ҚЫЛМЫСКЕР ҚҰРЫҚТАЛЫП, ТӘРТІПСІЗДІК ТЫЙЫЛАДЫ

2023 жылы Қазақстан құқық қорғау органдарына шамамен 2,3 трлн. теңге жұмсайды екен. Бұл экономиканың нақты секторына бөлінетін қаржымен бірдей. 2022 жылы да бұл екі бағыт шамамен бірдей деңгейде қаржыландырылды. Салаға бөлініп отырған қаржы аз емес. Бір ғана ІІМ-нің былтырғы бюджеті 233,3 млрд. теңге болып бекітілген еді. Бірақ полиция қызметін жетілдіру мәселесі мінберден түскен емес.

Қызылорда «қызыл қала». Әйткенмен, бізде полицей – ең жиі сынға ұшырайтын қызметтің бірі. Арыз да, шағым да көбіне соларға айтылады. Оған қоса, «Қазақстан – полицейлердің елі» деуге де негіз бар сияқты. Бірер жыл бұрын Bloomberg ақпарат агенттігі жариялаған рейтингте Қазақстанда 100 мың адамға 445 полицейден келетіні айтылған болатын. Сол кезде еліміз жан басына шаққандағы полицейлер саны бойынша әлемде 6-орынға шыққан еді, яғни, әрбір мың қазақстандыққа 4,4 полицейден келетін. Ал, былтыр бұл көрсеткіш 100 мың адамға 372-ге дейін азайды. Минис­трлік ішкі істер құрылымы оңтайландырылып, артық басқару буындары мен басшылық лауазымдар жойылғанын хабарлаған.

Қызметкерлер санын қысқарту, полициядағы реформа туралы соңғы 3-4 жылда жиі айтылып жүрсе де, әскери киім киген қарулы адамдардың саны мен оларға жұмсалатын бюджеттің шығыс­тары жоғары күйінде қалып отыр. Қазақстан қылмыс деңгейі бойынша елдер рейтингінде 48-орында. Finprom.kz хабарлауынша, еліміздегі қылмыс индексі 52,7-ні құраған. 40-тан 60 баллға дейінгі қылмыс деңгейін рейтинг құрастырушылар «орташа» деп бағалап отыр. Сондықтан полиция қызметін бағалау жүйесін қайта қарау өте маңызды. Азаматтардың қауіпсіздігі мен халықтың сенім деңгейі негізгі критерий ретінде айқындалуы тиіс.

Мемлекет басшысы 2022-2026 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат тұжырымдамасын бекіткен болатын. Оны жүзеге асыру аясында биыл құқық қорғау және сот органдары қызметкерлерінің адалдығын тексеруді енгізу жоспарлануда. Қаңтарда Ішкі істер министрі қызметкерлерінің адалдығын тексеру бойынша пилоттық жобаның іске қосылғаны туралы хабарлады. Тұрғындармен күнделікті араласатын қызметкерлер мен бөлімдерді тексеру нәтижесінде полицияға түскен өтініштерге тезірек қызмет көрсетіле бастаған. Тексеруден қорыққандар өз жұмысына жауапкершілікпен қарауға, дұрыс және сыпайы жауап беруге тырысқан. Оған қоса пилоттық жоба басталғалы полиция қызметкерлерінің пара беру әрекеті туралы хабарламалары да көбейіп, өткен жылмен салыстыр­ғанда саны үш есеге жуық өскен.

Ішкі істер органдарының қызметін же­тіл­діру бойынша жүйелі жұмыс жүру­де. Ішкі істер министрі Марат Ахметжанов полиция қызметкерлерінің адалдығын тексеру жөніндегі пилоттық жобаның алғашқы нәтижелері туралы есеп берген еді. Сонымен бірге қоғаммен бірлесе отырып, «Қоғамдық қауіп­сіздікті қамтамасыз етудің 2024-2028 жылдарға арналған тұжырымдамасы» әзірленіп жатқанын хабарлаған. Осыған байланысты министрлік онлайн сауалнама жүргізіп, азаматтардан ұсыныстар жиналуда.

Бұл ретте, ең алдымен, тәртіп сақшысы – қоғамның бет-бейнесі, елдің қауіпсіздігі – халықаралық аренадағы беделімізге тікелей ықпал ететін фактор екенін естен шығармаған дұрыс. Сондықтан ел поли­циясы шекпен киіп, шен таққанына масат­танбай, алдымен, туған елінің тыныш­тығымен бірге ар-ұждан, абырой-беделін ойлағаны жөн. Бұл – полиция қызметінде бұрыннан қалыптасқан қағидалар.

Полиция халықпен бірге. Басқаша айтқанда, полиция қызметі – қоғамдық тәртіпті сақтау жүйесінің бір бөлігі.

