«Шатырдың науасынан ағып жатқан суды жұрт шатырдан ағып жатыр деп ойлайды. Ал, шын мəнінде ол көктен жауып тұр ғой» — дейді екен үндінің көне киелі жазбаларында. Жекелеген тұлғалар арқылы көрінетін білім мен ғылым, өнер мен мінез, даналық пен тағылым сол жандарды туғызған, тəрбиелеген ортаның, халықтың, ұлттың қасиетін сездіріп, əлеуетін көрсететіні анық. Халқымызда «Ел болса, ер туғызбай тұра алмайды, ер туып, жоқ елді бар қыла алмайды» деген сөз бар. Биылғы жылдың ақпан айында ортамызда олжа салып жүрген студенттік шақтан бергі досымыз Өтекей Әбдіразақ Шереханұлы 63 жасқа толады.
Қыран құстың қанатына мініп, көкте қалықтағандай самғап ұшатын жастық шақтағы өмір белесінің бірі студенттік өмір деп ойлаймын. Әр адамның өмірінде айрықша орын алатын осы кезең – үйден жырақта жүріп өмірді тануға, өзіңді танытуға арналған уақыт, адамның жадында ерекше естеліктермен есте қалатын сәттер ешқашан ұмытылмайды. Студенттік шақ дегенде ғалымдардың лекциясын тыңдау, әртүрлі семинарлар, лабораториялық жұмыстар орындау, курстық жұмыстар, емтихандар тапсыру, жатақханада бір жапырақ нанды бөліп жеген достар, әртүрлі спорттық басқа да кештерге қатысу және тағы басқа көптеген қызығы мен шыжығы мол естеліктер оралады. Мұндай қызықты шақты бастан өткеру – үлкен бақыт. Ол кезеңді кім болса да, сондай сағынышпен, ерекше көңіл-күймен еске алады.
Өткен ғасырдың 79-84 жылдар аралығында Н.В.Гоголь атындағы Қызылорда педагогикалық институтының физика-математика факультетінде физика-математика мамандығы бойынша кең байтақ еліміздің түкпір-түкпірінен келген 27 түлек білім алдық. Осы жігіттер мен қыздардың арасында Жаңақорғанның Келінтөбе совхозынан келген Әбдіразақ Өтекей және тағы 2-3 азаматпен тығыз қарым-қатынаста болдым. Өйткені, Әбдіразақ екеуміз жатақханада 1 бөлмеде тұрдық, оқу залына бірге барып, онан кейін күрес секциясына қатысатынбыз. Спорттық жарыстарды факультеттің және институттың намысын қорғайтынбыз. Шынын айту керек, Әбдіразақ әдемі күресетін, сол жылдары бірнеше дүркін институттың және қаланың чемпионы атанды. Оқу залдарында дәріс беретін ұстаздарға жолығып, өткен материалдар бойынша сұрақтарын қойып, қосымша мәліметтер беруін өтінетін. Осындай ізденімпаз студентті қай оқытушы болса да жақсы көреді емес пе? Жатақханада тұрғанда бөлмедегі 4 жігіттің ішінде тек Әбекең ғана тамақ істей алатын. Қалғандарымыз электроплиткаға шай қоюды ғана білетінбіз. Студенттік жылдарда осы Әбекең біздерге неше түрлі тамақ пісіріп беріп, алаңсыз сабақ оқуымызға, басқа да іс-шараларға белсене қатысуымызға жағдай жасағанын ұмыта қойған жоқпыз.
Қытайдың ұлы ойшылы, адамзат тарихындағы ең ұлы ұстаздардың бірі Конфуцийдің «Адамдық қатынастың әуелгі үлгі мектебі үй ішінен басталады. Әрбір отбасы – шағын да болса дербес қауым, мемлекеттің ең кішкентай қайталамас бөлшегі. Ата-ананы сыйлау, оның айтқанынан шықпау – тәрбиенің отбасылық қана емес, ұлттық, мемлекеттік деңгейдегі тәрбиенің көрінісі» — деген қағидасын Қытай елі қазірде де өз өркениетінің мызғымас негізі етіп ұстап келеді.
Түркі әлемін айдай әлемге танытқан, XI ғасырда ғұмыр кешкен атақты шайыр және ғалым Бируни аударған көнеден жеткен жәдігерлердің бірі Үндістанда шыққан «Панчатантра» кітабында: «Ата мен анадан, бірге туған бауырдан артық жанашыр әрі мейірімді ешкім болмайды, сосын шын досың ғана келелі кеңес беріп, игілікке баулиды» — деп жазылған екен. Тек қана осындай ауызбіршілігі мықты, бір-біріне бауырмал отбасында ғана талапты перзент азамат дәрежесіне көтеріледі.
