Әлемде құмарлық ойындарға тоқтау болмай тұр. Қоғамның да құмарлық ойындардың жарнамасына еті үйреніп кеткен. Аты шулы әлемдік жобалардың да, өнер, спорттық жарыстарды да қаржыландырып отырған букмекерлік кеңселердің саны артпаса азайған жоқ. Букмекерлердің қандай сиқыры бары белгісіз, адамды өз тұзағына түсірсе, шығаруы қиын. Адам санасына билік етіп, қалтасының түбін көрсететін құмар ойындардың күлшесінен дәме етіп, қолындағы барын беруге бар ойыншылардың соңғы аялдамасы – миллиондаған қарыз бен суицид.
Букмекерлік кеңселердің әлем сахнасынан көрінген кезі ХІХ ғасырдың ортасы. Британдық қос жігіт Левифан Дэвис пен Фред Суинделл – осы кеңселердің негізін қалаушылар. Алғашқы жылдарында ойыншылардың бәс тіккен оқиғалары қағаз жүзінде ойнатыла бастады. Қағазда көрсетілген оқиғалар ойынның нәтижесімен тура келсе, ойыншылардың жеңісі деп тіркелді. Бұл құмар ойындардың алғашқы ойыншылары сол заманның қалталы азаматтары, бизнесмендер болатын. Англиядан басталған букмекерлік кеңселер Еуропаның басқа да мемлекеттерін жаулап, халыққа таратыла бастады. Ат бәйгесіне бәс тігуден бастаған адамдар, футболға да сәуегейлік танытып, ойыншылардың қарасын көбейткен еді.
Құмар ойындардан Қазақстан да алыс емес. Біздің мемлекетімізде букмекерлік кеңселердің заңдастырылған уақыты 2007 жыл. Бұқаралық ақпарат көздеріне сүйенсек, 350 мыңнан 400 мыңға дейінгі біздің елдің тұрғындары – букмекерлік кеңселердің тұрақты ойыншылары. Заңдастырылған букмекерлік кеңселер мемлекетке салық төлейді, ойыншыларға салық салу заң жүзінде қарастырылмаған. Заңдастырылған букмекерлік кеңседен ұтқан ұтыстың барлығын алуға ойыншылардың толықтай құқығы бар. Мәдениет және спорт министрлігінің ақпараты бойынша 2020 жылы букмекерлік кеңселер тарапынан 16,5 млрд. теңге көлемінде мемлекетке салық төленген. Букмерлік ойындарды ойнау үшін қойылатын талаптарға келсек, егер ойыншы 21 жасқа толған болса, кеңсенің қосымшасына онлайн тіркеле алады, тіпті қалалық орталықтарда орналасқан ғимараттарының да есігі ашық. Халыққа танымал тұлғалардың, әсіресе жастардың арасында танымалдыққа ие болған жандар букмекерлік кеңселердің негізгі қаруы. Қанжығасы майланған әлеуметтік желі жұлдыздары жарнаманың түр-түрін өз әлеуметтік желілеріне жүктеп, жастарды ойнауға шақырады. Өздерінің промо-кодтарын айту арқылы, «сізге бонус беріледі» деп, халықтың қызығушылығын арттыратын да жарнама иелері.
Онлайн құмар ойындардың басты ойыншылары – жасөспірімдер. Жеңіл ақша табудың жас жұлдыздары түнде ғана емес, күндізгі уақытта да жарқырауын тоқтатар емес. Қолындағы телефондарының көмегімен күндіз-түні құмар ойындарды күзететін жас тұлғалар бір реттік жеңіске жүз жеңіліс арқылы баруын жалғастыруда. Көргенде көз қаритын онлайн ойындардың жарнамасы жанның дауасын емдейтіндей, «тегін ақша беремін» деп, соңында адамның өз тегін ұмыттыратын да – онлайн ойындар. Бір айда алатын стипендияларын салатын студенттер де, жалақысын онлайн ойындарға жарататын адамдар да айналамызда толып жүр. Құмарлық ойындарға шамадан тыс паталогиялық құмарлықты лудомания деп атайды. Бір адамдар ессіз ойындарға көңіл көтеру деп қараса, кейбіріне өмірінен де қымбат болып көрінеді. «Күнделікті құмар ойындарды тұтыну психикалық ауытқуға алып келеді» дейді мамандар. Адам өзінің құмарға кіргенін түсінсе, міндетті түрде күресуді бастағаны дұрыс. Ол үшін спорттық ойындар туралы ақпараттан алыс болу, банк шотына көп ақша салмау, букмекерлік кеңселердің есігін торуылдамау және қанша жерден көп қаржыдан ұтылса да, қайтарып аламын деген ойдан аулақ болу.
Орта есеппен біздің мемлекетімізде он отбасының жетеуі құмар ойындардың кесірінен ажырасады. Қаншама отбасының шаңырағын ортасына түсірген ойындардан адамдар аулақ болғаны керек-ақ. Анасын баладан, отбасын асыраушыдан айыратын бұл ойындардың жалғыз шешімі адамның өздігінен бас тартуы. Жеңілген күреске тоймайтыны секілді, құмар ойындардан ұтылудың соңы адамның өмірге ұтылуына алып келеді. Жасөспірімдердің ата-аналары балаларымен сөйлесіп, естен тандыратын ойындардың соңы жақсылыққа әкелмейтінін түсіндіруі шарт. Мемлекет қазынасына ақша түсіріп отырған букмекерлік кеңселердің жабылғанын күткеннен, адамның өз өміріне өзі иелік ете алатынын көрсетіп, букмекерлік кеңселердің ойындарынан алыс жүруді адамдар әдетке айналдырғаны жөн. Бәрі де – өз қолымызда.
Қ.Өтебай
