Арал өңірінде мына дархан дүниедегі қайталанбас бір сұлулық – сонау көк теңіздің толғанысты айдынына шомылып, тарпаң толқындарын жара, жуасыта жүзу бақытына ие болған, теңізжанды халық тұрады. «Теңіз-судың ой жетпес көңіл құбылулары – түрлі қиял шарықтауларына, мінезді толқындарының қаталдау тепкіндері мен қатқыл алақандары – қайтпас қайсарлыққа, өршіл ұмтылыстарға шақырып тұратындай бір қасиеттер сыйлайды» дейтін жазушы ағаларымыз. Сол жағалауларда өскен елжанды халық отанын тастап кетпей, айдынды Аралында мекендеп жатыр.
Біздің де жазған дүниелеріміз теңіз төңірегінен алыстамайды. Қайда жүрсек те, миымыздың бір мүйісінде Арал тұрады. Теңіздің ақжал толқыны сынды Аралдан шыққан ақпарат өкілдерінің көбі өз туған топырағын әл-дәрменінше жазды. Біздің «Ұстаз мәртебесі» газеті де осыған дейін Аралдағы бірнеше мәселелерді сымға қонған қарлығаштай тізіп, кезек-кезегімен көтеріп, оқырманға ұсынды. Оның ішінде қуаңшылық, су айдындарының мәселесі, білім мен денсаулық, жол жөндеу жұмыстарына дейін бартын. Ал, кеше ауданға облыс әкім барып, елмен етене кездесуі барысында біз көтерген бірнеше мәселенің шешім тапқанын естіп қуанып қалдық.
– Айдынды Арал өңіріне келіп, облыс әкімі қызметіне тағайындалған уақыттан бері өздеріңізбен үшінші мәрте жүздесіп отырмын. Мен үшін Арал ауданының маңызы зор. Сондықтан да бүгінгі кездесудің де мәні ерекше. Мемлекет басшысының Жарлығы аясында өздеріңізге аймақтың әлеуметтік-экономикалық даму жоспарын баяндап, көкейде жүрген сауалдарыңыз негізінде сындарлы диалог орнатуға дайынмын. Қашанда халық бірлігі сарай салып, қамал тұрғызған — деп сөзін бастады облыс әкімі Н.Нәлібаев.
Расымен, аймақ халқының тұрмыс сапасын арттыру үшін экономикалық өсім мен тұрақтылық керек. Осы жылдың 5 айында облыста өнеркәсіп өндірісінен басқа барлық негізгі макрокөрсеткіштер бойынша өсім қалыптасқан екен. Тарқатып айтқанда, ауыл шаруашылығының жалпы өнімі – 1,4 пайызға, инвестициялар тарту – 14,7, құрылыс жұмыстары – 8,3, пайдалануға берілген тұрғын үйлер – 11 және сауда 1,4 пайызға артыпты ауданда. Дегенмен де, өнеркәсіп өндірісі жыл басынан бері төмендеп келеді. Өйткені, өңірде мұнай өндіру жыл сайын азаюда. Оның ең жоғарғы көлемі 2007 жылы 11,7 млн. тоннаны құраса, биылғы болжам бойынша тек 3,5 млн. тонна мұнай өндіруге болады. Соңғы жылдары мұнайдың сарқылуына байланысты оның жаңа көздерін анықтау мақсатында геологиялық зерттеу жұмыстары басталған. Бұған республикалық бюджеттен 3,2 млрд. теңге қаржы бөлінетіні осы кездесуде белгілі болды.
Биыл өңірге 350 млрд. теңге инвестиция тартуды көзделген. Индустрияландыру бағдарламасы аясында биыл құны 2,2 млрд. теңгені құрайтын 3 жобаны іске қосылмақ. Мұнан бөлек, Арал ауданында кальцийленген сода зауытының құрылысы басталады. Сода зауытының жобасы экологиялық сараптамадан өтіп, оң қорытынды алған. Енді келешекте кәсіпорын арқылы 700 жаңа жұмыс орнын ашқалы отыр.
Мемлекет ауыл шаруашылығын дамытуға жыл сайын облысқа 15 млрд. теңге көлемінде қаржы бөліп келеді. Аймақтағы су тапшылығына қарамастан, күріш көлемін қысқартпайды. Үкіметпен, министрлікпен жұмыс жасап, күрішті 78 мың гектар көлемінде егуге қол жеткізген екен. Бүгінгі таңда күріш суға толық бастырылған. Өткен аптада әкім Мәжілістегі парламенттік тыңдауда қатысып, депутаттардың назарына су шаруашылығының өзекті проблемалары мен Арал теңізінің қазіргі ахуалын көтерді. Алдағы уақытта нақты қолдау шараларын жасайтынына сенеміз.
