Тағылымды тарихтың тереңіне бойлап, бүгінгі заманның бедеріне зер салсақ, біраз жайтты аңғарып, көпке көз жүгіртетініміз де, көз жеткізетініміз де хақ. Сәйкесінше осы тұста өткеннен бастау алған бастамалардың бүгінде кең қанат жайып, қарқынды дамып жатқанын байқар едік. Кезінде Төле бидің тауып айтқан тапқыр сөзін, екі жақ разы бола-тындай көрсеткен төрелігін талай мәрте оқығанбыз. Сонымен қатар ауылдың қадірлі, құрметті ақсақалдарының да бітіспес дауды шешуде атқарған рөлі зор. Ақ пен қараның аражігін ажыратып, қара қылды қақ жарып әділдік айтуы араздық отын тұтатпай, керісінше, олардың бір ымыраға келуіне сеп болған.
Қазіргі таңда осындай жауапкершілік жүгін арқалаған, әділдіктің әмірімен тура жол-ды нұсқау құқығы мен билігі берілген «медиаторлар» өз жұмысын адал атқаруда. Медиа-ция туралы заңның 2011 жылы 28 қаңтарда қабылданып, арнайы орталықтар ашылғаны, өз ісінің маманы кәсіби және кәсіби емес медиаторлардың елеулі еңбек етіп жүргені көпке аян. Қазір қоғамда түрлі күрмеуі шешілмеген мәселелер баршылық. Мәселен, сәтсіз некенің ажырасуға ұласуы, екі адамның жерге байланысты таласы немесе көрші дауы сынды көзге ұрар көріністердің куәсі болып жүргеніміз тағы рас. Мойындауға мойнымыз жар бермесе де, аталған мәселе мен даулар көптеп белең алуда. Ал, осы тұста «медиация орталығы не көмек бере алады?» немесе «медиатор мәселені шеше ала ма?» деген сауал-дар туындауы мүмкін. Әлбетте, екі жақтың талап-тілегін ескеріп, сотқа дейінгі татуласты-ру жұмыстарын жүргізетін «бітімгерлердің» қанағаттанарлық ортақ шешім қабылдайтыны белгілі. «Өткен жылы неке және отбасы қатынастарына байланысты 1824 іс қозғалды. Оның 52-сі медиация тәртібімен қаралды. Бүгінде материалдық жағдайдың болмауы, маскүнемдік сынды мәселелермен ажырасуға арызданушылар көбейген. Сондай-ақ, 35 жастан төменгі жастар арасында ажырасу дерегі өте көп тіркелуде. Бүгінде татуласу рәсімдерімен аяқталған істердің сандарын көбейтуге бағытталған іс шаралар қолға алын-ды» деді қалалық сот судьясы Забира Абылайқызы. Демек, бұл дегеніміз алауыздықтың алауын өршітпей, бірліктің жалауын желбіретіп, татулықтың табылмас бақыт екендігін ұғындыра алады деген сөз. Келеңсіз оқиғаларды белгілі қағидамен, арнайы заң аясында шешіп, ортақ мәмілеге келтіруге тырысады. Яғни, аузын айға білеген медиаторлардың осындай қабілеті мен қарекеті көпке көмегін тигізетіні сөзсіз. Көмекке жүгінгендерге тура шешімін айтып, көндіре алса, бойды билеген ашу-ызадан арылтып, татулықпен табыстыра білсе, бұл медиатордың жемісті ісі болмақ.
Айта кетейік, азаматтық істер бойынша соттан тыс және сотқа дейінгі істерді жетілдіру мақсатында былтыр ҚР Азаматтық процестік кодексіне өзгерістер мен түзетулер енгізіліп, «сотқа дейінгі хаттама» пилоттық жобасы өз жұмысын бастады. Жаңа өзгеріске сәйкес, талап қоюды қабылдау он бес жұмыс күн ішінде жүзеге асырылады екен. «Жобаның негізгі мақсаты – тараптарды сотқа дейін татуласуға, дұрыс шешім қабылдау үшін қосымша уақыт беруге арналған. Татуластырушы судья талап түскеннен кейін келесі күні сотқа дейінгі хаттама жасау құқығы түсіндіріле отырып, татуластыру рәсіміне қатысуға шақыру жіберіледі. Сот тараптардың ұсынған келісімін жіті тексеріп, ұйғарым арқылы шешімді бекітеді» деді қалалық сот судьясы Лаура Әлібекова. Осы орайда, ортақ мәмілеге келуді нұсқайтын, бағытын бағдарлайтын жаңа жоба өз нәтижесін берсін дейміз.
Негізінен, былтыр Қызылорда қалалық сотына 10297 азаматтық іс пен талап-арыз түскен. Бұл 2020 жылмен салыстырғанда 657-ге көп. Негізгі қаралған істердің санатына еңбекақы өндіру, заңдық маңызы бар фактілерді анықтау, жер құқық қатынастарына бай-ланысты даулар жатады. Әйтсе де, бабалар салған сара жолмен жалғасын тапқан «медиа-ция» орталығынан көмек сұрау бірнеше жұмысты жеңілдететініне сенейік. Өйткені, мұндағы басты нәрсе арада болған дау-дамай болсын, орын алған орынсыз жағдай, туындаған жанжал сотта бәрінің алдында шешілмей, көпшілікке мәлім болмай, тек үшінші адамның, яғни «медиатордың» араласуымен айқындалады. Қысқаша айтқанда, мәселе тек үш адамның арасында өрбіп, өз шешімін табады. Сонымен қатар, сот процесінде кез-келген жағдайдың ұзақ мерзімде қаралатынын ескерсек, медиацияда аз ғана уақыттың ішінде мәселені оңтайлы реттеуге болады. Бүгінде татуластыру жұмыстары жоғары деңгейде жүргізілуде. Өйткені қозғалған істің басым көпшілігі бір ымыраға келумен сәтті аяқталып жатқан көрінеді.
Замира ДАСТАНҚЫЗЫ
