ЦИФРЛАНДЫРУ: СЫР ЕЛІНДЕГІ САПА ДЕҢГЕЙІ

Мал бағып, төрт түліктің соңында жүрген қазақ үшін заманауи технологиялар таңсық болуы бек мүмкін. Бірақ, замана ағымы барлық саланы цифрландырып, дамудың даңғылына түскені қашан. Иә, цифрландыру бұл адамның әрекеті арқылы жасалатын жұмысты сандық форматқа ауыстыра отырып, уақытты үнемдеу. Яғни қағаз толтыру, қажетті анықтама мен сервистік төлемдерді кез келген жерде интернеттің игілігін пайдалана отырып, өз қажетіңізге жарату. Мәселен, білім саласында ата-ана баланы балабақша кезегіне қою, мектепті таңдау және оқушыны өзге мектепке ауыстыру, электронды күнделік арқылы баланың бағасын бақылау тетіктерін көре алады. Ал, медицинада дәрігерге қаралу, жедел-жәрдем шақыру, онлайн диагнозды білу сынды саладағы жаңашылдықтарды уақытысында пайдалану. Мұнан бөлек, цифр­ландыру толықтай енсе, ауыл шаруа­шылығы, құрылыс, тұр­ғын үй шаруашылығы, мұнай саласындағы бірқатар маңыз­ды мәселелер уақытынан бұрын шешімін табады. Демек, цифр­ландыру халықтың өмір сапасын жақсартуы тиіс.

Негізінен, сандық транс­фор­мация Президент Жолдауында үшінші жаңғыртудың желілік бағыты ретінде белгіленген. Осы себепті де 2017 жылдың соңында негізгі 5 бағытты құрайтын «Цифрлы Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы бекітілген-ді. Ол қандай бағыттар?

Алғашқысы – эконоимика салаларын цифрландыру. Бұл экономиканың барлық салаларын жаңартуды көздесе, екіншісі – сандық мемлекетке көшу ісі де елдегі тұрғындардың тұрмыстық проблемаларын шешеді. Ал, үшінші бағыт – сандық Жібек жолын жүзеге асыру бастамасы шалғай жатқан ауылдарға интернет жеткізу, сол арқылы байланыстың желісін дамыту міндетін мойнына алады. Мұнан бөлек, адами капиталды дамыту кезеңі де айрықша маңызға ие. Бұл бірінші кезекте білімді жетілдіру, өзін-өзі дамытуға жетелеуден басталады. Ал, соңғысы – инновациялық экожүйені құру тетігі жаңа идеялардың іске асып, бизнес пен ғылымды байланыстыруға жол салмақ. Қарап отырсаңыз, бес міндеттің де басты түйісер жері – экономика. Ал, экономика жаңа деңгейге көтерілсе, халықтың тұрмысы түзеліп, жағдайы жақсарады.

Айтпағымыз, цифрландыру ісінде талай жылғы тәжірибелер сарапқа салынды. Озық идеялар мен игі бастамалар назарға алынды. Бұл осы салаға бас қатырып жүрген мамандар сөзі. Рас, қазір ел ішінде цифрлы Қазақстан қоғамын құру бағытында әр аймақ сандық форматқа көшудің жоспарын түзіп, тіпті арнайы жобаларды бастап та кетті. Бұл жай айтылған сөз емес. Үкімет басшысының өзі де цифрландыру ісіне ең алдымен әкімдер жауапты деген-ді. Демек, аймақтар өз географиялық ерекшеліктері мен негізгі тірек салалары арқылы салаларды цифрландыруды жыл басынан игеруге көшті. Соның бір мысалы ретінде, Қызылорда облысын алайық. Сыр елі жаһанданудың толқынымен келген ІТ сала арқылы цифрландыру жолында әрі мемлекеттік бағдарламаны жүзеге асыру мақсатында «Smart city» тұжырымдамасын әзірледі. «Ақылды қала» деп ат беріп, халықтың қолайлы өмір сүруіне жағдай жасайтын жоба ойлап тапқан болатын.

Негізінен, «Цифрлы Қазақстан» және «Еуразиялық одақтың негізгі бағыттарын 2025 жылға дейін цифрландыру» мемлекеттік бағдарламаларының берері көп. Оның «Цифрлық Жібек жолын іске асыру», «Адами капиталды дамыту», «Инновациялық эко­жүйені құру» сияқты бағыттары ел өмірін жеңілдетеді. Мұндағы басты мақсат – мемлекеттің эконо­микалық дамуын жеделдету және цифрлы технологиялар есебінен халықтың өмірін жақсарту, цифр­лы экономиканы құруға жағдай жасау.

