Таң бозарып атысымен үйдегі балақайлардың да жүзі бозара бастайды. Өйткені, тәтті ұйқыларын шырт бұзып, анасы оларды балабақшаға баруға оятып жатыр. Міне, осы сәтте баланың ащы шындығы айтыла бастайды. Әлі тілі шықпаған баланың тілі шығып, балабақшадағы былықтарды сайрай бастайды. «Мен балабақшаға бармаймын. Апайлар ұрысады. Бұрышқа тұрғызып қояды. Жекиді» деген ащы дауыстары жылаған үнімен қоса шыққанда жаның шыға жаздайды. Сәл, ересектеу, үлкен топқа баратыны «Апайлар күн көрсетпейді. Сабайды» дегенде күлеріңді не жыларыңды білмейсің. Негізі, мұның бәрі баланың ұйқысын қимай айтып жатқан сылтауы ғана болса керек. Ал, мұның барлығы шын болып шықса ше?..
Түрлі шындыққа көз жетіп, сұмдықты да көріп жүрміз. Балалы үйдің ұрлығы жатпаса, балабақшаның ұрлығы әлемгі әйгілі болады емес пе? Тәртіп пен тәрбиенің тегін ұстаған тәрбиешілерді мықты мамандардан қою керек секілді. Бұтаны шыбық кезінде баптамаса, қатайып кеткен соң қисық ағаштың отыннан басқаға жарамай қалатынын қаперден шығармау керек.
Иә, балабақшадағы білім жүйесін күшейтуге бірнеше қадамдар жасалынып жатыр. Соның ең әуелгісі 2023 жылдан бастап мектепке дейінгі тәрбие берумен айналысатын ұйымдарға берілетін мемлекеттік тапсырысты орналастыру тәртібі өзгереді. Оған балабақшалар дайын ба? Осы және өзге де сұрақтар Қызылорда облысы кәсіпкерлер палатасының алаңында Өңірлік кеңестің Әлеуметтік сала комитетінде қаралған еді.
Бұл отырысқа Кәсіпкерлер палатасының директоры Пірмұхаммед Сыздықов, комитет мүшелері Әнуар Дәуленбаев, Гүлнар Бекмырзаева, Наталья Мишукова және Серік Жолболдиев пен балабақша құрылтайшылары, уәкілетті мемлекеттік орган өкілдері қатысты.
Биыл 27 тамызда оқу-ағарту министрінің №381 бұйрығымен «Еңбек нарығының қажеттіліктерін ескере отырып, мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуға, орта білім беруге, балаларға қосымша білім беруге және техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімі бар кадрларды даярлауға мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыру қағидалары» бекітілді.
— Қазір біздің облысымызда 679 мектепке дейінгі білім беру ұйымы бар. Оның 441-і жеке. Осы жеке және мемлекеттік балабақшаларда 59 мыңнан астам бала тәрбиеленіп жатыр. Талап қойылғаны дұрыс. Дегенмен жылдың аяқталуына айдан аса уақыт қалды. Жеке балабақша иелері қағидаға сәйкес дайындалып үлгере ме? Мәселе сонда. Сол үшін комитет аясында осы шараны өткізіп отырмыз,- деді Кәсіпкерлер палатасының директоры Пірмұхаммед Сыздықов.
Сондай-ақ, жиында қалалық білім бөлімінің әдіскері Жанат Сәрсембай мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуға мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыру тәртібін таныстырып, әр талапты орындау механизмдерін түсіндірді.
Облыстық санитариялық-эпидемиологиялық бақылау департаментінің, қалалық төтенше жағдайлар, мемлекеттік өрт бақылау басқармаларының, қалалық жер қатынастары бөлімінің өкілдері сала бойынша балабақшаға қойылатын талаптарды айтып, кәсіпкерлердің сұрақтарына жауап берді.
Кәсіпкерлер көтерген мәселенің бірі балабақша ғимаратына қатысты болды. Жеке балабақша иелерінің басым бөлігі ғимаратты жалға алады. Көп жағдайда жер учаскесі мен ғимараттың иесі нысаналы мақсатын өзгертуге келісе бермейді. Оны кететін қаржы мен құжат әзірлеу мерзімінің ұзақтығына байланысты деп түсіндіреді.
Бұл мәселе жақында өңірде бизнестің экожүйесі аясында құрылған кәсіпкерлік мәселелеріне арналған жұмыс тобында қаралды. Жер учаскесінің нысаналы мақсатын өзгерткеннен кейін кадастрлық құнына сәйкес сатып алу қаржысын бөліп төлеу мүмкіндігін барлық кәсіпкер пайдалана алатын болды. Ол үшін қазір уәкілетті органдар мен Кәсіпкерлер палатасы кәсіпкерлерге түсіндірме жұмыстарын жүргізіп жатыр.