Иә, баланың бас ұстазы – ата-анасы екенін талай данышпан айтып кеткен. Солардың бірі ғұлама А.Прокопович-Антоновскийдің «Баланың алғашқы тәрбиешілері – ата-аналары. Өмір сыйлау – барлық тірі болмыс иелеріне жалпы берілген парыз, бірақ қоғамға пайдалы, адамзатқа лайық адамдарды сыйлау – оның иығына артықшылықпен жауапты кәсіп ретінде артылған міндет» — деген қағидасын Шерехан әкеміз бен Қалбибі апамыз зерделеріне түйіп, мүмкіндіктеріне қарай жүзеге асырған сыңайлы.
«Әрбір ата-ана өз ұрпағын, ал ұстаз тұтас ұлтты тәрбиелейді» — деп ортағасырлық сопы Сұлтан Санжар бекер айтпаған. Ал, Мұхаммед пайғамбар «Бір әріп үйреткен адамға қырық жыл қызмет ет» — деп, ұстаз еңбегінің өтеусіз екенін айтқан.
Ұстаздық – ұлы іс. Даналар мен данышпандардың бәрін ұстаздар тәрбиелеген. Адам баласы өзінің асылдығы мен абзалдығы үшін алдымен ұстазға қарыздар. «Садақаның ең жақсысы – өзі ғылым үйреніп, оны басқаларға үйрету» — дегенде Мұхаммед пайғамбар тағы да ұстаз еңбегін меңзеген.
Ұлтымыздың ұлы ұстаздарының бірі Ахмет Байтұрсынов «Мектептің жаны – мұғалім. Мұғалім қандай болса, мектеп сондай болмақшы. Яғни, мұғалім білімді болса, ол мектептен балалар көбірек білім алып шықпақшы. Солай болған соң, ең әуелі мектепке керегі – білімді, педагогика, методикадан хабардар, жақсы оқыта білетін мұғалім», — деген екен. Ал, қазақтың тағы бір марқасқа ұлы, ақиық ақын Мағжан «Алты алаштың баласы бас қосқанда, қадірлі орын — мұғалімдікі»,- деп тебіренеді. Ұстаздың еңбегі – өлшеусіз, баға жетпес құндылық. Өйткені, ұстаз еңбегінің арқасында ғана әкім де, қара да, ғалым да, дарын да, бәрі-бәрі өз биіктеріне көтеріле алады. Шәкірт ұстаз салған сара жолмен жүріп, ол нұсқаған сүрлеумен ғана ілгері басады, сөйтіп өмірден, қоғамнан өз орнын табады. Сондықтан халқымыздың ардақты ұлы, батыр Бауыржан Момышұлы атамыз «Ұстаз – ұлық емес, ұлы қызмет» — деп бекер айтпаған.
Әбдіразақ Шереханұлы 1984 жылы Қызылорда педагогикалық институтын бітіргеннен бері үздіксіз ұстаз болып еңбек етіп келеді. Әуелі жолдамамен Оңтүстік Қазақстан облысы, Ордабасы ауданындағы Қызылжар орта мектебінде мұғалім болып орналасты. 1986 жылы жанұя жағдайына байланысты Түркістан қаласына көшіп келіп, қаладағы С.Сейфуллин атындағы №4 мектепке мұғалім болып жұмысқа қабылданды. Онан кейінгі жылдары сол мектепте директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары, қалалық білім беру бөлімінде әдіскер, кадр жөнінде бас маман қызметтерін абыроймен атқарды.
2009 жылдан бері Түркістан қаласындағы С.Ерубаев атындағы №7 мектеп-интернатта директор қызметін атқарып келеді. Басшы болып келген жылдар ішінде мектеп-интернатты 4 рет күрделі жөндеуден өткізуге ықпал етті, оқушылары «Алтын белгі» иегерлері.
2010-2013 жылдары жыл қорытындысы бойынша білім мен тәрбие саласында жоғары нәтижеге қол жеткізгені үшін «Жылдың үздік басшысы» номинациясына, 2015 жылы «Орта білім беретін үздік ұйым-2015» номинациясына қол жеткізіп, қала әкімдігінің алғыс хатына ие болды. Астанадағы республикалық Рейтингтер орталығының шешімімен «Ең үздік жыл басшысы-2015» номинациясын иеленіп, «Ерен еңбегі» медалімен марапатталған.
Білім саласындағы 40 жылға жуық жемісті еңбегінің нәтижесінде ҚР Білім министрлігінің «Білім беру ісінің үздігі» және «Ы.Алтынсарин» атындағы төсбелгісімен, Б.Момышұлы атындағы «Батыр шапағаты» медалімен, Қорқыт ата атындағы Қызылорда университетінің «Үздік түлек» төсбелгісімен, «Білім және ғылым қызметкерлерінің кәсіподағына сіңірген еңбегі үшін» төсбелгісімен, Түркістан қаласы әкімдігінің Құрмет грамотасымен марапатталған.
2016 жылы «Мәртебелі директор» белгісі және 2017 жылы «Қазақ елінің үздік педагогы» белгісімен марапатталып, 2022 жылы ҚР «Құрметті азаматы» атағына ие болды.
