«Той – қазақтың қазынасы» деген тәмсілді жанға жақын тұтқандықтан болар, ықылым заманнан халқымыз ұлан-асыр той жасауды үрдіске айналдырып келеді. Әлбетте, пейілі кең, көңілі ақ, ниеті таза халқымыз қуанышын көппен бөлісіп, арқа-жарқа болып, ағайынның басын қосуды құп көреді. Бұрын әр тұсқа киіз үй тігіп, қазан асып, көрші-қолаң, тума-туысты жинап, думандатып той өткізу қонақжайлылық пен кеңдігіміздің айқын көрінісіндей еді. Қазір де бұл үрдіс үздіксіз жүріп, тойдан теріс айналып отырғанымыз жоқ. Сән салтанаты жарасқан түрлі мейрамханаға меймандарды шақырып, қуаныштың куәгері болғанын қалайтындар көп. Жүректен шыққан ақжарма тілектің, берілген батаның көсегені көгертіп, бақытқа бастайтынын бәрі біледі. Сондықтан болар, кезінде кейбірі бай-бағланға ұқсап отыз күн ойын, қырық күн тойын өткізбесе де, қолындағы барымен қанағат етіп, жақсылыққа дастарқан жайып, көп тілегін місе тұтатын. Бәлкім, бүгінгі бәсекенің салған «бүлігі» болар, әйтеуір бірі-бірінен қалмай, дүркіретіп той жасауды дәстүр етіп бекітіп қойғандай. Жо-жоқ, тойға тыйым салғалы отырғанымыз жоқ. Тек бақталасамын деп баспанасынан айырылып, дүркіреген той өткіземін деп даңғазалықпен дабырлап қалатындарды көргенде көрпеге қарай көсілу керектігін ойланасың. Сонымен, қалыспаймыз деп қарызға белшеден батып жүргендер қаншама?! Аста-төк той жасап, көзсіз ұрынудың қажеті бар ма? Ысырапшылдық пен ыждағаттылықтың парқына көз жүгіртіп көрелік.
Бүгінде бақталастық пен бәсеке бәрінен басып озып тұр. Тойдың түрі көп, әсіресе ауқымды үйлену тойын алғанда, бұл күнді өткізу үшін барын салатындар жетіп артылады. Әлбетте, өмірінде бір рет болатын тойды есте қаларлықтай өткізіп, ұлы той етіп ұластыруға болады. Десек те, «ұят боладының» ұясынан шыға алмай, көптің қаңқу сөзіне бола несиеге кіріп, қарыз қармағына ілінудің жөні жоқ секілді. Әсте, дүркіреген тойға да күбірлеп сын айтушылар, мін тағушылар табылады. Шашылмай-ақ шағын ғана ұйымдастырып, көрпеге қарай көсілу тиімді екені анық. Әйтеуір, өзгелер сырттан сөз еткенімен, алдыңызға келіп «кішігірім той жасадың» деп күстаналап, келеке етпесі тағы рас. Несібесін несиеден көріп, той жасайтындар көп. Азық-түліктің аспандаған бағасын қосып, шағым айтып, дастарқан мәзірін қоспағанның өзінде, хан сарайындай кең, салтанаты жарасқан мейрамханалардың бағасы шарықтап тұр. «Тойдың көркін қыздырып, жақсы жүргізеді» деген асабалар да ауыз ашатын бағаны айтады. Енді оған әнші-бишілерді қосып көріңіз. «Кімнен кеммін?!» деп өзгеден қалыспайтындар әншілерді, тіпті шетелдік жұлдыздарды шақыруға құмар. Қырсыққанда, көпшілігінде үйдің жөндеу жұмыстары үйлену тойымен қабаттасып кетеді. Қысқасы, «тойдың боларынан боладысы қызық» деп, бәріне жақын қалғанда қозғалып, шашылу да, шаршау да сол уақытта басталады. Ұсақ-түйекті, қалған қажеттіні сөз етпегенде қаржысыз ештеңенің бітпейтіні бесенеден белгілі. Сосын қолдағыны жиыстырып, жетпегеніне банк жағалап жүретін жайы бар.
