Асылжан ЖАМАНҚҰЛ,
Қызылорда облысының дене шынықтыру және спорт басқармасы басшысы:
«Сыр спортына өз қолтаңбамды қалдырғым келеді»
Асылжан Зұлфқарұлы Жаманқұлдың есімі Сыр спортымен қатар айтылады. Қарағанды педагогикалық институтының дене тәрбиесінің мұғалімі мамандығын бітірген ол еңбек жолын Сырдария ауданы Айдарлы ауылында спорт нұсқаушысы болудан бастаған. Кейіннен Қызылорда қаласындағы мектептерде дене шынықтыру пәнінің мұғалімі болып, баланы спортқа баулуда тәжірибе жинақтаған. Салаға сіңірген еңбек текке кетпеді. Басшылық қызметте де тер төкті. Қызылорда қалалық дене шынықтыру және спорт бөлімінің басшысы да болды. Спорттан бір елі ажырамаған Асылжан Зұлфқарұлына өткен жылдың аяғында Қызылорда облысының дене шынықтыру және спорт басқармасы басшысы лауазымды қызметі сеніп тапсырылды.
Қызметке келгеніне жүз күн толған кезде редакция атынан құттықтап бардық. Адам баласын құшақ жая қарсы алатын ақжарма мінезімен төріне шығарып құрмет көрсетті. Содан кейін көкейде жүрген сауалдарды басқарма басшысының алдына жайып салдық. Мәселені де айттық, жоспарын да сұрадық. Асылжан Зұлфқарұлы сұрақтарымызға мүдірмей жауап берді, мәселенің үстінен аттап кетпеді.
– Асылжан Зұлфқарұлы, 2020 жылдың қорытындысы бойынша Қызылорда облысы «Үздік спорттық өңір» атанды. Ал, өткен 2021 жылы Сыр саңлақтары ауыз толтырып айтатын қандай жетістікке жетті?
– 2020 жылы өту керек жазғы Олимпиада ойыны, коронавирусқа байланысты 2021 жылға шегерілді. Жеңістің ең үлкені, осы Олимпиада ойынына Сыр спортшыларының қатысуы. Төрт жылдықтың басты додасына біздің өңірден үш спортшы қатысып, оның бірі ауыр салмақтағы боксшымыз Қамшыбек Қоңқабаевтың жүлделі орыннан көрінуі – біз үшін үлкен жетістік.
Одан бөлек, еркін күрестен барған Дәулет Ниязбеков жақсы өнер көрсетті, дегенмен жүлдеге жете алмады. Бірақ, 5 орыннан көріну де жақсы нәтиже. Одан кейін, каратэ спорты Токио олимпиадасына қосылып, Мөлдір Жаңбырбай бәсекеге түсіп, өз деңгейінде жақсы өнер көрсете білді.
Бұдан өзге де жетістіктер бар. Дегенмен де, ең шоқтығы биік Олимпиада ойындарына үш спортшымыз қатысып, соның бірі жүлделі орыннан көрінуі – үлкен жеңіс.
– Спорт басқармасына басшылық қызметке келгеніңізге үш айдан асты. Осы уақыт аралығында өңір спортын өрге бастырмай отырған қандай кедергілер кездесті? Оларды жою үшін нендей жұмыстар атқарылуда? Сыр спортының қазіргі хал-жағдайын айтып өтсеңіз.
– Жұмысқа жаңадан келгеннен кейін, көзге бірден көрінгені техникалық-материалдық базаның ескіргені. Күрес кілемдері, бокс рингтары, тағы басқа спортшылар айналысатын құрал-жабдықтардың барлығының тозығы жетіпті. Жалпы, бұл бағытқа үш жылдан бері қаржы бөлінбеген. Біз енді осыған биылғы жылдың бірінші тоқсанында 150 миллион теңге ақша сұрап отырмыз.
Осы айда грек-рим, әйелдер күресі мен еркін күрестен жарыс өткізгелі отырмыз. Жасыратыны жоқ, өңірдегі барлық кілемнің тозығы жеткеннен соң, амалсыздан жарысқа Алматы облысынан кілем алдырттық.
