Қаламына қасиет қонып, таланттың тұғырына талпынған, жұдырықтай жұмыр жүрегінде елім, жерім деген өшпес рухы бар ақындардың орны қашан да бөлек. Жырын жүрегінде әлдилеп, өмірін өлеңмен өрнектеген өршіл ақынның әр шығармасы түйсікте түрліні түрткілеп, көңілге көп нәрсені қондырып, сананы жаңғыртуға септігін тигізеді. Біздің өңірімізде де адамдығымен һәм ақындығымен, тұла бойы тұнған дарынымен танылған арда азаматтар аз емес. Сөз қадірін өз қадірім деп түсініп, түйдек-түйдек ойын байыпты безбендеп, сөз құдіретін жүрегімен сезінгендер құрметке лайық. Киелі мекен Қармақшы жерінің тумасы, ақын, фольклор жинақтаушы, шежіреші Әлімбай Әлиасқаровтың есімі біріне таныс, біріне беймәлім. Халықтың азаттығы үшін арпалысып, елдің ертеңі үшін кескілген ұрыста да еңсесін түсірмей, жанына қаламы мен қаруын жалау еткен ақынның жалынды жазбалары мен өміршең мәнді өлеңдері жетерлік. Дей тұрғанмен, татулық пен тұрақтылықтың тұтқасын ұстаған, ұстанымына берік ұстынды тұлғаның әдеби мұрасы әлі де зерттеуді қажет етеді. Осы тұста, қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Жанат Басықараева апайымның жетекшілігімен ғылыми жоба әзірлеп, ақынның баспа бетіне шықпаған патриотизмге құрылған, гуманизммен өрілген, сарказм және ирониямен жеткізген өлендерін талдап, жан-жақты зерттеу жүргіздік.
Сөз зергерінің зерделі жолы туралы тың деректерді тауып, көпке беймәлім тұсын түртіп алу мақсатында музей қорындағы материалдармен де таныс болдық. Өйткені, қалың жұртшылықтың қамы үшін құрбан болуға әзір болған, қуғын-сүргінге ұшыраған ұлтжанды азаматтың болмыс-бітімін айшықтап, шығармашылығын айқындап, көпшілік назарына ұсыну басты мақсатымыз болатын. Сондықтан, дәуір айнасы бола білген ардақты азаматтардың есімін жадыдан өшірмей, өнегелі өмірін зерттеп-зерделеу өскелең ұрпақтың, яғни мына біздердің міндетіміз. Жалпы, Сыр елінің жергілікті ақындары төңірегінде әр кезеңде жарық көрген ғылыми еңбектер көп емес. Кейін Сыр елінің танымал әрі ірі деген ақын-шайырларына тоқталған бірқатар ғылыми еңбектер жарық көрді. Ал, музей қорындағы материалдардан, ақын Ә.Әлиасқаровтың ұрпағы Сәруар Әлиасқаровтың өз аузынан жинақталған мәліметтерден тұратын бұл жұмыс Әлімбай ақынды тереңірек түсінуге түрткі болатыны анық. Әлімбай Әлиасқаров – бұрын-соңды зерттеле қоймаған тың тақырып.
Негізі зерттеу жұмысы алдына қойған мақсат-міндеттерін орындауға негізделген бір-бірімен логикалық байланыста, мәселелік тұрғыда берілді. Ғылыми-зерттеу жұмысы кіріспеден, бес тараудан, қорытынды және пайдаланған деректер, ұсыныстар мен әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспеде ғылыми жұмыстың жалпы сипаттамасы, өзектілігі, қажеттілігі, құндылығы, мақсаты мен міндеттері айқындалған. Негізгі бөлімі 5 тараудан тұрады. І тарау «Өмірі өнегеге толы шынар тұлғалы азамат» деген түсініктен, ІІ тарау жауды өз ұясында талқандаған майдангер ақыннан мағлұмат берсе, ІІІ тарау Туған жерді ту еткен асқар ақын жайлы, ІV тарау ғибраты мол өнегелі тұлға туралы дерек береді, ал V тарау шымшыма мен өтірік өлеңнің шебері Әлімбай ақын туралы сыр тарқатады. Қорытынды бөлімінде арнайы зерттеуге алынған мәселелер тұжырымдалады. Ұсыныста Әлімбай ақынды насихаттауда атқарылуға тиісті шаралар мен жұмыстар тізбегі көрсетілді.
Сегіз қырлы, бір сырлы тұлға туралы ақпараттармен таныс болу үшін Қызылорда облыстық тарихи-өлкетану музейінде болып, ол кісіге қатысты жәдігерлермен танысып, тың мәліметтер алдық. Музей қорындағы қолжазбадан бөлек жазу машинасымен басылған өлеңдер мен поэмалар, халық аузынан жинақталған мақал-мәтелдер мен жұмбақтар т.б. қызықтармай қоймады. Жергілікті ақын, соғыс ардагері, қазақ фольклорын зерттеуші Әлімбай Әлиасқаровқа тиесілі асыл мұраны ұлы Сәруар Әлімбайұлы құрметпен музейге тапсырып, халық мұрасына айналдырған екен.
