Бала тәрбиелеу – ұлы міндет. Ұлы міндет қашаннан ұлы күреспен ғана жүзеге асырылады. Қазіргі жағдайымызда жан-жақты дамыған адамды тәрбиелеу – жанұя, қоғам мен мектептің ең биік мұраты. Жас баланың болашағы оның дұрыс тәрбиеленуіне байланысты. Әрбір балаға жан-жақты өнеге беру елімізде мемлекеттік маңызды мәселе. Оқушыны білімді, жоғары идеялы, қолынан іс келетін еңбекқор, батыл да батыр, жоғары мәдениетті, сыпайы да сүйкімді, өнерлі де өнегелі етіп өсіру – ата-ананың, ұстаздың, қоғамның ұлы қызметі.
Қазіргі өтпелі кезеңдегі экономикалық дағдарыспен бірге рухани дағдарыстың да қатер төндіріп, әр жанұяны, қала берді бүкіл қоғамды мазасыздандырып отырғаны аян. Шет елдермен арадағы еркін қарым-қатынас «батыстық мәдениеттің» еліміздің аумағына емін-еркін енуіне мүмкіндік туғызды. Өскелең ұрпақты сылдыр сөз, еспе сөзуарлықтан, жағымсыз іс-әрекеттерден бойын аулақ ұстап, ұшқыр ойлауға, талғаммен сөз саптауға, бойына тек жақсы қасиеттерді дарыта білуге ұстаздар қауымы күнделікті әрбір сағат сайын бала бойына сіңіре білуде аянып қалған емес. Егер қолымыздан келмейтін қиын жағын да ойлана отырып, ата-анаға, қоғамдық орындармен батыл түрде байланыс жасап көмек, ұсыныс, пікірлер арқылы бала тәрбиесін бірлесіп шешуге тартуымыз қажет.
Айтпағымыз, қоғам құбылып тұр. «Қарағайдан шайыр, адамнан қайыр кеткен заман болады» деп болжаған бабаларымыздың сөзі дәл келіп жатыр. Бүгінгі жұрттың алты қабат аспанын да, жеті қабат жерін де қара түнек басып тұр. Адам баласының жүзіндегі мейірімділіктің табы да қалмаған. Бет жүздерінде қан-сөл жоқ. Бірін-бірі жүндей түтіп, әлдісі-әлсізін табанға сап таптап кетуде. Екі күннің бірінде еститінің «өлтіріп кетіпті», «жабылып соғыпты», «өзіне-өзі қол салыпты». Айналаңның бәрі үрей мен қорқыныш. Ақыр аяғы «кәмелеттік жасқа толмаған оқушылар мектеп қабырғасында жүріп, топ-топ болып төбелесіп, үлкен сыныптағылар кіші сыныптағыларды қорқытып, үркітіп ақша бопсалап жүр» деген ақпарат желіде желдей есіп кетті.
Тәрбие тұғырын тік ұстайық
«Тәрбие тал бесіктен» деген тағылым табалдырықта қалғандай. Кім баласын бұзық, тентек болсын деп баулиды. «Тек жүрсең тоқ жүресің» деген өсиетті кез келген ата-ана балаларына айтатын шығар. Алайда, оны санаға түйіп жатқан жасөспірімдер некен-саяқ. Бұл да – қоғамның басты әрі асқынған кеселі. Идеологиялық бағыт-бағдардың әлсіреп, қансоқтыға айналған жүйенің тәлім-тәрбиеге келгенде аяғына жем түскен жабағыдай ақсап тұрғанын көруге болады. Мұны ҚР Оқу-ағарту министрі Ғани Бейсембаевтың өзі растады.
Министр Қызылорда облысына жұмыс сапары барысында Қазалы ауданындағы Р.Бағланова атындағы аудандық мәдениет орталығында облыс әкімі Нұрлыбек Нәлібаевпен бірге білім саласы, құқық қорғау органдары қызметкерлерімен, зиялы қауым өкілдерімен және ата-аналармен кездескен болатын. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқықбұзушылықтың алдын алу мәселесі бойынша «Бала тәрбиесі – баршамызға ортақ міндет» атты бірлескен кеңес отырысына қатысты. Жиында облыстық полиция департаменті бастығының міндетін атқарушы Шамшидин Амитов, облыстық білім басқармасының басшысы Мейрамбек Шермағамбет және аудан әкімі Мұхтар Оразбаев баяндама жасап, ұстаздар мен ата-аналар өз пікірлерін білдірді.
– Сыбызғыдай сызылтып азалы үнін,
Өкпек желі соққанда Қазалының,
Есігін аш, ен де кет, тосырқама,
Қазалының кез келген қазағының,– деп, М.Мақатаевтың өлеңімен сөзін бастаған министр тәрбие тамырын тереңге жіберуде тосырқап қалмау керек екенін алға тартты.