— Сәуір айында Арал өңіріне Өзбекстан мен Қазақстан Сенаты делегациясы жұмыс сапарымен келіп, Аралды қалпына келтіру мәселелерін қарап, Көкарал бөгетінің жағдайымен танысты. Біз бөгет проблемасын тез арада шешуіміз қажет. Бұл мәселеге Сенат төрағасы Мәулен Әшімбаев жан-жақты қолдау шараларын жүргізуге ықпал ететінін жеткізді. Су тапшылығын жою үшін Үкіметтен 3,6 млрд. теңге қаржы бөлінді. Ал, Арал ауданына тиісілі қаражатқа 10 дана дизельді насос алып, 7 ұңғыманы жөндеп, 4 каналды тазалау жұмыстарын аяқтаймыз.
Біз қазіргі кезде азық-түлік бағасын тұрақтандыру үшін әр ауылдың мүмкіндігіне қарай көкөніс және бақша өнімдерін өзімізде өндіру үшін бос жатқан жерлерді икемдеп, егін егуге ынталы азаматтарға бөліп беруіміз қажет. Менің тапсырмаммен бұл жұмыстар барлық ауданда жүргізілуде. Нәтижесінде жоспардан бөлек, Арал ауданында 70,5 гектар жерге қосымша егін егілді. Биыл егіншілік саласына 4,3 млрд. теңге, мал шаруашылығын субсидиялауға 4 млрд. теңге қаржы қарадық. Мемлекеттік қолдау шараларының арқасында мал басы санында өсім бар. Мәселен, Арал ауданында ет 103,3%, сүт 102,1%, мал басы 100-105% аралығында өсті. Ендігі кезекте мал өнімдерін өндірумен бірге оны терең өңдеуге мән береміз,- деді облыс әкімі.
Теңізді өлкенің тыныс-тіршілігі балық шаруашылығымен тығыз байланысты. Дегенмен, соңғы уақытта заңсыз балық аулау әрекеттері көбейіп кеткені жасырын емес. Президент браконьерлік әрекеттерге тыйым салып, балық өсіріп, оны өндейтін кәсіпорын құруға қолайлы жағдай жасауды тапсырды. Сондықтан да жергілікті билік бұл мәселеге де жете мән беруі тиіс.
Президент адал еңбектің идеологиясын кеңінен насихаттау арқылы жаңа Қазақстанда еңбекқор адам ең сыйлы адам болуға тиіс екенін жеткізді. Сондықтан кәсіп ашуға ынталы, жеке бастың қамын емес, қаржысын елдік мүддеге арнайтын азаматтарды жан-жақты қолдау қажет. Бұл ретте кәсіпкерлік саласын дамытуға биыл өңірде барлық көздерден 19,9 млрд. теңге қаражат бағытталды. Жыл басынан бері аудан бойынша 13 жобаға 312,9 миллион теңгеге несие берілген. Аудан әкімдігі бизнесін бастауға, кәсібін кеңейтуга ынталы азаматтармен тығыз жұмыс жасап, оларға қолдау көрсетуі міндетті.
— Елді мекендерді аралап, халықпен кездескен сайын тұрғындардан инфрақұрылым тарту мәселесіне қатысты өзекті сауалдары жиі түседі. Бұл ретте әр ауданның проблемалық мәселелерін ескеріп, халықтың сұранысын қанағаттандыру аудан әкімдерінің тікелей міндеті екенін тағы да еске саламын.
Биыл Сексеуіл кентінде 26 шақырым жаңа электр желісі жүргізіліп, 2 қосалқы трансформаторлық станция орнатылды. Сондай-ақ, Арал қаласының №5 және №6 шағын аудандарына электр желілерін тарту, ауыз сумен жабдықтау жұмыстарының құрылысын жүргіземіз,- деп те уәде берді өңір басшысы.
Осы тұста айта кететін тағы бір мәселе, ол – елді көгілдір отынмен қамту. Аудан орталықтарын толықтай газға қосты. Бүгінде табиғи газды облыс халқының 67 пайызы тұтынады. Бірақ, әлі күл шығарып, отын тасып жүрген халық көп. Биыл ауылдық елді мекендерді газдандыру бойынша 13 жобаны іске асыру басталды, оның 7-уін осы жылы аяқтайды. Нәтижесінде, 15 мыңнан астам халқы бар 7 елді мекен табиғи газға қол жеткізіп, оны тұтынатын халық санының үлесі 68 пайызға жетеді. Ал, Арал ауданын табиғи газбен қамту үлесі 48,3% құрайды. Биыл Сексеуіл кентін газдандыру жұмыстары басталады. Жобаны келесі жылы аяқтау жоспарда бар.
Өңірдің автомобиль жолдары мен көшелерін, көпір өткелдерін жөндеуге барлығы 18,5 млрд. теңге бөлініп, ұзындығы 348 шақырым жол желісі жөндеуден өтетінін естідік.
