Бұрнағы жылдары жыл сайын ҰБТ суицидке түрткі болып, еліміздің түкпір-түкпірінде ата-аналар тестілеуде сәтсіздікке ұшыраған балаларын жоқтап жатты. «Неліктен мектеп аяқтау мерекесі түлектер үшін ұлттық деңгейдегі трагедияға айналды?» деген сауал да көпті толғандырған болатын. Білім саласына жасалынған реформалар бұл жүйеге жұмсақтық пен тиімді тәсілдер алып келе бастады.
Неліктен ҰБТ мектеп бітіруші түлектер үшін алынбайтын қамалға, барлық жоспардың күйреуіне, «ақырзаманның» тууына айналды? Қазақстанның үкіметтік емес ұйымдары ҰБТ-ны балалар суицидіне жетелеудің басты факторы және дарынды балалардың одан өте алмаудан қорқып, көршілес Ресейге кетулерінің негізгі себебі ретінде атап үлгерді. Мүмкін, мұның себебі ҰБТ-да жіберген қатені түзету мүмкіндігінің болмауында шығар.
Әлбетте, ресми тұрғыдан алсақ, төмен балл алған немесе «Алтын белгі» алуға қажетті бағаға қол жеткізе алмаған балалар апелляциялық шағым бере алады. Бірақ сол апелляцияның қазіргі шарттары түлектерге жіберген қатесін түзетуге ешқандай мүмкіндік бермейді. Міне, осы және өзге де мәселелер министрлік деңгейінде қайта қаралды.
— Бірнеше жыл бұрын ҰБТ нәтижесіне сүйене отырып, мектептерді бітіруге тыйым салу туралы шешім қабылдадық. Сонымен қатар мектептер мектеп оқушыларын ҰБТ-ға тіркеу және өтініш жинау міндетінен босатылды. Бұған бірнеше себеп болды.
Олардың ішінде 10-11 сыныптардағы мектеп жетекшілерінің гипертрофиялық қалауы оқушыларды басқа пәндерден зиян келтіруде тестілеу мәселелеріне жасанды түрде итермелеуге, мұғалімдерге мәлімдеме жинауға қосымша жүктеме. Нәтижесінде – нашар мектеп оқушыларын ҰБТ-ға қатысудан жою, әкімдіктердің облыстың орташа балын көтеруге түрлі жолдармен ұмтылуы және т.б. белең алды. Сонымен бірге орташа ҰБТ балының өзі диагностикалық функцияны орындамаған. Бірақ талдау жүргізілсе, басқарушылық шешім қабылдауға мүмкіндік береді.
Енді сол кезде қабылданған шешім өз рөлін атқарды, мұғалімдер мен мектепке жүктемені азайтты. Мектеп оқушылары ҰБТ-ға өтініштерін өз бетінше электронды форматта берді, әкімдіктер облыс рейтингісіне ықпал етуді тоқтатты, — деді министр Асхат Аймағамбетов.
Министрлік әрбір мектептің, облыстың және тіпті пәнді таңдауда ҰБТ нәтижелеріне сүйене отырып, оны мектептердің, кәсіби курстардың, бағдарламалардың және т.б. тиімділігін бағалау үшін талдау және қолдануға шешім қабылдады.
Электрондық форматқа көшу енді тест нәтижелеріне тақырыптық талдау жасауға мүмкіндік береді. Ал, бұл жаңашылдықты біз пилоттық режимде наурыздың АНТ кезінде жүзеге асырды.
— Бұл керемет жаңашылдық! Білім министріне үлкен рақмет, ақылды реформалар үшін. Рейтинг туралы… Байқағаным бойынша бізде рейтингке директор, мектептің ұжымы алаңдамады. Мұғалімдеріміз ҰБТ-ға дайындығын бақылап отырып, тыныштықпен білім берді. Біздің мектепте ешкім шектеу қойылмады, бәрі ҰБТ-ға кетті. Сол кезде шетелдік жоғары оқу орындарына түсіп үлгергендер ғана еді. 2017 жылы іске асырылған жаңа форматты ескере отырып, ұпайлар жақсы болды. ҰБТ-ны іске асырудағы өзгерістер сыбайлас жемқорлық көріністерін жояды деп үміттенеміз.
Қазір бір ғана сәт алаңдатады, неге сертификаттың жарамдылық мерзімі қысқа? Неге екі-үш жыл емес? Енді бұл тек емтихан тапсырғандарға ғана емес, барлық талапкерлерге салмақты құжат,- дейді ұстаз Сара Жетпісбаева.
Бұл нені білдіреді?
Енді түлек тестілеуді аяқтағаннан кейін жинаған балл саны туралы ақпарат алып қана қоймай, қандай тақырыптарды білетіні мен нені толық білмейтіні туралы қосымша талдау алады.
Бұл не береді?
— Бұл шешім тестіленушілерге қандай тақырыптарға назар аудару керектігін, қандай тақырыптарды айқындау керектігін көруге мүмкіндік береді. Яғни, тестке қатысушылар енді өздерінің әлсіз жақтарын анықтап, бөлек тақырыптарға көбірек уақыт бөліп, қателіктермен жұмыс істей алатын болады.
Мұғалімдер мектеп оқушыларының қандай тақырыптарда қиындық тудырғанын да көретін болады.
Мектептегі масштабта, мысалы, мұндай математика мұғалімі балалардың көбісі белгілі бір тапсырмаларды шешуде нашар екенін байқауға болады. Талдау сізге сүңгуге және себептерін анықтауға мүмкіндік береді. Не мұғалімнің өзі түсіндіруде қиналады, не бағдарлама жеткілікті уақыт жұмсамайды, не оқулықта тақырып нашар түсіндірілген т.б.
Сәйкесінше, сараптамаға қарай оқу бағдарламаларын аяқтау, мұғалімдердің біліктілігін нақты арттыру, даму бағдарламаларын өзгерту, мұғалімдерді даярлау бағдарламаларын және т.б. туралы шешім қабылдаймыз,- дейді министр.
Жазғы ҰБТ нәтижесінде әр мектеп, облыс, мұғалім, түлек осындай талдау алатынын атап өткіміз келеді. Ал, ең бастысы, талдау негізінде бар мәселелерді шешу үшін қажетті шаралар қабылданады. Сол кезде оқушы өзінің қай жерден жаза бастап, қай тақырыпты толық түсінбей жүргенін түсінетін болады.
Айдар ӘДІЛЖАНҰЛЫ