Жалпы спорт күнделікті шұғылдануды қажет еткеннен кейін, бір күнде бір кілемнің өзінде 500-1000-ға жуық бала жаттығады. Сондықтан да тез тозатыны анық. Мысалы, Еуропа елдеріндегідей стандартқа сай болса, біздегі бозкілемдер де ұзақ жылдарға жарар еді. Ал, біз бір кілемімізді Наурыз мерекесіне тасимыз, бір кілемімізді ауыл-аймақта өтетін шараларға апарамыз. Әрі-бері тасығаннан соң тез тозатыны анық. Бірақ, айтатыны жоқ, біздегі кілемдердің барлығының уақыты өткен, ескіріп тұр.
– Бұқаралық спорттың дамуы деңгейі қандай? Барлық аудан, ауыл-аймақта спортшыларға бірдей жағдай жасалған ба? Кем-кетігін, жетістігін саралап берсеңіз.
– Бұқаралық спорт дегенімізді кейбір кісілер: «Бір жарысқа барып қатысу немесе қатысып көру» деп ойлайды. Негізінде бұқаралық спорттың арғы мағынасы бұқарадан шыққан спортшылардың өз кестесіне, спорт түріне сәйкес спортпен шұғылдануы. Негізінде нормативтік-құқықтық актілерде жазылғандай, «аптасына үш рет, алты сағаттан кем спортпен айналыспайтын адамды бұқаралық спортпен шұғылданушы» дейді. Бұл жерде де көптеген сұрақтар бар. Себебі, халықтың санын, пайызын шығару үшін нақты алгоритм жоқ. Себебі, бір-екі жастағы бала спортпен шұғылданбайды. Сондықтан осы мәселелерді Мәдениет және спорт министрлігіне, Спорт комитетіне айттық.
Қарап тұрсаңыз, халықтың 30 пайызының бұқаралық спортпен шұғылдануына тапсырма беріледі. Сол кезде «Спортпен шұғылданушыны қай жастан бастап есептеуіміз керек?» деген сұрақ туындайды.
Негізінен бұқаралық спортпен шұғылданушылар саны жылдап артуда. Осыдан бірнеше жыл бұрын мемлекеттік жеке әріптестік бағытында жұмыстар жүргізіліп, Жаңақорған, Шиелі аудандарында спорт нысандары салынды. Спорт нысаны салынған соң, қаржы бөлініп, жаттықтырушы келіп, жаттықтырушы өз тобын құрып, спортпен шұғылданушылардың саны артты. Бұдан бөлек, «Ауыл – ел бесігі» бағдарламасы бойынша аудандарда 5 спорт кешені салынды. Бұл спорт кешенде де спортпен шұғылданушылар саны артатыны белгілі.
Бұдан бөлек, жастардың шағын футбол, волейбол, баскетбол, страйкболға қызығушылықтары көп. Өздері ұйымдасып жарыстар өткізуде. Біз, әрине, бағыт-бағдар беріп отырамыз. Өңірде әуесқой футбол лигасы бар. Мұнда жыл көлемінде жүзден аса команда жарысады. Қысқы, жазғы кезеңдерге бөліп жарыстар ұйымдастыру арқылы бұқаралық спортқа өздерінің үлестерін қосуда.
Жеке адамдардың өздері де спорттың дамуына үлес қосуда. Мысалға «Naman ata» спорт кешенін айтуға болады. Кешенді ұйымдастырушылар биыл жан басына шаққанда қаржыландыратын бағдарлама арқылы тиісті қаржы алып, жүйелі жұмыс істеп отыр. Оған да мыңдаған бала барады.
Шыны керек, облыста бұқаралық спортпен шұғылданушылар саны жылдан жылға артуда. Облыс бойынша 34 пайыз, яғни 28 мың 432 адам бұқаралық спортпен шұғылданады. Бұл соңғы үш жылда 4 пайызға артты. Спорт кешендерінің көбеюінен пайыздық көрсеткіштің артып отырғанын айтуымыз керек.
– Соңғы жылы Сыр спортына сызат түсті. Оған басты себеп – жемқорлық пен пара беру. Басшы ретінде пікіріңіз қандай? Орын алған жағдайлар келешектегі жоспарларға өз кедергісін келтірмей ме?
— Әрине, орын алып жатқан жағдайлардың кері әсері спорт саласына да тиетіні анық. Себебі, спортшылар қоғамнан бейтарап емес. Сол себепті, елде болып жатқан барлық келеңсіз жағдайлар спортшыларымыз бен жаттықтырушыларымызға, мемлекеттік қызметте жүрген спорт саласының мамандарына келеңсіз жағымен әсер етеді. Әрине, бұл өкінішті жағдай. Қынжылтатын жайт. Бұл бізге өте ауыр болып тұр.