Министрліктің мұндай шешіміне Қазақстанның түкпір-түкпіріндегі болып жатқан оқиғалар негіз болған. Оған қоса ата-аналардан да шағымдар жаңбырша жауыпты. Оқу-ағарту министрлігіне ата-аналардан тәрбиешілердің балаларға қол жұмсауына, денсаулығына зиян келтіруге, сондай-ақ балабақшада балаларға жасалған сапасыз жағдайға және кейбір жекеменшік балабақшалардың жосықсыз жұмысына қатысты шағымдар әлі түсіп жатыр екен. Ата-аналар балабақшалардың қызметін ешкім реттемейтінін айтып, шара қолдануды талап етіп жатқаны министрліктің ресми сайтында жарияланды.
Мәселен, Қостанайда балабақша тәрбиешісі үш жасар бүлдіршінді қатты жазаға тартып, салдарынан оның сүйегі сынып кеткен. Тәрбиеші жұмыстан босатылды, ал балабақша директоры әкімшілік жауапкершілікке тартылды. Мұндай жан түршігерлік оқиға Орал қаласындағы жекеменшік балабақшада да болған, онда тәрбиеші кішкентай қызды соққыға жыққан. Ата-аналардан Оралдағы тағы бір жекеменшік балабақшаның тәрбиешісіне қатысты шағым түсті. Балалар ата-аналарына тәрбиешінің ұрғанын айтып шағымданған. Тәрбиеленушілердің айтуынша, оларды бірнеше ай бойы ұрып-соғып келген. Балалар тәрбиешісінен қорыққандықтан осы уақытқа дейін ата-аналарына ештеңе айтпай келген. Оның балаларды қатаң жазамен қорқытқаны белгілі болды. Балабақша қызметкеріне қатысты қылмыстық іс қозғалыпты.
Білім беру саласындағы сапаны қамтамасыз ету жөніндегі аумақтық басқармаларға балабақшадағы бүлдіршіндердің түрлі жарақаттары туралы ақпарат күн сайын түсіп жатқаны да белгілі болды. Бұл педагогтердің балаларға дұрыс қарамайтынын көрсетеді. Ал, Қызылордада жекеменшік балабақшада бүлдіршіндерді қараусыз қалдыру фактілері тіркеліпті. Далаға өз бетімен шығып кеткен балаларды қаланың тұрғындары тауып алған. Дәл осындай жағдай елордалық балабақшада да болған. Тәрбиешілер тәртіптік жауапкершілікке тартылды.
— Құқық бұзушылықтардың санын азайту және балабақшалардың жұмысын ретке келтіру үшін біз лицензия беруді енгізуді қолға алып отырмыз. Бұл балалардың балабақшадағы қауіпсіздігін жақсартады. Егер балабақша талапқа сай болса, онда қысқа уақыт ішінде цифрлы лицензия алады. Ал егер сай болмаса, кемшіліктерді жоюға уақыт беріледі. Лицензия беру талаптары қарапайым. Одан қорқудың қажеті жоқ. Жұмыс істеп тұрған балабақшалардың басым көпшілігі лицензияны оңай ала алады. Біз балаларды сапалы мектепке дейінгі тәрбие мен оқытумен қамтамасыз етуге мүдделіміз,- деді Оқу-ағарту министрлігі Білім және ғылым саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитетінің төрағасы Гүлзат Көбенова.
Осы мәселеге кеңінен тоқтала кетсек. Балабақшаларды лицензиялау олардың жұмысын жақсартып, жемқорлықты азайтады және күрт қысқартуға әкелмейді. Бұл туралы Білім және ғылым саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитетінің төрағасы Гүлзат Көбенованың өзі мәлімдеді.
Ол лицензиялау кезең-кезеңімен жүргізілетінін және оны енгізу 2024 жылға жоспарланғанын атап өтті. Ал, жоғарыда айтқан «2023 жылдан бастап мектепке дейінгі тәрбие берумен айналысатын ұйымдарға берілетін мемлекеттік тапсырысты орналастыру тәртібін» алғашқы дайындық барысы деп қабылдаса болады. Яғни бұл мектепке дейінгі ұйымдарға жұмысты сапа стандарттарына сәйкестендіру үшін уақыт берілетінін білдіреді.
Лицензия алу үшін балабақшалар ең төменгі біліктілік талаптарына сай болуы керек. Әңгіме жасалған жағдайдың сапасы, кадрларды іріктеу, бейнекамералар орнату, санитарлық және өрт қауіпсіздігі нормаларын сақтау және т.б. туралы болып отыр.
