Жас ұрпақ тәрбиесіндегі ұлттық құндылықтарды айта бастасақ, халқымыздың ғасырлар бойы жинаған дәстүрлі музыкасы, күй өнері ойымызға оралады. «Нағыз қазақ қазақ емес, нағыз қазақ домбыра» деп Қадыр ақын айтқандай, қара домбыраның қасиетін ұлтымыз өте жоғары бағалаған. Ұлттың рухын көтеруде дәстүрлі өнердің, күй өнерінің берері мол.
Дүние жүзіндегі өркениетті елдердің біріне саналатын Жапония балаларына кішкентай кездерінен ұлттық музыкасын бойына сіңіре тәрбиелеуге көңіл бөледі екен. Сондықтан да бұл халықтың рухы биік, өмірдің қай саласында да дамып кеткен. Былайынша айтсақ, жапондардың ұлттық музыкасы ұлттық рухын асқақтатып тұрған тетіктердің біріне саналады.
Қазір қалада домбырасын арқалап жүрген оқушыларды жиі көреміз. Бұл – жақсылық нышаны, бала домбыра арқылы ұлттың саз өнерін бойына сіңірсе қандай ғанибет!
Ауылдық жердегі оқушылар туралы бұлай айта алмасымыз анық. Онда мектептегі орта буынға дейін ән сабағы оқытылып, одан соң қысқартылып кетеді. Сағаты аз болғандықтан кәсіби маман да тұрақтамай, ән сабағын қосымша басқа мұғалімге жүктей салады. Сондықтан үйренгісі келетін оқушылардың мүмкіндігі жоқ. Осындайда ауылға да саз мектебі ашылса, кәсіби маманы болса деген ойға келеміз, оған оқығысы келетіндер молынан болар еді.
Ендігі айтайын дегеніміз, саз мектептерінде шәкірттерге домбыраны, күй тартуды, дәстүрлі өнерді қалай үйреткен тиімді деген сұрақ туындайды.
Күйші-ұстаз Абдулхамит Райымбергенов оқушыларға нотамен күй үйретуге қарсылығын білдіреді. Ол: «Мен жай мектептердегі жас балаларға нота үйретуге қарсымын. Себебі нота дегенің математика сынды миды қатыратын дүние. … мен жаңа әдістеме ойлап таптым. Бұл әдістеме арқылы бірден отыз-қырық балаға күй үйретуге болады».
Оның айтуынша, қазір бұл бағдарлама тоқтап тұрған көрінеді. Өкінішті жайт, әрине. Тек қана ұлттық идеологияға бет бұрып, ұлттық құндылықтарға оралғанымызда мұның ескерілуі әбден мүмкін.
Күйші-ұстаздың айтқанымен келісуге болады. Шындығында, арғы-бергі тарихымыздағы атақты күйшілер Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет, Қазанғап нота білмей-ақ керемет күйлерді дүниеге әкелді емес пе?
Ауылға саз мектебі керек. Айтқандай ауыл үлкен болса, оның ашылуы, мамандардың табылуы қиындық тудыра қоймас. Ал, шағын ауылда, шағын комплектілі мектептерге қайтпек керек? Мұнда жағдай күрделілеу. Ең алдымен кадрдың жетімсіздігіне амал жасалуы қажет.
Саз мектебінде домбыраның құлағында ойнайтын оқушы тәрбиеленсе, оған дәстүрлі өнерді, жыршы-термешілікті де насихаттап отырса, мұның тәрбиелік мәні зор.
Ұлт рухының әлсіреп, ана тіліне деген қиғаш қойылған кедергілер көбейіп тұрған сәтте саз мектебінің атқарар қызметі ұшан теңіз. Халықтық саз өнерін шынайы көңілмен ұғынып, бойына сіңіре білген жас ұрпақтың ұлт үшін істер қызметі де зор болмақ.
Дәстүрлі өнерде халқымыздың ғасырлар бойы жинаған бүкіл тарихы, тұрмысы, тіршілігі, болмысы, күресі жатыр. Осыны жастар үйреніп өсетін болса, рухани түлеу, өсу деген сол болады. Қазіргі тойларда айтылып жүрген эмоцияға құрылған эстрадалық әндерден гөрі дәстүрлі өнердің мұраты биік, мәртебесі жоғары, тек оны үйрете білетін мамандар табылса, оларға билік тарапынан жағдай жасалса, кәнекей!
Өтебай Серәлі
