Жүректің жабырқаулы жайы, қуанышы һәм үрей мен үміт, сенім мен күдік сынды сезім атаулының бәрі адам көзінен анық байқалады. Өйткені, нұрдың ұясынан сыр да бүкпесіз баяндалып тұратындай. Адам жүзіндегі жәудіреген жанардың түпсіз терең тұңғиығына қарап, бірде торығып, бірде қуаныш табуға болады. Көздер сөйлейді.
Жалғанда жалған сөйлеймейтін де сол жанар іспетті. Ал, езуіне жымиыс жиылғанның, жүзіне күлкі үйрілгеннің емес, көзі күлімдеген жанның бақытты екені жиі айтылады. Сондықтан «көздің нұры таймасын» деген тәмсілдің мәні терең. Көз – ең нәзік, ең мөлдір саналғанымен, тылсым күш те, қуат та соған тиесілі. Бір көзқарастың өзі өңменінен өтіп, суықтық сыйласа, енді бірінің шуағына шомылып, шапағатына бөленесің. Сайып келгенде, сұқтанып қарағанның да салдары ауыр, зардабы қатты. Мұндайды қазақ «көз тию» деп атап, «сұқтанған көзден сақтасын» деп түрлі тәсілдерді қарастыратын болған. Содан болар, жақсыны көрсе «түкіріп», тіл-көздің алдын алуға бәрі бейім. Сонымен қатар, жатқа жақұт сыйлап, асылды аманаттап, құнды құндылықты сый еткенде «көздің қарашығындай сақтап» қиянат жасамауын қиыла сұраймыз. Осыдан-ақ, қос жанардың қадір-қасиетін ойша қорытып, бағасын бағамдауға әбден болады. Ендеше, біз көзімізді қаншалықты ауру-сырқаудан сақтап, қажетсізден қорып жүрміз? Көзге қаншалықты көңіл бөлеміз?
Жарық дүниенің қызығы мен көркемдігін көріп, сұлулығын сезіне алмағаннан артық қасірет жоқ шығар?! Қайнаған тіршіліктің қарбаласына енгенменен қыбырды естіп, жыбырды жанармен көрмеген соң бәрінен мақұрым қалғандай меңіреу күй кешесің. Қараңғылықтың құрсауында қалғанның қиындығы бар, тек көкірек көзі ояу, жүрек жүдемесе болғаны. Өйткені, өзгенің кемістігін айтып кемсітіп, қоғамнан бөлек бөліп, шеттетуге ешкімнің қақысы жоқ. Иә, көздің көрмей қалуына түрлі себептер түрткі бола алады. Мәселен, тумысынан қалыптасқан сырқат немесе оқыс оқиғадан кейін оңалмау, қысым мен жарақаттың жазылмас жарасы болуы да бек мүмкін. Бірақ, кейде «ауруды да өзіміз сатып алған жоқпыз ба?» деген ойға келесің. Өйткені, бүгінде еңкейген кәріден, еңбектеген балаға дейін көз ауруына жиі ұшырасып жатады. Ұялы телефонға үздіксіз үңіліп, компьютерден көз алмай отырған соң да көз ауруының алғашқы белгілері анықтала бастайды. Сондықтан жанардың өздігінен жасаурап, орынсыз қызаруын байқағаннан-ақ дәрігерге қаралған ләзім. Аурудың алдын алғанның айыбы жоқ. Өршітіп алып өкінбей, тыңғылықты ем алуды қолға алған абзал.
Балаға телефонға телміріп көп отырмау керектігі үй ішінде айтылады. Бала болашағына һәм денсаулығына алаңдаған ата-ана ескертпе жасап, ақылын айтады. Дей тұрғанмен, кейде бала жылай қалса жұбатып, тынышталу үшін телефонды өздері беретіні жасырын емес. Сондықтан шамадан тыс смартфонға шұқшиып қарап отыру үлкен қауіпті туындатады. Бұрын оқушылар, орта буын көру қабілеті айтарлықтай төмен болса да, көпшіліктен ыңғайсызданып, қолын сілтеп жүре беретін. Бәлкім, түрлі келеке мен мұқатудың астында қалғысы келмейтіндіктен болар. Ал, қазір үлкен-кішінің арасында көзілдірік кигендерге көзқарас қалыпты. Бір отбасының өзінде көзілдірікті кемінде 2-3 адам киеді. Білім ордасында да көзілдірік киген оқушыларды көптеп кездестіруге болады. Алыстан яки жақыннан көрмеушілікті біржолата жоя қоймағанымен, көзілдірік асқынудың алдын алуға, көру қабілетін қалыпты ұстауға септігін тигізеді. Сондықтан саулыққа келгенде өзгенің бостекі әңгімесін ысырған жөн. Бетін аулақ қылсын, бірақ көз мүгедектігіне шалдықса, әлдебіреудің мұрты да қисаймайды.
