Министр Асхат Аймағамбетов:
— Мектептерде орамал тағу мәселесі тек біздің елде ғана емес, басқа да бірқатар елде үнемі қызу талқыланып келеді. Бірақ Қазақстан – зайырлы мемлекет және мектеп те зайырлы мекеме. 2016 жылы қабылданған бұйрықта талаптар көрсетілген. Дегенмен әртүрлі топтардың инклюзивтілігін қамтамасыз ету маңызды екенін көріп отырмыз. Мысалы, басына орамал тағу мүмкіндігі болмағандықтан ата-анасы сабаққа жібермейтін қыздардың мәселесін алып қарауға болады. Осындай себептерге байланысты балалар мектепке бармаса немесе қашықтан оқуға көшуге мәжбүр болса, онда ол кері әсерін тигізеді. Жалпы біз инклюзивті қоғам болуымыз керек.
Берік Саймағанбетов:
— Дін – әрбір адамның ішкі сенімі. Оған араласуға ешкімнің құқы жоқ. Бірақ, кәмелет жасқа толғаннан кейін. Алайда, ұлттық дәстүр деген темірқазық тағы бар. Жалпы, ұлттың болмысын сақтау үшін алты таған керек. Олар: наным, сенім, әдет, ғұрып, дәстүр мен салт. Дегенмен, зайырлы мемлекет екендігімізді де ұмытпауымыз керек. Мемлекет зайырлы жолды ұстанса, мектеп те зайырлы болмақ. Мектеп жасындағы қыз бала орамал тағынып, ер бала сүннет амалдарды ұстанып жүрер болса, мемлекеттің зайырлылығы қайда қалады? Мектепке барудың, бірдей киінудің, оқу процесінің жалпыға ортақ ережесі бар. Сол нормаларға Қазақстан азаматтары бағыну керек.
Н.Байман, ата-ана:
— Баламның балалық шағын ұрлағым келмейді. Оқушы екенін сезініп, қатарластарымен қатар бірдей мектеп формасында киінгенін қалаймын. Ерте бастан тұмшалап тұсау болғым келмейді. Тәрбие қазығы мықты болса болғаны, кейінгі шешімдерді өзі саналы түрде байсалдылықпен шеше алады.
Мектепке дейінгі және орта білім комитетінің төрағасы Гүлмира Кәрімова:
— Мектеп формасы туралы бұйрық өз күшінде, ешқандай өзгеріс енгізілген жоқ. Біз барлық баланы біліммен қамтамасыз етудің түрлі мүмкіндіктерін талқылаймыз. Бұл – эмоцияға беріліп шешілетін мәселе емес, қоғамда әртүрлі пікірлер бар екені рас. Ең алдымен балалардың мүдделері мен заңнамадағы нормаларды негізге алуымыз керек.
Айтылған сөзден астар іздеп, ақиқат пен жалғанның аражігін анықтауда артық кету кісіге айып емес пе? Сөзден сын, істен мін іздеуде міз бақпаушылық мерейді өсірмесі хақ. Қазіргі таңда ауыздан шыққан бірер сөз атой салмаса да, көпшіліктің пікірін екіге бөліп, мақтаушы мен даттаушы һәм жақтаушы табыла кетеді. Шешімі әлі белгісіз, түйіні әлі беймәлім мәселенің мән-жайын бағдарлау істің барысында ғана білінетіні белгілі. Олай болса, дақпырттықты дағдыға айналдырмай, дүрлігудің дабылын қақпай, аяқ алысты байқап, істің ақырын күткен абзалырақ. Әлбетте, әркім өз ойын білдіруге әбден құқылы. Дегенмен, таразының басында тәлім мен ақылдың басымырақ болғаны маңызды. Әсіресе, әлгіндей мәселенің бір ұшы дінге кеп тірелгенде дабыра қылудың жөні жоқ. Иә, біздің байыптап отырғанымыз, Білім және ғылым министрі Асхат Аймағамбетовтің сұқбатында білім ордасында мектеп оқушыларының орамал тағу мәселесіне қатысты білдірген пікірі. Сұхбаттың толық мәтінін газетіміздің өткен санында жария еткен болатынбыз.