Сыр өңірінде терең рухани танымға негізделген жыршылық, ақындық мектеп ХІХ–ХХ ғасырларда гүлдену дәуірін бастан кешірді. Олардың алдыңғы қатарында Ешнияз жырау, Балқы Базар, Дүр Оңғар, Шораяқтың Омары, Шегебай жырау, Жиенбай жырау, Қарасақал Ерімбет, Нұртуған жырау, Бұдабай ақын, Кете Жүсіп, Қаңлы Жүсіп, Таубайдың Жүсібі, Даңмұрын жырау, Сейітжан ақын, Тұрмағамбет секілді шайырлар тұрды. Сыр өңірінің бір ғана Қармақшы топырағынан жүзден аса жырау шыққан. Біз әдеби әлеміне еніп, жүректі қозғап, көңілді толқытып жіберетін жырларына қанығып отырған Әлімбай ақын да Тұрмағамбет Ізтілеуұлының шәкірті. Талапты ұстаздан талантты шәкірт тәрбиеленіп шығатыны шындық. Сондықтан шалқыған шалқар шабыттың нәтижесінде талай туындылар жарық көрді. Олай болса, ақынның шоқтығы биік шығармаларына тоқталып өткеніміз жөн. Әлімбай Әлиасқаровтың өлеңдері «Пернедегі термелер», «Нақыл сөздер», тағы басқа топтама жинақтарға енген. Оның көпшілігі республикалық газет-журналдарда, соның ішінде басым бөлігі өзіміздің қазіргі «Сыр бойы», «Қармақшы таңы» газеттерінде жарияланды. 1965 жылы ақынның «Еңбек күйі» атты өлеңдер жинағы және 1975 жылы «Қанатты қыз» жыр жинағы «Жазушы» баспасынан аз данамен баспа бетін көрді. Кітапқа 21 өлеңі, 5 терме жырлары, «Қанатты қыз» атты ұзақ өлеңі және «Ел қорғаны», «Қожанасыр хикаясы», «Үндемес қыз» атты өлеңмен жазылған аңыздары енген. Сондай-ақ, Шығыс әдебиеті дәстүрімен аңыз желісінде жазылған көркем туындылар «Қорқыт» және «Төрт дәруіш» дастандарын тілге тиек етуге болады.
Ақынның өлеңдері алдаспандай өткір, мазмұнды мәнге ие. Ғибратты ғұмыр иесінің бар шығармасы Отанға деген сүйіспеншіліктен тұрады. Қилы-қилы кезеңдерді бастан өткеріп, жауға қарсы соғыста жанындағы серіктеріне жігер бере жүріп, атамекенге деген аяулы сағынышын өлеңмен әрлей білген. Қан майданда азапты күндері көп болса да, қолынан қаруы мен қаламын тастамаған ақынды елінің бағына біткен батыр деп анық айта аламыз. Сонымен қатар, жауыздықтың жайылауына жол бермей, зұлымдықтың зілзала қара күшінен қашық болып, абыройдың адамдықпен артқанын жөн санаған. Әрі осындай тіршілікке керек тірек ойларын даналыққа бағыттайтын өлең шумақтарына сыйдыра білген. Тіпті, өткенді таспалаған тарихтың таңбасын өшірмей, тәптіштеп түсіндіріп, бүгінге жеткізуге тырысқан. Сондықтан тағылым мен танымның жолынан таймай қалдырған құндылыққа толы қазынасы – жыр жақұты ұрпақ үшін бай мұра боп қала бермек.
Қорытындылай келе, зерттеу жұмысының жік-жікке бөлінген тарауларын талдап, бөлімдеріне тоқталып, көсіліп айтар болсақ жеткізетін дүние көп-ақ. Біздегі басты мақсат – ел үшін ерен еңбек етіп, әдебиет саласына да сүбелі үлес қосқан асыл тұлғалардың есімі елеусіз қалмаса дейміз. Әйтпесе, қолда бар жәдігерді жоғалтып тынсақ, сөз деген баға жетпес мұраның байыбына бара алмасақ әбестік болар. Ұлыларды ұлықтап, есімін ардақтай алмау да ұрпаққа сын болар еді. Сондықтан, Әлімбай Әлиасқаровтың өмір жолы мен шығармашылығы қалың қауымға таңсық болмауы тиіс.
Тоғжан ЖАҚСЫЛЫҚ,
Ә.Тыныбаев атындағы №11 мектеп-лицейінің
9-сынып оқушысы.
Жетекшісі Жанат БАСЫҚАРАЕВА