Зерттеу мәліметтеріне сүйен­­сек, Қазақстанда цифрлы жоба­ларға 200 млрд. теңгеден астам инвестиция бағытталған. Аталған қаржы ауыл шаруашылығын цифр­ландыруға, IT-жобаларға, цифрлы технологияны дамытуға және облыстардағы орталықтардың инфра­құрылымына, сондай-ақ телекоммуникация, аэро­ғарыш және электронды өнер­кәсіп сала­сына инвестиция салуға жұм­салған. Сонымен қатар «Цифрлы Қазақстан» бағ­дар­ламасы аясын­да келесі жылы 33 іс-шараға рес­публикалық бюджеттен 20,9 млрд. теңге қаражат қарастырылған екен.

Айта кетейік, цифрлы эконо­мика – бұл сандық ақ­парат­тық-коммуникациялық техно­логияларды пайдалануға негіз­делген экономикалық, әлеу­меттік және мәдени қатынастар жүйесі. Бүгінгі күні цифрлы экономиканың қажеттілігі және оған деген сұраныс артуда. Себебі шұғыл өзгеретін нарықта инновация тез бейімделеді және әлемдік интеграцияға оңтайлана кіре алады. Сондықтан қазір ұлттық экономика салаларындағы кәсіпорындар Дүниежүзілік сауда ұйымының қатаң талаптарына сәйкес келетін, бәсекеге қабілетті заманауи өнімді шығаруға талпынып келеді.

Көптеген елде цифрлы техно­логияларды тиімді пайдалануға және сенімді ақпаратпен алма­суға қажет инфрақұрылым қалыптасқан. COVID-19 інде­ті­мен күресуде 3D арқылы басып шығару, дезинфекциялық робот­тар және интернет-дүкен­дер кеңінен өріс алған. Әлемдік экономикада цифрлы техно­логия­лардың кең таралуының басты себебі әлеуметтік даму­дың траекторияларымен байла­нысты. Мысалы, АҚШ, Ұлыбри­тания, Германия, Жапония, Италия, Франция сынды дамыған елдерде базалық ақ­парат­тық-коммуникациялық инфра­құры­лымды құрудан бастап, цифрлы технологияларды кеңінен енгізуді қолдау бағдарламалары бар.

Ал, Қазақстанда цифландыру жүйесі елімізде біркелкі емес. Шағын және орта бизнес саласында да осы жағынан ала құлалық бар. Бұл мәселе өсу деңгейін тежеп қана қоймайды, сонымен қатар жақын арада цифрлы алшақтыққа алып келуі мүмкін.

Жасырып жабатыны жоқ, Қызылорда облысындағы цифрландырудың көлемі мен сапасы қандай екенін коронавирус дағдарысы анық байқатты. Еліміз­де электронды цифрлық қолтаң­баларды оңтайлы тіркеу және әлеуметтік төлемдерді беруді ұйымдастыруға мемлекеттік қыз­меттердің мүмкіндігі жеткілікті болды. Бірақ эпидемияға қар­сы шараларды әзірлеу және тұр­ғындардың мәліметтерді пайда­лануы жеткіліксіз болып шықты. Әсіресе, республикадығы білім саласында мектеп (7646 мектепте 3,4 млн. оқушы), колледж (700 астам колледж), университет (129 жоғары оқу орны – 604,3 мың студент) деңгейінде білім алушылардың қашықтан оқу үрдісіне көшірілуі білім саласын цифрландыруда көптеген күрделі мәселе бар екенін көрсетті: көп­теген елді мекен интернетпен қамтылмаған, байланыс нашар, желі дұрыс ұстамайды, компью­терлер жетіспейді, қысқасы, ел телекоммуникациялық инфра­құ­ры­лымын цифландыруға дайын болмады.