Көз ауруы – ең қатерлі сырқаттың бірі. Асылында, аурудың қай-қайсысымен де ойнауға болмайды. Асқынса ажалдың апанына кезігуің ықтимал. Қазір де көз ауруы бойынша дәрігерге қаралып, ем қабылдаушылар саны өте көп.
— Бүгінде кең таралған көз ауруларына алыстан көрмеушілік жатады. Компьютерде жұмыс істеп және телефонды шектен тыс пайдалану сынды көз жүктемесі көп болғандықтан мектеп жасындағы балалардан бастап, үлкендерге дейін алыстан көрмеушілік дәрежесі жоғарылайды. Алыстан көрмеушілікті емдеу жолдарымыз емханаға келгеннен кейін әр түрлі көзәйнектермен түзету жүргізіп, көзге тамызатын тамшылар және көзге арналған жаттығуларды көрсетеміз. Сондай-ақ, табиғаттың құбылып, ауа-райының өзгеруіне байланысты көздің вирустық аурулары пайда болады. Дәрігерге дер кезінде қаралған жағдайда 1 аптадан кейін жойылып, тез жазылып кетеді. Осы ретте, теледидардың және компьютердің алдында көп отырмауға, құнары мол тағамдарды тұтынуға, мейлінше жеміс-жидектер мен көкөністерді жеуге кеңес беремін. Сондай-ақ, көзге арналған жаттығу жасауды назарға алып, таза ауада тынығып, серуендеген дұрыс. Көз ауруына байланысты емханаға күніне 30-40 шақты адамға дейін келіп тексеріліп, дәрігер қабылдауында болады. Жас аралығы жаңа туылған баладан 80-90 жастағы қарттарды қамтиды. Әлбетте, нәресте мен қарт кісілердің жас ерекшеліктеріне байланысты көз ауруларының диагнозы әртүрлі болады. Көру қабілеті төмен диагнозымен диспансерлік есепке алып, 3 ай сайын келіп тексеріледі, 6 ай сайын біз түрлі диагностикалық емдік аппараттарға түсіріп, күндізгі емдеу станционарына жібереміз. Ал, егер де аяқ астынан жарақат алып, көз көрмей қалған жағдайда 4 ай бақылауда болып, мүгедектікке шығарылады. Негізінен облыстық ауруханаға үлкен, орта жастағы кісілерді катаракта және басқа көз аурулары бойынша ота жасатуға жібереміз. Ал, балаларда туа пайда болған глаукома, катаракта кезінде Алматы қаласындағы ауруханаға квота арқылы жіберіледі, — деді №3 қалалық емхананың офтальмолог дәрігері Ақманат Амандыққызы.
Иә, ауруға тоқтау қойып, ерте күресудің қамына кіріскен жөн. Әйтпегенде, көзілдірікті көргісі келмей, алыстан қашып жүргенде аяқ аспаннан келер. Қанша дегенмен бұлыңғыр болған айналаны көзді сығырайтып қарап жүргенде көру қабілеті одан сайын нашарлай бермек. Көзілдіріктің көмегіне жүгінгісі келмейтіндер линза тағуды құп көреді. Біріншіден, көпшілік алдында еш қысылмай жүретінін негізге алса, екіншіден жаңбырлы мезгілде шешіп, кейін қайта киіп, оны сүртіп әуреге түспейді. Қақаған қыстың ызғарлы аязынан үйге ентелеп кірген соң көзілдірік секілді буланып берекетін қашырмайды. Спорттық ойындарда да линзамен емін-еркін жүруге, күш сынасуға болады. Оның үстіне қазір линзаның түрлі-түстісі жетіп жатыр. Кейбірі сәндік, сұлулық үшін де тағып сау көздеріне зақым келтіретіні жасырын емес. Линзаның зияны жетіп артылады, қолданғанда да аса сақтық пен тазалық керек. Мамандардың айтуынша, линза тағу үшін көз дәрігерінен кеңес алу керек. Себебі, кейбір организмдер полимерлерді қабылдамауы мүмкін. Организм аллергия берсе немесе көзге микроб түссе, көз қабынуы туындайды. Линзамен ұйықтап қалуға, суға түсуге болмайды.
Жалғанда жанардың жарықтықпен қош айтысып, қос шырақтың көмескіленіп барып сөнгені өте ауыр. Сондықтан тексерістен өткен емделушілердің өзі кеңесімен бөлісіп, аурудан айығудың амалын ерте қарастыру керектігін ескертіп жатады.
