Ашықов әңгіменің ашығын айтты
«2022 жылдың 28 желтоқсан күні Қызылорда облысының қоғамдық Кеңесінің құқықтық комиссиясының кезектен тыс отырысында облыстық білім басқармасының мектептерінде еңбек ақыға бөлінген қаржыны игерудегі оның талан-таражға түсіп жатқандығы жөніндегі фактілер талқыланды. Білім беру саласының қызметкерлерінің еңбек ақысына бөлінетін қаржы облыс бойынша жылына 100 миллиардтан асып, жылдан жылға көбеюде. Өкінішке орай, оны игеруде тиісті басшылар тарапынан қадағалаудың жоқтығы белгілі болды». Дәл осындай ақпаратты қоғамдық кеңес көпшілікке жария етті.
Комиссия отырысына келген ҚР Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің Қызылорда облысы бойынша департаменті бастығының бірінші орынбасары Асылхан Ашықов әңгіменің ашығын айтып беріпті. Қазіргі күні тек Жаңақорған ауданының 6 мектебін тексергенде барлығы 414,5 миллион теңгенің қолды болғанын анықтаған департаменттің жоспары бойынша облыстағы 327 мектептің барлығы тексеріледі екен. Талдау барысында түсінікті болғаны, басшылар тарапынан қадағалау болмағанға ұқсайды. Облыстық білім басқармасы басшысының орынбасары Ділдә Момбек бағдарлама, жоспарлау барысында қателіктер жіберілгенін мойындапты. Облыстық қоғамдық кеңес бұл мәселеге әлі де қайта оралатынын және болашақта бұндай келеңсіз жағдайларға жол берілмеуі жөніндегі ұсынысын беретінін айтып отыр.
Шынымен қандай өрескел заң бұзушылықтар болды? Қаржы игеруде сыбайлас жемқорлықтың иісі шыға ма? Қолдағы дерекке сүйенсек, облыстағы орта білім беру ұйымдарының 2020-2022 жылдар аралығындағы еңбекақы төлеу қорындағы сыбайлас жемқорлық тәуекелдері бойынша тексеру жұмыстарын жүргізген департамент мамандары білім беру ұйымдарында ірі мөлшерде бюджеттік қаражатты жымқыру фактілері орын алғанын айтады. Соңғы екі айда бір Жаңақорған ауданында алты орта мектепте аса ірі көлемде қаражат жымқыру фактісі бойынша 4 қылмыстық іс (келтірілген залал – 292,5 млн.тг), прокуратура органымен 2 іс (залал – 123 млн.тг) тіркеген. Қазіргі күні аталған деректер бойынша аудандық білім бөлімі мен мектептің лауазымды тұлғаларына қатысты ҚР ҚК-нің 189-бабының 4-бөлігінің 2-тармағымен сотқа дейінгі тергеп-тексеру жүргізілуде екен.
Қызылорда қаласының бір мектебінде күзетшіге тек бір айда 6 миллион теңге айлық ақысын аудару дерегі анықталған. Осыдан кейін департамент облыстағы барлық орта білім беру ұйымдарының 2020-2022 жылғы еңбекақы қоры бойынша мониторинг жүргізіп, нәтижесінде жекелеген мектептерде жалақы төлеу қорының сомаларында күмәнды деректер байқаған. Қызылорда қаласына қарасты Қызылжарма ауылында орналасқан №144 мектептің еңбекақы қоры осы аумақтың мектептерінің орташа қор көлемінен 3 есе артық болған. Мәселен, 2022 жылы қор көлемі 964 млн. теңге болса, орташа қор 295 млн. теңгені құраған. Айырмашылық айтарлықтай.
«Бір аудан ішінде орналасқан мұғалімдер штаты өзара шамалас мектептерге еңбекақы қоры қаражаты 2-3 есе айырмашылықпен бөлінуі жемқорлық тәуекелдерінің туындау ықтималдығын байқатады. Облыс бойынша бюджет қаражатының мақсатты игерілуіне күмән тудыратын 60 білім беру ұйымы белгілі болды, оның ішінде 23-і тәуекелдері жоғары болып айқындалды. Атап айтқанда, мұғалімдер саны мен санаттары, мектептердің орналасқан аумағына байланысты еңбекақы төлеу қорының орташа көлемі анықталып, қор қаражаттарының игерілуіне күмән тудыратын мектептердің деңгейімен талдамалық салыстыру жасалған» дейді Асылхан Ашықов. Мәселе осы жерден шығып отырса керек.
Талдамалық жұмыс нәтижесінде бір аудан ішінде орналасқан өзара шамалас штаттық құрылымы бар мектептерге ЕТҚ қаражаты көлемінің 2-3 есе айырмашылықпен бөлінуі сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің туындау ықтималдығы байқалады. Ондай жағдайлар облыс көлемінде кеңінен таралған көрінеді.
Аталған заңбұзушылықтар еңбекақы қоры қаражаттарын төлеу барысында «Қазынашылық-Клиент», «1-С бухгалтерия» және т.б. тиісті ақпараттық жүйелердің жетілмеуі мен кемшіліктерінен орын алды деуге негіз бар дейді. Аталған мән-жайлар бойынша осы жылы облыстық тексеру комиссия мен ішкі мемлекеттік аудит департаментіне тексеру шараларын жүргізу мәселесі көтерілген. Сонымен бірге сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл аймақта өз мақсатына жету үшін жергілікті билік органдарымен және қоғамдық бақылаудың тиімді институттарын барынша ұтымды пайдалануды бірлесіп ұйымдастыру ұсынылған.
Нәтиже қалай болады? Жауаптылар орындарымен қош айтыса ма? Құлқынын ойлағандарға қандай жаза беріледі? Біз алдағы уақытта тексерістің қорытындысы туралы сөз қозғайтын боламыз. Ал, оқырман, сіздер ауылыңызда, ауданыңызда яки қалада болып жатқан жасырын жайларды, ақша десе арын сатуға дайын тұратындар туралы сыр шерткілеріңіз келсе, бізбен байланысуларыңызға болады.
Н.Меңдібай