Ол жұртшылықпен кездесуінде мектептерде ата-аналар академиясы жұмыс істейтінін мәлімдеді. Қатысушылар құқық бұзушылықтың алдын алу және балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерін талқылады.
Оқу-ағарту министрлігі Балалардың құқықтарын қорғау комитетінің төрағасы Насымжан Оспанова баяндамасында мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша балаларды зорлық-зомбылықтан, суицидтің алдын алу, олардың құқықтары мен әл- ауқатын қамтамасыз ету бойынша кешенді жоспар әзірленгенін айтты.
– Министрлік заңнамалық базаны жетілдіруде, оның ішінде баланың жәбірленуден қорғану құқығы бекітілді. Балалар арасындағы жәбірлеудің алдын алу ережесі, мектептердің психология қызметінің жұмыс ережесі, балаларға қатысты зорлық-зомбылық пен қатыгездік фактілерін анықтау және олармен жұмыс істеу алгоритмі қабылданды. Еліміздің әр өңірінде бала құқықтары жөніндегі уәкілдер жұмыс істеуде. Балалар мен олардың ата-аналарына жедел көмек көрсету үшін «Бала қорғау» телеграм-чаты жұмыс істейді. Айта кетейік, бұл шаралардың барлығы балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуде бірыңғай тәсілдерді қалыптастыруға бағытталған, – деді Н.Оспанова.
Ал, облыстық білім басқармасының басшысы Мейрамбек Шермағанбеттің айтуынша, кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтың алдын алу бойынша бірқатар шаралар қабылданған. Барлық білім беру ұйымдарында мектеп пен ата-аналардың өзара іс-қимылы қолға алынған. Ата- аналар мен аға ұрпақты тарта отырып адами құндылықтарды рухани-адамгершілік тәрбиелеу және дамыту бойынша жұмыстар жүргізілуде.
Топтық төбелес
тоқтасын десек…
Ғ.Бейсембаев өскелең ұрпақты тәрбиелеудегі негізгі аспектілерді атап өтті. Сондай-ақ, осы бағытта қабылданып жатқан шараларға ерекше тоқталды. Министрлік балаларды оқыту, тәрбиелеу және дамытуда отбасы мен мектеп арасындағы өзара іс-қимылды күшейтуге бағытталған «Ата-аналар академиясы» жалпыұлттық мәдени-білім беру жобасын әзірлеуде екен.
– Сырт көзге бәрі жүйелі сияқты. Тіпті, қала орталықтарынан бөлек жасөспірімдерді шыңдаймыз, шымыр жасаймыз деп аудан орталықтарынан да спорт кешендерінің есігі айқара ашылуда. Бірақ, білек күші тасығандар басбұзарлар әлімжеттік көрсетуін доғарар емес. Сол үшін біз топтық төбелесті, қылмыстық топтарды түп тамырымен жоюымыз керек.
Сондықтан Қызылорда қаласы мен аудан әкімдері, облыстық білім басқармасының және облыстық полиция департаментінің басшылығы оқу орындары басшыларымен бірлесе отырып, балаларға қатысты зорлық-зомбылықты, олардың өзара қарым-қатынасындағы келеңсіздікті болдырмауға бағытталған жедел жұмыстарды күшейтуі керек. Ол үшін оқушылардың бос уақыты дұрыс әрі пайдалы етіп ұйымдастырылуы қажет. Жастар орталықтарымен бірлесіп, құқықбұзұшылыққа бейім оқушыларды қоғамдық шараларға, мектеп жанындағы спорт, музыка, өнер үйірмелеріне кеңінен тарту жемісін береді. Сот, прокуратура және полиция өкілдерін шақыртып, жауапкершілік, жасөспірімдер жасаған қылмыстар мен тәртіп бұзушылықтардың салдары туралы оқу сағаттарын ұйымдастырсын. Балалар құқықбұзушылыққа бармауы үшін белсенді азаматтар, ардагерлер, ата-аналар комитеті, білім саласына жанашыр депутаттар ортақ іске азаматтық тұрғыда үн қосуы тиіс, – деді облыс әкімі.
Шиеленістің шешімі
Қазақ «бақпасаң мал, қарамасаң бала кетеді» дегенді тектен-тек айтпаған шығар-ау. Мектептегі төбелестер саны ұлғайып, қазақтың асқақ тәлім-тәрбиесі ақсап тұр.
– Қазалы ауданында мектеп оқушылары арасындағы құқықбұзушылық пен топтық төбелестің алдын алу мақсатында жыл басынан бастап аудандық прокуратурамен бірлескен іс-шара жоспары бекітіліп, жүйелі жұмыстар жүргізіліп келеді. Қоғамда балалардың қадағалаусыз және қараусыз жүруінің алдын алу бойынша жергілікті полиция және білім беру ұйымдарындағы ерікті жасақшылар тобымен «Түнгі қаладағы балалар», «Жасөспірім» атты рейдттік жұмыстар атқарылды. Өкінішке орай, осындай жұмыстарға қарамастан мектеп оқушылары арасында келеңсіз жағдай орын алып, көп жылғы жүйелі жұмысты жоққа шығарғандай болды. Оқиға орын алған күні құқық қорғау орғандары, аудандық білім бөлімі және өзге де сала басшыларымен жедел штаб отырысы өтті.
