр. 1200 ұпаймен далада қалып отырмыз. Өйткені биыл 1-сыныпты жауып тастауды ұйғарыпты. Балалар жылы құр науқаншылдықпен өтуге тиіс пе? Неге орыс тілі мен қазақ тілі пара-пар жүр? Неге елуде елу грант беріледі? Жоғарыдағылардан жауап күтеміз, — дейді Г.Тасмағамбетова.
Үш баланың анасы Айжан Төлегетай:
— Қытайдан балам қазақша оқысыншы деп көштік, алайда Қазақстанға келіп қазақша сөйлегеніміз үшін теперіш көріп келеміз. Баламды ауладағы балалар қазақша сөйлегені үшін шеттетеді. Мен де орысша білмеймін. Қазақстанда орысша білмегенім үшін сорладым. Балам Назарбаев мектебіне тапсырды. Ең жоғары балл жинады. Орысшаға шорқақтау. Соның кесірінен оқуға түспей қалды. Қытайда қаншама халық бар, талап біреу – қытайша сөйлеу. Біз әлі орыс тілінен ары аса алмай отырмыз,- деп ашынады.
Ата-аналардың бар үміті «Назарбаев зияткерлік мектептері» ДББҰ басқарма төрайымы Күләш Шәмшидиновада еді. Алайда ол кісі «сынып ашылмайды, қаражат жоқ» дегеннен асып, мардымды жауап бермеді. Одан бөлек, тіл мәселесіне қатысты ата-аналардың сөзіне құлақ асқан жоқ. Иә, мұндайда К.Шәмшидинова дәлелдермен барлық түйткілді жіпке тізіп айту керек еді. Жалпылама деген болмайды. Осыдан кейін баладан патриот болуды қалай талап етесің? Бұл ұят тірлік екені даусыз. Сондықтан осы мәселені ел деп ет жүрегі езіліп тұратын жанға тапсыру керек. Сонда ғана қазақ тілінің сойылы соғылады. Шынымен, өзге елдің сорпасын сапырғанша, өз еліміздің кеспесін кескеніміз абзал.
Реті келгенде айта кетейін, еліміздің азаматтарына әлемге аты әйгілі университеттерде білім алуға мүмкіндік тудыратын «Болашақ» бағдарламасының үміткерлеріне мемлекеттік тілді білу деңгейін айқындайтын тест тапсыру керектігі туралы қоғамдық пікірлер әлі күнге дейін толастар емес. Шет тілін терең меңгерген талапкерлерге мемлекеттік тілді орта деңгейде болса да меңгеру міндеттелетін болса, олардың қазақ тілін тез игеріп алатынына еш күмәніміз жоқ. Бұл мәселеге ерекше мән беріп отырғанымыз – әлем тілдерін еркін меңгерген кейбір бауырларымыздың қазақшасы «сәлеметсіз бе?» дегеннен әрі аса алмайды. Сондай-ақ, Қазақстанның шетелдік, халықаралық ұйымдарымен байланысының артуына сәйкес әлем тілдерін меңгерген мамандарға сұраныс та көбейе түсетіні түсінікті. Сондықтан Сыртқы істер министрлігіндегі, елшіліктердегі мемлекеттік қызметкерлердің мемлекеттік тілді меңгеруінде мін болмауы тиіс. Өйткені тәуелсіз елімізді дүние жүзіне танытуда патриотизмнің озық үлгісі ана тіліне құрметтен бастау алғаны алдыңғы қатарға шығуы керек. Сонда ғана жоғарыда айтылғандай, ана тілін жақсы біліп тұрып, шетелше шешен сөйлейтін жастарымыздың жүзі жарқын болары анық.
Ендеше жастарымыз шетел тілдерін меңгеру – ана тілін білуден бастау алу керектігін түсінгенде ғана үш тұғырлы тіл саясатының салтанат құратыны сөзсіз екенін айтқымыз келеді. Ал, білім балаға қазақ тілінде берілмесе ертең ол адам қазақ үшін маңдай терлетеді деу қиын. Иә, бауы табылып тұрған дүниенің байлауы мен байламы табылса нұр үстіне нұр болмақ.
Айдар САЙЛАУОВ