— Адамның көз жанары оның ғұмыр бойына ақ пен қараны, жақсы мен жаманды айыра алуына, жарық дүниенің сәулесін, шуағын сезінуін қамтамасыз ететін бірден бір қажет дүние. Қазір баладан атаға дейін көзілдірікті жанына серік еткен. Яғни, қоғамда көз ауруына шалдыққандардың қарасы қалың деуге болады. Уақытымыздың басым бөлігі компьютердің алдында өтетіндіктен, көздің ауыратыны жиіледі. Солай көз дәрігерінің кеңесіне жүгінуге тура келді. Жақында ғана оптикалық тексерістен өтіп, біршама өзгерістің барын байқадым. Жалпы, жұмысы компьютердің алдында өтетін адамдардың және смартфонға тәуелділердің арасында астигматизм ауруына шалдығатындардың қарасы қалың. Және бұл диагноз әрбір 5-6 адамда кездеседі. Ультракүлгін сәуленің әсерінен көздің сыртқы қабаты құрғақтанып, зақымдалады. Ол көру қабілетін нашарлатып, соқырлыққа алып келуі әбден мүмкін. Тексеріс барысында көздің қысымы көтерілп кеткенін білдім. Егер оның алдын алмаса, көзге жалғасқан тамырлар арқылы мидың жұмысы баяулап, шеке мен самай тұтастай ауырсынады. Мұның салдары ұзақ емдеуді қажет ететін процеске дейін апаратынын ескерген жөн. Дәрігердің кеңесімен көз ауруына қарсы дәрі-дәрмектер қабылдап, тамызатын сұйықтықтарды пайдаланған дұрыс. Жұртшылық арасында көру қабілеті нашарласа да, көзілдірік тағудан қымсынатындар бар. Осындай кезде біразы линза тағуды дұрыс санайды. Бірақ оның соңы көздегі шырышты қабаттың тез құрғап, микробактериялардың жиналуына апаратынын ұғына бермейді. Себебі, линзаны қолмен салып, оны алу барысында түрлі тозаң түсуі мүмкін. Егер көзде кінәрат барын сезсеңіз, айналасын қолмен уқалауды тоқтатып, окулист көмегіне жүгініңіз. Мұндайда медицинаның көмегі тиері сөзсіз,- деді Е.Жұмабек.
Мамандар көз күтіміне байланысты көптеген пайдалы кеңестер ұсынады. Соның бірнешеуіне тоқталып өтейік.
Бөлмеге жарық біркелкі түсуі керек және жарықтың қапталдан түскені қолайлы. Сондай-ақ, бөлменің төбесі қабырғасына қарағанда ашық, ақ болуы тиіс.
Бала жазу жазып, кітап оқығанда үстелдің орналасуына мән беріңіз. Жарық баланың сол жағынан түскені дұрыс. Орындықтың биіктігі, арқалығы ыңғайлы, балалардың бойына сәйкес болсын.
Көру гигиенасын сақтау керек. Жазу жазып, кітап оқығанда фокустық ара қашықтық шамамен 30-35 сантиметрден кем болмауы тиіс.
Компьютерде 1-2 сағаттан артық отырмауға тырысыңыз. Ал, баланы жарты сағаттан артық отырғызбаңыз.
Дұрысында экранның жоғарғы бөлігі көздің тұсынан төмендеу тұруы керек. Жұмыс арасында мүмкіндігінше 5-10 минут үзіліс жасаған жөн.
Үзіліс кезінде көзді жоғары-төмен, оңға-солға айналдыра қозғалту, терезеге қарап, алысқа көз жіберу, одан соң жақынға көз салу секілді көз жаттығуларын жасаған дұрыс.
Көру қабілетін сақтауда тағам өнімдерінің де маңызы зор. А, В тобы, Е, С дәрумендеріне бай тағамдарды көбірек тұтынса, көзге пайдалы.
Мәселен, А дәрумені сәбізде, көк бұршақта, пиязда, сүзбеде көп. В1 дәрумені жаңғақта, жүгеріде, бидайда, В2 дәрумені салат жапырақтарында, алмада, бидай дәнінде, В6 дәрумені орамжапырақта, жұмыртқаның сары уызында, балық секілді өнімдерде, В12 дәрумені жүзім, шабдалы, кивиде көп, сондай-ақ кептірілген өрік те пайдалы.
Түйіндей келе, әлемнің әсемдігіне, өмірдің сан түрлі бояуына қанығатын көздің қараңғыланбағаны игі. Қолдан кесел тауып күрсініп, сырқат сатып алып сан соғып қалмайық. Сәулені сезер қос жанар түнектен ада болғай.
Замира АХМЕТ