Оған қоса облыстық білім басқармасының басшысы және облыстық полиция департаменті бастығының орынбасары ауданымызға арнайы келді. Соңғы рейд күндері түнде жасөспірімдердің жүруі біршама азайды. Бұл түнгі бақылау жұмыстарын әлі де болса күшейтуімізге себеп болып отыр. Бұдан былай жоғары сыныптың әрбір оқушысы біздің тұрақты бақылауымызда болады. Ол үшін барлық мектептердегі әрбір ұстазға 5 оқушыдан жүктелді. Олар өздеріне бекітілген шәкірттерді күндіз-түні назардан тыс қалдырмайды. Түнгі рейд жұмыстары барысында көшедегі бөгде топтармен жүретін 37 оқушы анықталды. Олардың әлеуметтік паспорты жаңартылып, психологиялық-педагогикалық жұмыстар жүргізілуде,– деді аудан әкімі М.Оразбаев.
Осыған байланысты «Ұядан не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» дейді халық. Сондықтан баланың ең әуелгі өсетін ортасы, отбасы тәрбиесіне өте терең көңіл бөлу керек. Егер отбасында жақсы тәрбие алған болса, өскенде сол тәрбиенің ізін ізгілік көрері сөзсіз. Тәрбиенің қиындықтары көп, сол қиындықтан қашпаған ата-ана ғана саналы тәрбие бере алады. Ол үшін баланың не істеп жүргенін, кіммен ойнайды, қай жерде жүргенін, тапсырманы қалай орындағаны сияқты жұмыстарын қадағалап, түсіндіріп, жан-жақты тәрбие беру, оны әрі қарай дамыта білуі тиіс. Отбасындағы өзара қарым-қатынастың дұрыс болуы мен бала тәрбиесінде әке мен ана рөлінің өте маңызды екені белгілі.
– 2022 жылы департамент тарапынан кәмелетке толмағандар мен жастар арасында құқық бұзушылықтың алдын-алу бағытында бірнеше профилактикалық шаралары жүргізілді. Құқық бұзушылықтың алдын алуға бағытталған жұмыстар нәтижесінде ағымдағы жылы 2322 әкімшілік құқық бұзушылық анықталса, ата-анасының қарауынсыз қалған 94 жасөспірім бейімдеу орталығына орналастырылды. Түнгі уақытта заңды өкілсіз жүрген 1252 жасөспірімнің ата-анасы, оның ішінде Қазалыда 113 ата- ана әкімшілік жауапкершілікке тартылды.
2023 жылдың 3 ай қорытындысы бойынша кәмелетке толмағандармен жасалған қылмыстар 56%-ға, оларға қарсы жыныстық тиіспеушілік қылмыстары 62%-ға төмендеді, оларға қарсы жасалған қылмыстар 46%-ға өсті Баланы тәрбиелеу және білім беру жөніндегі міндеттерін орындамаған 60 ата-анаға, әкімшілік хаттама рәсімделді. Оның сегізі қазалылық. Құқық бұзушылық жасағаны үшін 41 жасөспірім және бала тәрбиелеудегі өзінің міндеттерін орындамаған 42 ата-ана полицияның есебіне алынды. Есепке алынған әрбір жасөспіріммен жеке-жеке профилактикалық жұмыстар атқарылып, жергілікті әкімдіктерге медициналық-әлеуметтік есепке алу жөнінде тізімдері жолдануда. Дегенмен де атқарылған жұмыстар жеткіліксіз болып, мектеп оқушыларының қатысуымен жасалған қылмыстар өзекті болуда, – деді Шамшидин Амитов.
Иә, ел дүрлікті. «Бір қарын майды бір құмалақ шірітіпті» демекші, телі-тентектердің кесірінен тәрбие саласына сызат түсті. Даудың түйіні шешілмей түйнектеліп тұрғанда, оқушылар арасындағы төбелес интернет желісінде қоғам назарын өзіне аударды. Жыл басынан 3 резонансты құқық бұзақылық қылмыстары орын алды. Қызылорда, Қазалы, Жалағаштағы оқиға ата-аналарды ойландырып тастады. Десе де осы қылмыстардың орын алуына жол берген кінәлі 25 полиция қызметкері тәртіптік жазаға тартылса, аудан көлеміндегі жастар арасындағы ахуалды қадағалау жұмыстарын әлсіреткені үшін Қазалы ауданы полиция бөлімінің бастығы лауазымынан босатылды. Бірақ, жаза мәселенің шешімі емес. Тек текті тәрбие ғана тентектерімізді тезге сала алады. Түйткілдің түйіні осы ғана!
Айдар САЙЛАУОВ,
Қазалы ауданы
