Ұлт ұстазы Ахметтің «телміріп тапқан теңгеден, маңдай термен тапқан тиын жұғымды» дегені ойда қап қойыпты. Иә, Жаңа Қазақстанда жан бағып, жанталасып, жан-жағын жұлып жеп бара жатқан жандарды көріп жағаңды ұстайсың. Бәрінің ойы – баю. «Үкімет қайтарымсыз қайырлы қаржы береді» дегенді естіген адамның бәрі бизнес ашқыш, кәсіп бастағыш, мал тапқыш болып кетті. Айды аспанға шығарып, бәрінің ойы батпан құйрыққа қызығып жүр деп кесіп айта да алмаймыз. Риясыз көңілімен ризығын табу үшін шын ниетімен кәсіп бастағысы келетіндер бар. Ал, «ақыры ақша беріп жатыр екен ғой, біз де істеп, тістеп қалайық» дейтіндер де кезігіп жатыр.
Даудың басы кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ұлттық жоба шеңберінде жаңа бизнес-идеяларды іске асыруға мемлекеттік гранттар беру жөніндегі конкурстық іріктеу нәтижелерінің қорытындысы шыққан сәттен бұрқ етті. Бір топ адамның облыстық әкімдіктің алдын торуылдап жүргенін көрдік. Кейін біздің редакцияға да бұл конкурстың талапқа сай өтпегенін айтып шағымданғандар табылды. Расымен, ақша жүрген жерде шарадай басын щақшадай болатыны жасырын емес. «Сол үшін де шынымен халық өзіне тиесілі қаржысынан қағылды ма? Комиссия мүшелері өздерінің таныстарына ғана таратып берді ме? Кәсіпкерлердің жобасы тыңдалмай қалды ма?» деген сарындағы сұрақтарды тікелей жауаптыларға қойып, мәселенің мәнісін ашып алдық.
Барды бар деу керек. Қызылорда облысында кәсіпкерлік саласын қолдауға бағытталған шараларды іске асыру жүйелі түрде жалғасын тауып келеді. Оның ішінде, жаңа бизнес идеяларды іске асыруға 5 миллион теңгеге дейін мемлекеттік гранттар беру құралына 120 млн. теңге қаржы бөлінген. Оның 70 миллион теңгесі кәсіпкерлік қызметіне 3 жыл толмаған 29 жасқа дейінгі жастардың жаңашыл бизнес-идеяларына бағытталған. Бұл қайтарымсыз қаражаттар мемлекеттік гранттар беру қағидасына сәйкес кәсіпкерлерге конкурстық іріктеу негізінде ұсынылады.
Конкурстық іріктеу өткізу үшін биылғы жылы облыс әкімінің өкімімен арнайы комиссия құрылған.
— Комиссия құрамына жергілікті атқарушы органдар, қоғамдық бірлестіктер, ғылыми-білім беру мекемелері, салалық сарапшылар, өңірлік бұқаралық ақпарат құралдары өкілдері енгізілді. Жалпы 11 адам болды. Комиссия шешімі негізінде 1 тамыз бен 19 тамыз аралығында qoldau.kz цифрлық платформасы арқылы құжаттар қабылдауды жүргізілді. Оның комиссия қарауына нақты грант көлемі 3 млрд. теңгені құрайтын 673-і енгізілді. Мұндағы осал топтағы азаматтардың үлесі 30,6 пайызды немесе 206-ны құрады. Ал, жас кәсіпкерлермен 945,6 млн. теңгеге 213 өтінім тапсырылды. Комиссия отырысы 31 тамыздан 8 қыркүйек аралығында өткізіліп, аудандар кәсіпкерлері жобаларын онлайн, ал қала кәсіпкерлері оффлайн таныстырды.
Жалпы, қағида талаптары бойынша, комиссия мүшелері жобаны 5 жұмыс күні ішінде қарап, qoldau.kz платформасында әрбір жобаға дауыс береді. Дауыс беру баллмен есептеледі. Максималды балл — 40, өту балы — 28. Әлеуметтік осал топтағы азаматтар үшін максималды балл — 28, өту балы — 19,6-ны құрайды,- деді Қызылорда облысының кәсіпкерлік және өнеркәсіп басқармасының басшысы Мұса Оспанұлы Қалдарбеков.
Біздің білуімізше, бүгінгі күні жобалар бойынша дауыс беру толығымен аяқталған. Нәтижесінде, жалпы 92 млн. 667 мың теңгеге 26 жоба қаржыландыру үшін мақұлданып отыр. Оның ішінде әлеуметтік осал топтағы азаматтардың үлесі 42,3 пайызды құраған, яғни 11 жоба 29,6 млн. теңгемен қаржыландырылатын болады. Сонымен қатар, жас кәсіпкерлердің 11 жобасына 45 млн. 667 мың теңге қаржы табысталмақ. Алдағы уақытта бұл кәсіпкерлермен қағида талаптарына сәйкес басқарма, «Даму» қоры арасында үшжақты келісім шарттары жасалынып, қаражаттары аударылатын болады.
