Арал теңізі бұрын көлемі жағынан дүниежүзінде төртінші теңіз болып саналған еді. Арал маңындағы табиғат ортасы гүлденген және биологиялық тұрғыдан өте бай өлке болатын. Аралдың бірегей оқшау болуы және әртүрлілігі ешкімді де бей-жай қалдырмады. Теңіздің осындай атауға ие болуы да таңқаларлықтай емес. Себебі «Арал» деген сөздің өзі түрік тілінен аударғанда да «арал» деген мағынаны береді. Сірә, біздің ата-бабаларымыз Аралды Қарақұм мен Қызылқұм арасындағы ыстық шөл даладағы жайлы қоныс және құтқарушы арал деп санаған ғой. Бірақ, қазір сол Аралдың өзіне құтқару жұмыстары ауадай қажет.
Сол үшін де Қазақстан Республикасы Парламенті Сенаты төрағасының орынбасары Асқар Шәкіров пен Өзбекстан Республикасы Олий Мәжілісінің Сенаты төрағасының бірінші орынбасары, комиссияның Өзбекстан тарапынан тең төрағасы Содык Сафоев бастаған жұмысшы топ Арал ауданындағы Көкарал бөгетіне барып, жағдайын көрді.
Екі елдің Сенат депутаттарымен бірге облыс әкімі Нұрлыбек Нәлібаев, ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрі Серікқали Брекешев, Су ресурстар комитетінің төрағасы Нұрлан Алдамжаров бөгеттің қазіргі жағдайын бақылап, ортақ мәселелерді талқылады.
Бөгет басында Су ресурстары комитетінің төрағасы Нұрлан Алдамжаров «САРАТС» жобасының екінші кезеңін жүзеге асыру барысын жеткізсе, облыс әкімінің орынбасары Қайрат Нұртай Арал теңізінің құрғаған түбінде су тапшылығын азайту жөнінде қабылданып жатқан шаралар және фито-мелиорациялық жұмыстарды тізбектеді.
Көкарал бөгетінің ұзындығы – 13 км, ені – 9 м. Арал теңізінің Солтүстік бөлігін сақтап қалу үшін Көкарал бөгетін қалпына келтіру жұмыстары 2002 жылдан бастап 2008 жылға дейін жүргізілген. Нәтижесінде су көлемі 11,5 км3-ге, яғни, 15,6 км3-ден 27,1 км3-ге дейін артты. Сонымен қатар балық шаруашылығын дамыту үшін қолайлы жағдай жасалды. Нәтижесінде балық аулау көлемі 0,4 мың тоннадан 7 мың тоннаға дейін өсті.
— «САРАТС» жобасының екінші кезеңін іске асырған уақытта Солтүстік Арал бөлігінде 50 км3 суды сақтап тұруға қол жеткіземіз. Бұл өз кезегінде балық аулау көлемі де екі есеге өседі деген сөз. Жоба Арал өңірінің экологиялық жағдайын жақсартады,-деді Нұрлан Алдамжаров.
Делегация өкілдері су жағдайына қатысты ортақ мәселені арнайы жиында қарайды.
Жұмысшы топ Арал ауданына жұмыс сапары аясында «Арал SeаFood» балық өндеу зауытының жұмысымен де танысты.
Зауыт жылына 4000 тонна балық өндейді. Табан еті, торта, шортан, сазан өнімдерін Қазақстан нарығына сатып, ТМД елдеріне экспорттайды. Цехта асхана, жатақхана, шикізатты қабылдау және өнімді қайта өңдеу цехы, тоңазытқыш сақтау камералары, мұздатқыш бар.
Зауыт жұмысымен танысу барысында екі елдің Сенат депутаттарына облыс әкімінің орынбасары Қайрат Нұртай аймақтағы балық шаруашылығын дамыту бойынша кешенді шаралар қабылданғанын және алдағы перспективалық жобаларды таныстырды. Облыс көлемінде табиғи су айдындарының балық қорын көбейту мақсатында республикалық бюджеттен жыл сайын Кіші Арал теңізіне және Ақшатау көлдер жүйесі мен Приморский, Қамыстыбас көлдер жүйесіне «Қамыстыбас балық питомнигі» РМКҚ арқылы 14 млн. 800 мың дана майда бір жылғы шабақтар және 420 мың екі жылғы шабақтар жіберіліп, өсіріліп жатқанын жеткізді.
Түйін. «Әлемдік инвестицияларды қатыстырып, өңірді құтқаруға болады» деп ойлайтын көптеген шенеуніктер тек өз қара бастарының қамын ғана ойлайды. Алайда бұл Арал теңізінің проблемасын шеше алады ма екен? Бәрінен бұрын, балықты шектен тыс көп аулау, суды егінге барынша қолдану, кен орындарын ретсіз қазу өңірдегі экологиялық ахуалды одан сайын шиеленістіреді. Шенеуніктер шиеленістің шешімін табады деген сенім оты жергілікті тұрғындар жүрегінен ешқашан өшпейді. Ақырын күтейік.
Айдар ӘДІЛЖАНҰЛЫ