Жә, несиесіз той жасау мүмкін емес. Біздің айтпағымыз, көзсіздікке ұрынып, көп мөлшерде қаржы алып, тойды жұрттың есінде қалатындай етемін деп ессіздікке бой беріп, қарызға белшеден батудың керегі жоқ. Бір күнде бәрі дүркіреп өте шыққанда, төлемге келгенде титықтап қалатын той иелері болмақ. Хош. Өзгенің қалтасын санап, тірлігіне талас еткіміз жоқ. Астамшылдықтың айтқанына, ысырапшылдықтың ырқына көнбей, салт-дәстүрдің негізін жоғалтпай, әдемі ғана той жасауға болады. «Пәленшенің тойы былай өтті» деп бөсіп, пікір айтатындардың екі елі аузына төрт елі қақпақ қоямын деп әуреге түспеген абзал. Әйтпегенде, «жұрттан қалмайық» деген намыспен баспанасын кепілдікке қойып, айырылып қалған той иелері туралы жаңалықты да естіген болатынбыз. Той деген тап бір «кімнің кім екенін» көрсететін алаңға айналғандай. Әлеуметтік желіге жүктелген видеоларда асып-тасыған ауқатты адамдардың миллиондап ақша шашып, көздің жауын алар әдемілікпен өткізген тойларында байлығы да жұртқа жария болады. Сосын оны көріп, ерекше етіп өткізудің есебін қарастырып, соған ұмтылғанда ұтылып, кейін қипақтап қарыз төлеудің қамына кіріседі.
— Қазір той жасау ел арасында бәсекеге айналған. Сол себептен де қазақтың тойы күн сайын жаңарып, өзгерістер пайда болуда. Ал, оған кететін шығын несиеге алынып жасалатыны жасырын емес. Оған қоса, азық-түлік пен мейрамханалардың қымбатшылығы көпшілікті қарыздандырмай қоймайды. Бұдан бөлек, тойдың қызығы асабаға байланысты деп жатамыз. Оның атағы мен даңқы артқан сайын қызмет ақысы да өсе беретінін біле тұра бүгінгі тойшыл қауым шамасы келсін-келмесін тыраштанып, тойына танымал асабаларды шақыруға құмар. Сонымен, бір күндік той үшін, бала-шағасының қызығы, қуанышы үшін миллиондап несиеге кіретін жандар қазір аз емес. Дегенмен, бұл жағдайға екі жақты да қарау керек деп ойлаймын. Себебі, «қазақтың тойы бітпесін», «тапқанымыз тойға, қуанышқа шашылсын» деп тілек айтып отыратын қазақ емеспіз бе?! Тек «жұрттан қалмау керек» деген ұғымды жойып, ысырапшылдықтың алды алынса, қаншама жыл несие төлейтіндердің қарасы азаюы бек мүмкін,- дейді қала тұрғыны Д.Жаңаберген.
Әйтсе де, «жұрттан қалмайық» деген ұстанымның карантин кезінде салмағы жойылғандай болды. Бәлкім, расымен деп құптарсыз, мүмкін, амалсыздан деп ақтап аларсыз… Дүркіретіп той жасап, көп адамның жиналуына тыйым салынғанда ет жақындардың ғана басын қосып, екі жастың некесі қиылып, салт-дәстүрге сай жаңа түскен келіннің беташары өткізілді. Қарап отырсаңыз, шаш етектен шығын кетпей, қарызға батпай, жөн-жоралғы да ұмытылмады. Сонда «бізде той болмады» деп қиғылық салып, үйленбей қалғандар жоқ. Керісінше, карантин кезінде көбісі шаңырақ көтеріп, бақытты отбасының негізін қалады. Демек, тойдың болуы не болмауы, қарапайым не дүркіреп өтуі бақытты болуға бөгет емес.
Түйіндей келе айтарымыз, той – таршылықтың емес, тоқшылықтың нышаны. Қазақтың бүтін бір қазынасы һәм қуанышы. Бірақ, жөн-жосықсыз шашылу, ысырапшыл болу да ырысты арттырмайды. Сондықтан тойға деп тым тәуекелге барып, құнды дүниені кепілдікке қоюды іске асырмақ түгілі ойламаған да жөн. Негізі той тақырыбының төңірегінде тиегін ағытар жайт көп. Бұл соның бірі ғана.
Замира АХМЕТ