Дегенмен де алға ілгерушілік жоқ емес. Айталық, еліміздегі екінші деңгейлі банктер төтенше жағдай кезінде және әлеуметке үздіксіз қызмет көрсетуге ұмтылып, операциялық ортаның өзгеруіне және ішкі процестердің өркендеуіне жедел ден қойды. Қысқа мерзім ішінде клиенттерге бірқатар жаңа қызметті ұсына алды, оның ішінде тауарлар мен қызметтерге қашықтан төлем жасау мүмкіндіктерін кеңейте оты­рып, көптеген қызметті онлайн жеткізуді іске қосты. Төлем арналарының кеңеюі өз кезе­гінде онлайн-сақтандыруға жол ашты, бөлшек сауда тауар­ларының түрлерін көбейтті және бағалы қағаздар нарығында оң өз­герістерге әкелді. Тұтастай алған­да, қаржы секторы өзін жақсы серіктес ретінде тағы да дәлел­деді. Сондай-ақ, бұл жерде клиент­тердің қашықтан қар­жылық қызметтерге деген сұра­ны­сының өсуі технологиялық ком­пания­лардың осы сегментке деген қызығушылығын арттырғанын атап өткен жөн. Тұрғындар үшін бұл – қолайлы жағдай. Өйт­кені бәсекелестіктің артуы қыз­меттердің сапасын арттырады, қыз­меттердің құнын төмендетеді. Бірақ банктер үшін бұл екі есе­лен­ген қосымша қаржы жұмсау болса да, олар қызмет көрсету сапасын жақсартуға ұмтыла беруге тиіс.

Жүргізілген зерттеулер облыстағы цифрлы экономиканы статистикалық өлшеудің болашақ бағыттарын анықтап берді. Олар: цифрлы экономиканы дамытуға арналған шығындар; цифрлы технологияларды құру және тарату, оның ішінде цифрлы технологиялар саласындағы зерттеулер мен әзірлемелер; зияткерлік меншік құқығын қорғау және сандық технологиялар трансферті; цифрлы технологиялармен байланысты инновациялар; сандық инженерия; цифрлы технологиялар мен онымен байланысты тауарлар мен қызметтердің экспорты; сандық ортаға сенім (киберқауіпсіздік, жеке деректерді қорғау); цифрлы теңдік және оған халықтың әлеуметтік қорғалмаған (осал) топтарын қосу (мүгедектер, шалғай жерлерде тұратындар, зейнеткерлер) т.б.

Бұл бағдарламаның Сыр еліндегі басты жемісі IT-парк. Оның құрамында ақпараттық-тіркеу бөлімі, жұмыс аймағы, презентациялау аймағы, бизнес-келісім аймағы, әңгімелесу-демалыс аймағы, оқыту аймағы, техно-лаборатория (мастерская), 3D студия, серверлік бөлме бар.

— ІТ-паркті құру талантты жастарды қолдап, олар жасаған инновациялық жобаларды жүзеге асыруға, түрлі лабораториялық симулятор, 2D, 3D графикалық жобаларды әзірлеу мен өндірістегі қолданысын тестілеуге, ақпарат­тық-бағдарламалық өнімдер жа­сап шығаруға, өндіріс және облыс дамуының салаларын автоматтандыруға және оларға қызмет көрсетуге мүмкіндік туғызады,- дейді мамандар.

2017 жылдың желтоқсан айында Қызылорда қаласында алғаш рет ұйымдастырылған «HаckDаy-2017» аймақтық фестивалі өңірдегі ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласында талантты жастардың көп екендігін дәлелдеп, алғашқы ІТ-Парктің құру қажет екендігі айқын сезілген болатын.

ІТ-парк қызметінің мақсаттары: ІТ талантты жастардың ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласындағы стартап жобаларын қолдау мен дамытуға; техникалық-лабораториялық шеберханаларда түрлі роботехникалық прототиптердің өндірістік жобаларын әзірлеу мен тестілеуге; түрлі лабораториялық симулятор, контроллер мен видеопанельдерде 2D, 3D графикалық жобалардан VR/AR технологиялар бойынша бастамаларды әзірлеу мен өндірістегі қолданысын тестілеуге; ІТ жобалардың дамуы мен технологиялық тиімділігін арттыру бойынша коворкинг орталығы қызметін іске қосуға; түрлі бағдарламалық оқу курстарын ІТ академиялық оқу орталығының базасында іске қосуға; ақпараттық-бағдарламалық өнімдер жасап шығаруға, өндіріс және облыс дамуының салаларын автоматтандыруға және оларға қызмет көрсетуге бағытталған.

ІТ-паркте республикалық арнайы мониторингтік топ мүше­лері Сыр елі өнертап­қыштарының жұмыстарымен танысып, пре­зентацияланған ІТ жобалар бойынша сұрақтарын қойып, ұсыныстарын білдіре алады.

Қызылорда тез арада шет елдердегідей дамып кетеді деу қиын. Бірақ, көшке ілесіп келеді. Түрлі технологиялар келіп, оны меңгеруде жастар қалыс қалып жатқан жоқ. Енді тек білім мен ғылым өзімізде технология өн­діруге күш салса, қазақ та алдыңғы қатарлы дамыған ел болар еді.

Айдар САЙЛАУОВ