Физиканы оқытудың әдістемесіне және тәрбие мәселелеріне арналған мақалалары шетелдік және республикалық басылымдарда тұрақты түрде жарияланып тұрады. Ағылшын тіліндегі «Samples for solving tasks in section «KINEMFTICS» on the subject of physics» атты әдістемелік құрал авторы.
Республика көлемінде жарық көрген «Мәртебелі мектеп директоры» кітабы мен «Қазақ елінің үздік ұстазы» жинағында Әбдіразақ Шереханұлының атқарған қызметі жайлы жан-жақты баяндалған. Жаңашыл ұстаздың бай тәжірибесі республика көлеміне таралып, жазған сүбелі еңбектерін мектеп мұғалімдері, әсіресе, жас мамандар өздерінің кәсіби шеберліктерін шыңдау бағытында пайдалануда.
Халық батыры Бауыржан Момышұлы: «Бірін мыңға балап жүретін көңілі көл, жаны жайсаң адамдар болады. Олар айналасына күлкі сыйлап, өзгені жадыратып, өзі жарқырап жүреді. Әдемі әзіл – ақылдан шығады», -деп айтқан екен. Осы сөздер құдды бір Әбдіразақ досыма арнап айтылғандай. Әдемі, орнықты әзілін еш ойланбастан айтып қалып, оған жұрттан бұрын өзі мәз болып, әдемілеп тұрып, рахаттанып күліп алатын әдеті бар.
«Жігіттің қосы оңбай, ісі оңбайды» деген халық даналығы Әбдіразақ досымыз өзі сияқты қарапайым, ақжарқын, білімді, өзімен әріптес Ақжанмен шаңырақ құрды. Сөйтіп, Өтекей әулетінің керегесін кеңейтті. Екеуі қол ұстаса, иықтаса жүріп еңбек етті.
Қазақ халқының ең үлкен байлығы – оның ұрпағы. Тәрбие басы адамның өзінен басталары даусыз ақиқат. Жәлеладдин Руни «Біздің істеген істеріміздің тау арасындағы айқайға ұқсайтынын, содан шығатын жаңғырық біздің ісіміздің қайтарылымы екенін» айтады. Әбекең мен Ақжан ұстаздық қызметін атқаруда. 3 ұл мен 1 қыз тәрбиелеп өсірген, 16 немересі бар бақытты шаңырақ иелері.
Ақпан айында ұлағатты ұстаз Ақжан Жұмағұл да мерейлі 60 жасқа толады. Білім саласындағы 38 жылға жуық үздіксіз еңбегі бағаланып, «Білім және ғылым қызметкерлерінің кәсіподағына сіңірген еңбегі үшін» төсбелгісімен, Қорқыт ата атындағы Қызылорда университетінің «Үздік түлек» төсбелгісімен, ҚР Білім және ғылым министрлігінің Құрмет грамотасымен, Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша «Білім беру ісінің үздігі» медалімен, Түркістан қаласы әкімдігінің Құрмет грамотасымен және ұстаздар арасындағы республикалық пәндік олимпиадада математика пәні бойынша жүлдегер атанып, дипломмен марапатталған.
«Пенденің сауабы таразыға түскенде, жақсы мінезден пайдалы ештеңе болмайды. Жақсы мінездің дәрежесі ораза ұстап, намаз оқығанмен бірдей»,- дейді пайғамбардың хадистерінде. «Шын кішіпейілділік адам таңдамайды, шын әділдік өз адамдарын өзгелерден айырып қарамайды, шын білгенге зұлымдық жат, шын жанашырлық туыстарға ғана болмайды, шын сенім алтын көрсе де айнымайды»,- дейді Конфуций. Осы керемет сөздер қазақ елінің рухани астанасы болып саналатын Түркістан шаһарында 40 жылға жуық үздіксіз шәкірт тәрбиелеп, жас ұрпаққа терең білім беріп жүрген ұлағатты ұстаз Әбдіразақ досыма және оның өмірлік серігі Ақжанға арналғандай.
«Ұстазы жақсының ұстамы жақсы» дейтіндей, үлкен өмірге жол сілтеген жандарға құрмет қашан да жоғары болатыны анық.
Ақырын жүріп, анық бас,
Еңбегің кетпес далаға.
Ұстаздық еткен жалықпас,
Үйретуден балаға,- деп, кезінде Абай айтамыз ұлтқа ой салған.
Атақты физик И.Ньютонның «Мен ұлы мұхиттың жағалауынан бір ғана кішкентай тас тауып алған балаға ұқсаймын, таптым да қуандым. Ал, мұхиттың жағалауы мен тереңінде ол секілді тастар қаншама»,- деп жазғанындай, Әбекең мен Ақжанның Ұлы Даланың әлі талай таланттарын тәрбиелеп шығаратынына сенімім мол.
Бауыржан Елеусінов,
«Өрлеу – Қызылорда» Кәсіби даму институтының директоры,
Халықаралық ақпараттандыру академиясының академигі