Рас, мемлекет болып жемқорлықпен күресіп жатырмыз. Десе де, бұның себеп-салдарын бір жағынан спорт саласындағы құқықтық актілердің бір-біріне қарама-қайшы тұстарынан да іздеуіміз керек. Бір заңды оқысаңыз, қалай түсінетініңізді білмей қаласыз. Өз түсінігіңізбен жұмыс жасасаңыз, ертең жемқор болып бір күнде шыға келесіз. Танысып шықсаңыз, нормативтік-құқықтық актілер бізде қиын жазылған.
Осы басшылыққа келгеннен кейін, келеңсіз жағдайлардың болып жатқанын көріп, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес департаментімен бірлесіп, мониторинг жүргізіп, заңдардың бір-біріне қарама қайшы тұстарын анықтап, өзіміздің министрлік пен комитетке ұсыныс хаттарымызды жібердік. Нәтижесін күтеміз.
– Асылжан Зұлфқарұлы, өзіңізге бүгін өткір мәселелерді айтқымыз келіп тұр. Соның бірі соңғы кезде өңірімізде ауыр атлетиканың күйі тайғанақтап кетті. Бүгінде зілтемір көтеруде әлемдік аренада атой салған Сыр саңлақтарының ізін жалғаушылар бар ма?
– Жас спортшыларымыз бар. Оның ішінде Рахат Бекболатты ерекше айтуға болады. Оның көтеріп жүрген салмақтары, ересектердің көрсетіп жүрген нәтижесімен бірдей. Біз Рахаттан үлкен үміт күтіп отырмыз. Олимпиадаға барып, жақсы жүлде әкеледі деген сенімдеміз. Бұдан бөлек, Айзат Мүтілда деген қызымыз қыздар арасында 85 кило салмақта өнер көрсетіп, жақсы нәтиже көрсетуде. Бұл спортшыға да сеніміміз мол.
Қазір бұл саладағы жаттықтырушыларымыз білікті, барлығы кезінде үлкен жаттықтырушылардан тәлім-тәрбие алған спортшылар. Қазір өздері осы салада жаттықтырушы болып жұмыс істеуде. Ауыр атлетикадан үлкен үміт күтіп отырмыз. Әрине, допинг дауы, одан да басқа келеңсіз жағдайларды жоққа шығармаймыз. Ресейдің геопалитикалық саясаты бар, әлемдік додада барлығы әсер етуі мүмкін. Себебі, біз Ресеймен одақтамыз. «Әлем қалай қарайды?» деп ойланып жүрміз. Бірақ, біз оған көңіл бөлмей, спортшыларды Олимпиадаларға дайындаудамыз. Бірінші, Азия ойындары, одан кейін Әлем чемпионаттары, 2024 жылы Парижде өтетін жазғы Олимпиада ойнына дзюдо мен грек-рим күресінен, зілтемір көтеруден қатысуға үміткер бірнеше жас буынды баптаудамыз. Бұдан бөлек, стенд ату спортынан бір қызымызға үміт артып отырсақ, байдарка каноэ спортынан да үміткерлеріміз бар. Бұлар – жазғы Олимпиада ойындарының оғландары. Ал, қысқы Олимпиада ойындарына келгенде оған әлі ертерек. Себебі, осал тұсымыз көп.
— Расында, қысқы спортына да қатысты сын көп. Жаттығу залдарының ескіргені жөнінде де жиі естиміз. Осыған байланысты не айтасыз?
— Елімізде қысқы спорт түрлерімен айналысқан жаттықтырушылар жоқ десе де болады. Қазір «Мұз айдынында» жаттықтырып жүрген мамандар Ресей азаматтары. Одан бөлек, солтүстік өңірден келген азаматтар жаттықтыруда. Олар елге келгеннен кейін көп қаржы талап етеді. Оларды ұстап тұру өте қиын. Жатын орны, жалақысының жоғары болуы, одан қалды біздегі менталитетпен олардың түсінігі басқа секілді мәселелер кездеседі. Біздің бюджеттік тарификациямызда бөлетін 150-200 мың теңгеге ешқандай мықты жаттықтырушы жұмыс жасамайды. Келмейді де.