Кәсіпкердің бизнес-жобаны іске асыруына грант беру туралы шартқа қол қойылған сәттен бастап 18 ай уақыт беріледі. Әрине, қаражат қайтарымсыз болғандықтан оның сұрауы болады. Өңір экономикасын көтеру, бюджет қаржысының тиімділігін арттыру үшін талап жылдан-жылға күшейтіліп келеді. Қаражаттың мақсатты жұмсалуына, жобаның толығымен іске қосылуына «Даму» қорымен мониторинг жұмыстары жүргізіледі. Егер келісім шартпен алынған міндеттемелер, қағида талаптарының орындалмауы орын алған жағдайда қаражат сотпен бюджетке кері қайтарылады. Айта кету қажет, 2020 жылы облыста 78 кәсіпкерге берілген 181,5 млн. теңге грант қаражатының мақсатты жұмсалуына «Даму» қорымен мониторинг жүргізілген. Нәтижесінде 18 кәсіпкердің жобаны толығымен іске қоспағаны, жұмыс орындарын құрмағаны, бұрын қолданыста болған құрал жабдықтарды сатып алу жағдайлары орын алғаны белгілі болған. Қазір біз осы кәсіпкерлермен жасалған келісім шартты бұзу шаралары атқарылып жатыр. Алдағы уақытта сот шешімімен бұл кәсіпкерлерге берілген 45 млн. теңге қаражат бюджетке кері қайтарылатын болады.
Аузы күйген үрлеп ішеді. Биыл да бұл жағдай қайталанбас үшін үміткерлердің жұмысы қатаң тексерілген. Әр кәсіпкерге жұмыс қорғау үшін үш минут берілсе де, кейбірін екі тіпті бір жарым минут тыңдап, әуселесін біле қойыпты комиссия мүшелері.
— Мемлекеттік гранттар беру қағидаларына сәйкес биылғы жылы облыста конкурсқа тапсырылған жобаларды іріктеу біздермен атқарылды. Іріктеуді өткізу үшін алдын-ала график бекітілді. Соған сәйкес 31 тамыздан бастап 8 қыркүйек аралығында, яғни 7 жұмыс күні ішінде құны 3 млрд. теңгені құрайтын 673 жобаны қарастырдық.
Қағида талаптары бойынша грантқа жаңашыл бизнес-идеямен қатысу қажет. Әрине, бұл шарт осал топтағы азаматтардан талап етілмейді. Дегенмен, кәсіпкерлермен тапсырылған жобалардың басым бөлігі бір-біріне ұқсас, өңірімізде іске асырылған. Атап айтсақ, 50-ден астамы наубайхана, кондитерлік өнім өндіруге, 60-тан астамы ет, балықтан жартылай фабрикаттар дайындау, сүт өнімдерін өңдеуге, 75-і тігін тігуге, 17-сі жиһаз өндіруге, сондай-ақ, 38-і СТО, вулканизация, автомойка және детейлинг қызметтеріне бағытталған. Сонымен қатар, 49 жоба денсаулық сақтау саласында клиникалар, сауықтыру орталықтарын ашуға, 37 жоба мектепке дейінгі білім беру, оқу орталықтарын ашу сияқты білім беру саласына, 23-і ойын-сауыққа бағытталған. Яғни, бұл шағын кәсіп түрлері облыста жолға қойылған, яғни жаңашылдығымен ерекшеленген жобалар аз,- дейді «Dalatex» ЖШС-нің директоры, комиссия төрағасы Ділмұхамед Абизов.
Баса назар аударып айта кету қажет, биылғы жылы конкурсқа гидропоникалық әдіспен жем-шөп дайындау, биогумус шығару және жылыжай ашу жобалары көп ұсынылған. Комиссия осы жобаларды қарап, жеке дара qoldau.kz платформасында дауыс беріп, тиісті баллдарын қойыпты. Нәтижесінде 26 жобаны қаржыландыру үшін мақұлданғанын айттық. Бұған әрине кәсіпкерлер арасында наразалық туындайтыны жасырын емес.
Наразылықтың ең көбі жолы болмай, қаржыдан қағылған жандар тарапынан туындауда. Олар «ойымызды толық айта алмадық, интернет дұрыс болмады, тыңдамады, бізде де тың жобалар болған еді» деген уәждерін алға тартады.
Жоғарыда айтқанымыздай, бұрын жобаны іске асырмаған, тиісті жұмыс орнын құрмаған, бұрын қолданыста болған, ескі құрал-жабдықтарды сатып алған, тіпті қаражатты шешіп алып, өз мүддесіне жұмсаған жағдайлары орын алған екен. Яғни, халық кәсіппен айналысамын деп конкурсқа қатысады, жобасын қорғап тиісті қаражатын алады, бірақ жауапкершілікті түсінбей, көп жағдайда мемлекеттің алдына қойған міндеттемелерін орындаудан бас тартады. Міне, осы олқылықтар орын алмас үшін биылғы конкурс қатаң болған. Ал, жолы болып, қаржы ұтқан жандарға табыс тіледік. Бірақ «судың да сұрауы бар» екенін қаперден шығармаңыздар.
Айдар САЙЛАУОВ
