Қазірде барлық адам телефонға телміріп, шырмауына байланып, айналаға салатын назарын да азайтты. Дамыған технологиялар дәуірінде сенсорды ұстап, сан соғып қалатын адамдардың құқығын кім қорғайды? Әлеуметтік желіде бәзбіреумен жанжалдасып, жүйкесін жұқартып, әбігерге түсіп, кейде арандатушылыққа тап келетін ел азаматтарының бары жасырын емес. Адамның сеніміне кіріп, арбаудың түр-түрін меңгерген алаяқтардың нақты мекені жоқ. Заң жүзінде адам құқығын қорғауды талап етсек те, әрбір азамат өзінің қауіпсіздігіне басты жауапты өзі екендігін есінде ұстаған жөн. Қалта телефондарының себебінен қалтасынан қағылып жатқан адамдардың саны көп. Әлеуметтік желі, тіпті соғылған қоңырауларға сеніп қалып сақтап жүрген қаржысынан бір сәтте айырылып жатқан адамдарға сақтық шарасын күшейту керек-ақ.
— Әлеуметтік желілер мен түрлі интернет платформалар тек ақпарат алмасу тетігі болып қана қоймай, сауда-саттықтың негізгі алаңына айналды. Осы ретте, ақпараттық технологиялар мен интернеттің мүмкіндіктерін мықты меңгерген алаяқтардың құрығы ұзарып, күн сайын мың құбылған алдап-арбау тәсілдеріне тыйым болмауда. Мұндай қылмыстарға жол бермеу, алдын алу жұмыстары еліміздің ғана емес, қазіргі таңда бүкіл әлем елдерінің өзекті мәселелерінің біріне айналып отыр. Әдетте алаяқтар жәбірленушілерді сауда-саттықтағы жалған жеңілдікпен, қаржыны тым жоғары пайызбен еселеп берумен, тауарын тиімді шарттармен сатып алумен қызықтырады, сондай-ақ полиция қызметкерлерінің атын жамылып, жақын туысының есірткі затымен ұсталып тұрғанын айтып қаржы бопсалайды, кей жағдайда өздерін банк қызметкері ретінде таныстырып, дербес деректерін заңсыз иемдену арқылы қаражат жымқырады немесе бөтеннің атынан онлайн-несиелер рәсімдеп жатады. Интернет алаяқтықтың көп таралған аймақтары – онлайн несиелер рәсімдеу, ОЛХ, «Binance» криптобиржалық алаңдар, Колесо.кз, Крыша.кз, онлайн ватсап, инстаграм әлеуметтік желілері. Жыл басынан Қызылорда облысында алаяқтық қылмыстарының 29 дерегі тіркеліп, өткен жылмен салыстырғанда 64 пайызға төмендеді. Көрсетілген алаяқтық қылмыстардың 29 дерегі немесе 20,3 пайызы «интернет-алаяқтық» қылмыстары,- дейді ОПД Криминалды полиция басқармасы бастығының орынбасары Рустам Сайдильдинов.
Рустам Тұрарлы алаяқтардың тек ел аумағында ғана емес, шетелде отырып-ақ мемлекетіміздің азаматтарын құрығына түсіретінін ескертті. Ресей және Украина мемлекеті алаяқтарының алдау деректері тіркелгенін, тіпті елімізде темір торда отырған қылмыскерлердің осындай әрекеттерге баратынын айтып өтті. Осындай алаяқтық қылмыстарға байланысты биылғы жылы ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі ІІМ-нің өңірлік департаменттерімен бірлесіп, халықтың қаржылық сауаттылығын арттыру мақсатында «Финграмота» атауымен ресми сайт әзірленіп, жұртшылық назарына ұсынылған. Осы сайттың көмегімен алаяқтардан қорғану шаралары туралы ақпарат алуға, қаржылық пирамида құру қылмыстарынан сақтану жайлы мәліметтерді алуға болады.
Адамның қауіпсіздігі – басты мәселе. Осыған байланысты маңдай термен тапқан ақшаңды өзгенің тартып алуына жол бермей, алаяқтардың құрбаны болмау үшін сақтық шараларды күшейту керек. Ол үшін қаржылық және заңдық сауаттылық қажет.
Қ.Өтебай