– «Қайсар» футбол командасының болашағына жанкүйерлер алаңдаулы. Ішкі араздастықтан болған дау-дамайдың соңы немен бітеді?
– Әрине алаңдайды. Жеке пікірімді айтатын болсам, «Қайсарды» сенімгерлікке 51 пайызын беру кезінде келісім-шарт дұрыс жасалмаған. Нақты талаптар дұрыс қойылмаған. Талап дұрыс қойылмағаннан кейін, соңы осындай жағдайға алып келді.
«Сол клубты футболдан шыққан, нағыз аяқдопшы басқарды. Өсіреді, өркендетеді, дамытады» деп сол кісіге сенім артты. Аяғы не болды? Премьер лигадан бірінші лигаға түсті. Клубтың мойынында қаншама қарыз бар? Сенімгерлікке берерде үлкен қателіктің салдары осындай жағдайға әкеліп тұр.
Біз бұл клубты қайта толық мемлекеттің қарамағына беру бағытында жұмыстар атқарудамыз. Бұл мәселе бірақ бір-екі күнде шешілетін емес, жыл соңына дейін созылуы мүмкін. Бірақ, әрине, біз мәселенің тез бітіп, бір мәмілеге келгенін қалаймыз.
– Сыр өңірінде ұлттық спорт түрлерінің аяқ алысы қандай? Жаңақорған облысында өткен саятшылық сайысында Қызылорда облысынан бір ғана құсбегінің қатысуын қалай бағалайсыз?
– Өңірде ұлттық спорттың дамуы жоғары деңгейде. Кеше ғана тоғызқұмалақ ойынынан спортшыларымыз Қазақстан чемпионы атанды. Көкпар спортынан жігіттеріміз Түркістан облысына жол беріп, екінші орынды еншіледі. Осы жарыста 17 көкпаршымыз «Қазақстан Республикасының спорт шебері» атағын алып отыр. Қазақ күресінен Мақсат Исағабылов пен Нұрым Сәлімгереевтің жетістігін білесіздер. Одан басқа, ұлттық жекпе-жек спортынан жігіттер Азия, Әлем чемпионаттарында жақсы өнер көрсетіп жүр. Аударыспақ спортынан да Қазақстан чемпионатында жеңіске жетіп жүрген білекті жігіттеріміз бар.
Мен қызметке келем дегенге дейін Қызылордада құсбегілікпен айналысатын жігіттер мүлде болмаған. Жұмысқа кіріскен соң, көкпармен айналысып жүрген жігіттерге тазы ұстап, құс баптауды тапсырдым. Ұсынысты қабыл алған жігіттер бір бүркітпен өз өңірімізде өткен Қазақстан чемпионатына қатысты. Чемпионатты осы Қызылорда облысында өткізуіміздің негізгі мақсаты да сол, құсбегілікті ел көріп, қызықсын, білсін, спортпен шұғылдансын деп әдейі ұйымдастырдық. Азғантай уақыт ішінде облыс атынан бір құсбегінің бұл бәсекеде бой көрсетуінің өзі жетістік.
– Өңір спортын өрге сүйреуде өзіндік қолтаңбаңызды қалдыруда қандай жұмыстарды қолға алдыңыз? Сыр спортының биылғы жоспарымен бөліссеңіз.
– Биыл Қытайдың Ханчжоу қаласында Азия ойындары өтеді. Қазақстан құрама сапындағы жерлестеріміз Азия ойындарына қатысып, жақсы нәтиже көрсетеді деген үмітіміз бар. Себебі, 2024 жылы Парижде өтетін Олимпада ойындарына үміткер спортшыларымыздың ол бәсекеге қатысуы осы биылғы Азия ойындарына да байланысты.
Қызылорда облысында халықаралық жарыстар өткізетін арнайы үлкен спорт кешен жоқ. Сыр бойында кез келген деңгейдегі жарыстарды ұйымдастыратын спорт сарайын салсақ, Қызылорда спортына қалдырған қолтаңбам сол болар еді.
– Ашық әңгімеңізге рақмет! Сыр спортында қолтаңбаңыздың қалатынына сенімім мол. Біз тілектеспіз.
Сұхбат құрған Елдос ЕРБОЛҰЛЫ
