Өткен жылдың басынан бері білім беру саласындағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметпен барлығы 192 қылмыстық іс тіркеліпті. Олар бойынша залал 13 млрд. теңгеден асып кеткен. Ең ірі жымқыру Түркістан, Жетісу, Алматы, Қызылорда, Ақтөбе облыстары мен Алматы қаласында анықталған.
Түркістан облысының екі ауданында Шардара және Сарыағаш білім бөлімдерінің қызметкерлері үш жыл ішінде 3,7 млрд. теңге жымқырған. Қазіргі уақытта тергеу жүріп жатыр.
Жетісу облысында Талдықорған қаласының білім бөлімінің бас бухгалтері бастаған ұйымдасқан қылмыстық топқа қатысты тергеу аяқталған. Қаражат білім беру саласының қызметкерлері емес адамдардың шоттарына ақша аудару арқылы жымқырылған. Сонымен қатар, құрамында 3 білім бөлімінің қызметкері мен 10 мектеп бухгалтері бар қылмыстық топтың мүшелері өздеріне және басқа мектеп қызметкерлеріне белгіленген жалақыдан жоғары жалақы төлеген. Оларға жалпы сомасы 4,2 млрд. теңгеден астам шығын келтірілген. Залалды өтеу мақсатында жалпы сомасы 3 млрд. теңгеге қатысушылардың мүлкі тәркіленген.
Өткен жылдың қараша айында Талдықорған қалалық сотының үкімімен білім басқармасының бас маманы Д.Төлебай сотталды. Ол Талдықорған қаласындағы орта мектептердің тарифтік тізімдерін жалақының жоғары қажеттілігімен кедергісіз қарағаны және келісіп, лауазымдық өкілеттіктерін асыра пайдаланғаны үшін кінәлі деп танылған. Тергеу барысында Д.Төлебай жемқорлық қылмыс жасағаны үшін кінәні толық мойындап, іс жүргізу келісімін жасасу туралы өтініш білдірген.
Сот үкімімен оған мемлекеттік қызметте қызмет ету құқығынан өмір бойына айыра отырып, 3 жыл 6 ай мерзімге бас бостандығын шектеу түріндегі жаза тағайындаған. Осы сот үкімімен 2023 жылғы шілдеде Алматы облысы бойынша Тексеру комиссиясының мемлекеттік аудиторы Б. Ботабеков кінәлі деп танылыпты. Ол Талдықорған қаласындағы мектептердің бірінде аудиторлық тексеру барысында анықталған жымқыру фактілерін жасырғаны үшін 500 мың теңге көлемінде пара алды деп айыпталған.
Енді Қызылордаға келейік. Өткен жылды шулатқан Жаңақорған білім бөліміне қатысты қылмысық іс жақында түйінделді. 2024 жылдың 7 ақпанында Жаңақорған аудандық соты Жаңақорған ауданының білім бөлімінің басшысы Б.Ибрагимовқа, бас бухгалтері К.Аязбаеваға және 24 мектептің бухгалтерлеріне қатысты үкім шығарды. Олар жалпы сомасы 1 млрд. теңгеден аса ірі мөлшерде бюджет қаражатын жымқырғаны үшін кінәлі деп танылған.
Сот үкімімен мекеменің басшысына және бас бухгалтеріне 8 жыл бас бостандығынан айыру, мектеп бухгалтерлерінің біріне асырауында жас баласының болуына байланысты 5 жыл мерзімге жазасын кейінге қалдыра отырып, 7 жыл бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалыпты. Сонымен қатар сотталғандар мемлекеттік қызметте және өзге де ұйымдарда қызмет атқару құқығынан өмір бойы айырылды.
Әрине, үкім заңды күшіне енген жоқ. Егер қарсы дәлелдері болса, сотталушылар үкіммен келіспей, аппеляциялық шағым түсіруге құқысы бар. Ол кезде сот жалғасын табады.
Десек те сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет білім беру саласындағы жемқорлық тәуекелдеріне сыртқы талдау жүргізу барысында еңбекақы төлеу қорынан қаражат жымқырумен байланысты тұрақты қылмыстық схемаларды ашып берді. Біріншіден, қызметкерлерге жалақы оның лауазымынан қарағанда әлдеқайда көп аударылған, екіншіден, жалақы білім беру мекемелерінде ресми түрде тіркелмеген адамдарға берілген, үшіншіден, қызметкердің карт-шоттарына жалақы есептеліп, ал төлем құжаттарында басқа тұлғаның деректері көрсетілген, төртіншіден, бір адамға ақша аударымдарын бірнеше рет қайталаған, бесіншіден, «өлі жандарға» — туыстары мен жақындарына ақша аударған.
Ал, бухгалтерлер мектептің бухгалтерлік есеп жүйелері, ұлттық білім беру базасы және «Қазынашылық-клиент» жүйесі арасындағы интеграцияның жоқтығын пайдаланған. Олар төлем құжаттарына қолмен түзетулер енгізіп, бюджет ақшасын жымқырған. Жыл сайынғы бюджеттік өтінімдерді қалыптастыру кезінде жымқырылатын қаражаттар белгіленген.
Н.Естемес