— Арал ауданының 65 шақырым жолын жөндеуге 2,5 млрд. теңге қаржы қаралды. Бұл қаржыға Жаңақұрылыс ауылына баратын автомобиль жолының, Қызылжар мен Шөмішкөл елді мекендері арасындағы автомобиль жолының құрылысын саламыз. Сондай-ақ, Бөген-Ақлақ автомобиль жолы, Сазды, Қызылжар елді мекендеріне кіреберіс автомобиль жолы, Аманөткел ауылына баратын автомобиль жолы, Сексеуіл кентіндегі темір жол өткелінен №231 мектепке дейінгі көшеге орташа жөндеу жұмыстары бар, — деді Н.Нәлібаев. Оған қоса, Сырдария өзені арқылы өтетін Хан учаскесіндегі қалқымалы көпір қайта жаңғыртылады. Арал қаласына кіреберіс автомобиль жолы мен қаладағы 5 көшені жарықтандыру жұмыстары басталады. Осы жұмыстарды аяқтау арқылы Арал ауданындағы жақсы, қанағаттанарлық жағдайдағы жолдар үлесін 70 пайызға жеткізу ойда бар іс екен.
Мемлекет басшысының тапсырмасы аясында халықтың табысын арттыру бағдарламасы қабылданғанын халық жақсы біледі. Оның өзегі – тұрғындарды тұрақты жұмыс орындарымен қамту. Бұл бағытта өңірде 30 мыңнан астам, оның ішінде Аралда 3011 жұмыс орнын ашу жоспарлануда. Осы жылдың 5 айында ауданда 1310 жаңа жұмыс орны құрылса, оның 548-і тұрақты. Аймақтағы ірі кәсіпорындарда еңбек ететін жұмысшылардың әлеуметтік құқықтарының сақталуына кепіл беретін алғаш рет 49 меморандумға қол қою жұмыстары да басталып кетті.
Үкімет қай кезде де білім саласына ұдайы мән беріп келеді. Негізгі басымдық – балалардың қауіпсіздігі мен сапалы білім алуына бағытталады. Биыл 4350 балаға арналған 9 мектеп табысталмақшы. Осы мектептердің 2-еуі апаттық жағдайдағы мектептер орнына беріледі. Оның бірі Жаңақорған кентінде, екіншісі Арал қаласындағы №71 мектеп-интернат. Білім саласына жанашыр азаматтардың бастамасымен аймақта жеке мектептердің желісі жанданды. Бүгінде олардың саны 16-ға жетті.
— Тоқабай ауылындағы мектептің жағдайымен таныспын. Мектеп құрылысының салынғанына небәрі 6 жыл болғанына қарамастан, қазіргі күйі балалардың білім алуына қауіп төндіріп тұр. Бұл мәселені жеке инвестор арқылы шешіп, жаңа мектеп салу басталып кетті. Биыл облыста пайдалану мерзімі 30 жылдан асқан 6 мектепке күрделі жөндеу, 13 білім беру нысаны қазандықтарын газға ауыстыру және 2 мектептің бу қазандығын ғимараттан шығару жұмыстары жүргізіледі. Инклюзивті білім беруге қолдау аясында ауданда 5 мектепке инклюзивті кабинет, 6 логопункт ашылады. Президент Жарлығымен белгіленген «Балалар жылына» тарту ретінде қаламызда 1 млрд. теңге көлемінде 50-ге тарта, аудандарға 30-тан астам спорт-ойын алаңын саламыз. Бұл жұмыстар демеушілер есебінен іске асады, — деді аймақ басшысы.
Бұған дейін Қызылжар мен Шөмішкөл ауылдары арасындағы жолдың жайын және Арал қаласындағы №71 мектеп-интернаттың ауыр жай-күйін облыстық қоғамдық кеңесте көтеріп, тиісті басқармаларға қаржы бөлу мәселесін ұсынып келген Нұрлан Көбегенұлы өзі қозғаған проблемалардың жүзеге асқанына қуанғанымен, тағы бір қозғаған мәселесі, Ақшатау ауылының балалары үшін жаңа мектеп-интернаттың керектігін облыс әкімінің назарына салғанды жөн көрді.
Тағы бір өзекті сала – денсаулық. Дені сау ұлт қалыптастыру мақсатында Сыр елінің медицина саласындағы жұмыстар да басты назарда болады. Биыл Арал аудандық ауруханасы базасында балаларға арналған оңалту орталығын қосу да жоспарда тұрғаны, Сексеуіл кентінде 40 төсектік ауылдық аурухана құрылысының жобасына түзетулер енгізілетіні айтылды. Ал, Бөген және Қызылжарда дәрігерлік амбулатория, Хан ауылындағы медициналық бекет құрылысының құжаттары әзірленіпті.
Биыл өңірде 6 мәдениет нысанын ел игілігіне табыстайтынын естіп қуандық. Сондай-ақ, осы жылы Аралдағы тарихи-өлкетану музейінің құрылысын бастауға тиісті жобалық сметалық құжаттамасын әзірлеуге қаржы қарастырылып отыр екен. Қуантарлығы, балықшылар аллеясы да қайта жаңғыртылады.
Сапар жай есеп беру ғана емес, елдің мұңын есепке алудан да тұрады. Сондықтан құм басқан өңірге келген әрбір басшы Арал теңізінің тағдырының толғақты әрі ауыр екенін, ал, шыдамды тұрғындары жеңіл сөзге сенуден қалғанын жасырмайды. Бәріне уақыт – таразы.
Айдар САЙЛАУОВ