Бұл бүгін туған мәселе емес. Бірнеше жыл басшылықта талқыланып жатқан, қоғамда орын алған түйткіл. Аталған мәселе назар аударуға тұрарлық екенін жеткізген А.Қанатұлы өз сөзінде: «Мектептерде орамал тағу мәселесі тек біздің елде ғана емес, басқа да бірқатар елде үнемі қызу талқыланып келеді. Бірақ Қазақстан – зайырлы мемлекет және мектеп те зайырлы мекеме. 2016 жылы қабылданған бұйрықта талаптар көрсетілген. Дегенмен әртүрлі топтардың инклюзивтілігін қамтамасыз ету маңызды екенін көріп отырмыз. Мысалы, басына орамал тағу мүмкіндігі болмағандықтан ата-анасы сабаққа жібермейтін қыздардың мәселесін алып қарауға болады. Осындай себептерге байланысты балалар мектепке бармаса немесе қашықтан оқуға көшуге мәжбүр болса, онда ол кері әсерін тигізеді. Жалпы біз инклюзивті қоғам болуымыз керек» деді. Бар баланың білім алуын көздеген басшылықтың сөзінен кейін бірқатар пікірлер легі толастай қоймады. Әсте, «орамал» дегенде ойран болатынын кім білген? Иә, «жаулыққа» келгенде жұлқынатын қазақ жоқ. Көпшілік киесін яки қадір-қасиетін біледі. Дегенмен, білім ордасындағы тұмшалану туралы сөз қозғалғанда бұлқынғандар көп болды. Яғни, мектеп жасындағылар әлі кішкентай, бойжетіп, ақылы толысқаннан кейін тағуын жоспарласа да кеш емес деген ойды айтады. Осы ретте дін қызметкерлерінің ойын білуге оқталып, тілдесуді жөн көрдік. Әйткенмен, Қазақстан Мұсылмандары діни басқармасының баспасөз бөлімінің меңгерушісі Ағабек Қонарбайұлы әлі де бұл мәселенің талқылынап жатқандығын, әзірге пікір білдіре алмайтындығын жеткізді. Бірақ, желіде жазба жариялап, өз пікірін жарыса айтып жатқандар қатары жетерлік.
Бұдан бұрын орамалды оқушылар келесі сыныпқа көше алмай, біраз кикілжің де туындады. Оған қоса, тіпті балабақшаға баратын бүлдіршіндердің өзі ата-ананың шешімімен тұмшаланып жүргенін естіген болатынбыз. Әлбетте, мұндай кезде ештеңенің парқына бара алмайтын, балалығы байқалатын балалардың арасында өзара келіспеушілік, түсініспеушілік, бөлінушілік болатыны бесенеден белгілі. Демек, бұл ретте ата-аналар тарапынан баласына қысым көрсетілмеуі тиіс. Есейіп, ес жинап, оң мен солын танып үлгергенде де орамалға келуге болады. Қайткен күнде де бала жүрегін түсініп, көңіліндегі келеңсіздік пен кедергіні жою керек. Осы орайда Бауыржан Момышұлының келіні Зейнеп Ахметованың сөзі ойға оралады. «Қазақтың қыздары күйеуге тигенге дейін ешқашан басына орамал салмаған. Мен өз басым, кішкентай қыз баланың басын тұмшалап, орамал немесе хиджаб салып қойған дұрыс емес деп есептеймін. Өйткені, ол ертеңгі күні өзі таңдауы керек. Баланың ішкі жан дүниесі, Алланы тануы деген сияқты сауалдарға уақыты келген кезде өзі таңдау жасайды. Дінді ұзын, қысқа көйлек киген «модаға» айналдырып алу дұрыс емес». Осы мазмұндас ойды журналист Нұрбек Бекбау да айтып, әлеуметтік желіге жариялады. «Иә, тұрмысқа шықпайынша, қазақ қызына орамал таққызбаған. Жазда үкілі тақия, ал қыста бұлғын бөрік тағынған. Орамалды тек некесі қиылып, бөтен ауылға барған соң ғана жамылған» деді ол. Иә, ата-ананың қалауына қарсы шығатын бала жоқ. Әр айтқанын «заң» деп қабылдайтын кішкентайлар бұл ауқымды мәселеде кейіп қалмағаны игі. Тиісінше, білім ордаларында бассыздық болмай, мектеп киім үлгісі қалпында қалу керек. Министрлік те мектеп формасының сақталатындығын айтуда, тек орамалды оқушылардың оқудан қол үзгенін қаламайтындығын тілге тиек етті. Сондықтан, қарастырылып жатқан қордаланған мәселенің мәні, талқыланып жатқан түйткілдің түйіні оң болады деген ойдамыз.