— Бүгінгі таңда мектепке дейінгі ұйымдарды ашуға бірыңғай талаптар жоқ. Балабақша ашқанда қандай жағдай жасалғанын, кімді жұмысқа алады, материалдық-техникалық жабдықталуы қандай екенін ешкім тексермейді. Кейбір жекеменшік балабақшалар тіпті ашылғаны туралы да хабарламайды. Балабақшаларды лицензиялау 2011 жылы тоқтатылған болатын. Ол кезде бұл балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен қамтуды арттыруға мүмкіндік берді. Бүгінгі күні біз балабақшамен 100 пайызға дейін қамтуға қол жеткіздік. Елімізде 11 мыңға жуық мектепке дейінгі ұйым жұмыс істейді, оның 5 мыңнан астамы жекеменшік. Енді біз сапа мәселесін бірінші орынға қойып отырмыз. Ешкім балабақша санын қысқартуды мақсат етіп отырған жоқ. Министрлікке ата-аналардан арыз-шағымдар түсіп жатыр. Егер балабақшаның жұмысы талапқа сай болса, онда ол еш қиындықсыз лицензия алады. Ал, егер сәйкессіздіктер болса, оларды жою қажет. Міне, бар-жоғы осы. Министрлік 2024 жылдан бастап кезең-кезеңімен лицензиялауды енгізеді. Балабақшадағы жұмысы сапалы жүріп жатқан кәсіпкерлерге қорқатын ештеңе жоқ. Қалыпты, талапқа сай жұмыс істеп жүрген балабақшалар лицензиялаудан қорықпайтынын ерекше атап өткім келеді. Рәсім толығымен автоматтандырылып, тұрақты түрде жұмыс істейді,- деді Білім және ғылым саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитетінің төрағасы Гүлзат Көбенова.
Бірінші кезеңде енді ашылып жатқан мектепке дейінгі ұйымдар лицензия алады. Бұл жылына шамамен 200-дей балабақша. Келесі кезеңде – қайта мемлекеттік аттестациядан өте алмаған мектепке дейінгі ұйымдар (жылына 10-15 балабақша). Содан кейін тәуекелді бағалау дәрежесіне байланысты қалған барлық жұмыс істеп тұрған балабақша өтеді. Балабақшаларды лицензиялау көптеген елде қолданылады. Олардың арасында Германия, Аустралия, Канада, Корея, Малайзия, Сингапур, Ресей және т.б. бар.
Мысалы, Германияда, Аустралияда және Канадада балалардың жағдайына қауіп төнсе немесе ұйымның жұмысы сапа стандарттарына сәйкес келмесе, онда лицензия қайтарып алынуы мүмкін.
Жеке кәсіпкерлер де, балалар мүддесі басымдыққа ие жеке білім беру ұйымдарының бірлестіктері де балабақшаларды лицензиялауды қолдап отырғанын ескерте кетейік. Кәсіпкер Динара Құдайқұлова балабақшалардың қызметі реттелмегенін айтып отыр.
— Балабақшалардың 93%-ы мемлекеттік тапсырыс (мемлекеттік қаржыландыру) алады. Балабақшаның иесі ретінде балаларды оқытып жатырмыз ба, қалай оқытамыз, оларды қалай тамақтандырамызды ешкім білмейтінін айта аламын. Ата-аналар бізге сенеді, бірақ бақылау жоқ. Бұған 10 жыл бойы барлығы бой үйретіп алған. Бірақ оның салдарын көріп отырмыз. Қазір ешкім бақылау жүргізілгенін қаламайды. Олардың қатарында мен де бармын. Егер ақылға салып қарайтын болсақ, мен үш баланың анасымын. Бүгін мен балабақша жұмысымен айналысып отырмын, бірақ ертең мұндай жұмыс істемеуім мүмкін. Ал, немерелерім қандай балабақшаға барады? Балалар жылында келер ұрпақтың болашағын ойлауымыз керек. Ваучерге келетін болсақ. Неге балабақша құрылтайшылары ата-аналарды ақымақ көреді? Неліктен кейбіреулер ата-аналар өз қалтасынан төлей алмайды деп ойлайды. Неге олар ата-аналарға ақша бергісі келмейді? Біз онлайн несие аламыз, коммуналдық төлемдерді, айыппұлдарды және т.б. төлейміз. Балабақшалардың құрылтайшылары ата-аналар ваучер жүйесін пайдалана алмайды деп ойлай ма? Бұл қаржыны бөлудің ашықтығы,- дейді «Әділет» республикалық мектепке дейінгі және орта білім беру қауымдастығының төрағасы Динара Құдайқұлова.
Қалай десек те қорғансыз балақайлар ересектердің есерсоқ қылығына ұшырап, сәби шағын үреймен өткізбес үшін бұл шаралар керек-ақ. Аққа тәңір де жақ екенін ескерсек, құжаты бәріне сақадай сай балабақшалар бұл жаңалыққа шоши қоймас. Ал, қамсыз отырған балабақшалар етек-жеңдерін жинап, сапаға салмақ берері сөзсіз. Сонда ғана білімнің алғашқы баспалдағы болған балабақшада балалар опық жемей, білім алары анық. Бабы болмаған баланың бағы ашылмайтынын ұмытпасақ игі.
Айдар САЙЛАУОВ