— Мектеп формасы туралы бұйрық өз күшінде, ешқандай өзгеріс енгізілген жоқ. Біз барлық баланы біліммен қамтамасыз етудің түрлі мүмкіндіктерін талқылаймыз. Бұл – эмоцияға беріліп шешілетін мәселе емес, қоғамда әртүрлі пікірлер бар екені рас. Ең алдымен балалардың мүдделері мен заңнамадағы нормаларды негізге алуымыз керек,– деді Білім министрлігіне қарасты Мектепке дейінгі және орта білім комитетінің төрағасы Гүлмира Кәрімова.
Оқушының орамал тағуына өре түрегелген жұрт түнекті түре алатын тетік іздеп әлек. Салы суға кеткен ешкім жоқ. Керісінше, біразы қарсылығын білдіріп, қабағын шытуда. «Дін – әрбір адамның ішкі сенімі. Оған араласуға ешкімнің құқы жоқ. Бірақ, кәмелет жасқа толғаннан кейін. Алайда, ұлттық дәстүр деген темірқазық тағы бар. Жалпы, ұлттың болмысын сақтау үшін алты таған керек. Олар, наным, сенім, әдет, ғұрып, дәстүр мен салт. Дегенмен, зайырлы мемлекет екендігімізді де ұмытпауымыз керек. Мемлекет зайырлы жолды ұстанса, мектеп те зайырлы болмақ. Мектеп жасындағы қыз бала орамал тағынып, ер бала сүннет амалдарды ұстанып жүрер болса, мемлекеттің зайырлылығы қайда қалады? Мектепке барудың, бірдей киінудің, оқу процесінің жалпыға ортақ ережесі бар. Сол нормаларға Қазақстан азаматтары бағыну керек. Балаларын мектепке жібермейтін ата-аналарды, кешегі жалпыхалық болып қабылдаған конституция негізінде жазаға тарту керек. Сенімді орнықтыруға мектеп бітіргеннен кейін де кеш болмайды» дейді Берік Саймағанбетов. Ал, енді бірі жабық киінудің жақсы тұсын айтып жақтап, қорған болатындығын алға тартып қолдауда. Әйтеуір, сұқбатта қойылған сауалдың жауабынан жаға жыртыспаса да, өзара пікірлердің тоғыспауы орын алып жатыр.
Асхат Аймағамбетов бұл мәселеде нақты шешім айтпаса да, аузын жимай жатып, ел ішінде түрлі талқылау қаптап кетті. Мектепте бірдей киім үлгісінің кейінге шеттетілмейтінін шыр-пыр боп түсіндіріп жатқандар тағы бар. Әйтпесе, бір өзгерістің өзі түптеп келгенде түбегейлі өзгерістерді қажет ететіндігі айдан анық. Осы ретте, ата-аналардың ойын білуге бекініп, сөйлестік. «Баламның балалық шағын ұрлағым келмейді. Оқушы екенін сезініп, қатарластарымен қатар бірдей мектеп формасында киінгенін қалаймын. Ерте бастан тұмшалап тұсау болғым келмейді. Тәрбие қазығы мықты болса болғаны, кейінгі шешімдерді өзі саналы түрде байсалдылықпен шеше алады» дейді Н.Байман. Жә, толғамдарды тарқатсақ арыға кетеміз, тіпті тауысып болмаспыз. Ендігі, нақтылықты басшылықтан күтеміз.
P.S. Біз бұл тақырыпқа қайта айналып соғатын боламыз. Осы орайда ұстаздардың да, ата-аналардың да пікірлеріне құлақ түретін боламыз.
Замира ҚОНЫСЖАН