Полицей барлық азаматтардың заң алдындағы абсолютті теңдігін қамтамасыз етіп, сыпайылық пен ашықтық көрсетуі керек. Ал, азаматтарға қатысты күш қолдануға барлық басқа әдістер нәтиже бермеген жағдайда ғана жол берілуі тиіс. Тәртіпсіздіктің болмауы – полицияның табысты жұмысының ең жақсы көрінісі. Сондай-ақ, полицияның міндеті кінәліні жазалау емес, тек тәртіпті сақтау. Яғни, «полиция күдіктіні тек қамауға алды, бірақ кінәлі немесе кінәсізін анықтау мен жаза тағайындау соттың құзіретінде».

Аймақтағы айтулы істер

Қылмыстың құрығына ілініп, құдығына құлаған жанның құрдымға кететінін түсінетін уақыт жетті. Қолы қанға боялған, ала жіпті аттаған, жұлынын жем­қорлықтың жегі құрты жеген, сұғанағы бар барлық пенде қылмыс түбі жаза екенін ұмыт­пауы тиіс. Себебі, кез келген бұзақылық пен құқық бұзу­шылықты ашу еліміздегі сауатты мамандар үшін түк те емес болып отыр. Мұны облыстық полиция департаментінің бастығы полиция полковнигі Мұхтар Қожабаев ашық айтты.

Мұхтар Аманқұлұлы қылмыс­тық ахуал мен қылмыстық құқық бұзушылықтың ал­дын алу бағытындағы атқарылған жұ­мыс­­тар туралы әңгімелеп, өткен және биыл­ғы жылдың есепті мерзімін қоры­тын­ды­лаған еді. Полиция қызметі көпсалалы бол­ған­дықтан, өзекті бағыттарға тоқталып өтті.

– Жалпы Қызылорда облы­сында жағдай тұрақты. Өткен жылы облыс көлемінде тіркелген қылмыстар саны 14 пайызға, мал ұрлығы, тонау, бұзақылық, алаяқтық саны төмендеді. 10 мың халыққа шаққанда қылмыс деңгейі республикада 88 бірлікті құраса, облыста бұл көрсеткіш 43-ті құрады. Қызылорда облысы – ахуалы тұрақты аймақтардың бірі, – деді Мұхтар Аманқұлұлы.

Мемлекет басшысының тап­сырмасы бойынша «полиция қадам­дық қолжетімділікте» қағи­даты аясында ішкі істер органдары ауқымды және терең сапалы өзгерістер енгізуді бастаған. Негізгі мақсаты – халықтың сенімін арттыру, бюрократиядан арылу, адамның сұранысына бағытталған жұмыс моделіне көшу. Бұл бағытта жұмыс процесстерін авто­маттандыру, цифрландыру және оптимизациялау шаралары туралы да айтылды. Тәртіп сақшылары мен халық арасындағы өзара іс-қимылды жандандыру полиция қызметінің ашықтығы мен тиімділігін арттыратынын алға тартты.

Сонымен қатар, жиын барысында департамент бастығы қоғамдық тәртіпті сақтау және заңдылықты нығайту жолында азаматтық парызына адалдықпен қарап, құқық бұзушылықтың жолын кесуге үлес қосып, қырағылық танытқан белсенді облыс тұрғындарын Алғыс хатпен марапаттады, арнайы дайындалған естелік сыйлықтар табыстады.

Халықтың мұң-мұқтажын тыңдап, олардың өтініштері мен ұсыныстарын жедел және сапалы қарау мәселесі – полиция қызметіндегі маңызды міндет. Полиция департаментінің бастығы тұрғындардың, оның ішінде әлеуметтік желі арқылы келіп түскен сұрақтар мен ұсыныстарды мұқият тыңдады. Еркін сұхбатта облыс тұрғындары департамент бастығына өз сауалдарын тікелей қоюға мүмкіндік алды.

Тұрғындардың бірі белгілі жекелеген қылмыстық істер бойынша мәлімет алғысы келсе, енді бірі полиция қызметкерлеріне алғысын білдіріп, ел тыныштығын қорғау жолындағы қиын да жауапты қызметтеріне сәттілік тіледі.

Департамент бастығы облыс тұрғын­дарының барлық уәждерін ескеріп, поли­ция қызметіндегі жұмыс барысын жетіл­діруге қатысты тұрғындардың ұсы­ныс­тары, көтерілген мәселелер мен өтініш­тер бақылауға алынатынын да тілге тиек етті.

Жемқордың жолы жабық

Қызылорда облысы бойынша Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл департаменті өз қызметін өңірлік «Сыбайлас жемқорлық тәуекелдер картасы» негізінде іске асыруда. Бұл туралы Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтің Қызылорда облысы бойынша департаментінің басшысы Ернар Мақажанов айтты.

Бұл картаға рәсімдердің ашық болмауына, әкімшілік кедергілерге және мемлекеттік қызметшілердің өз міндеттерін тиісті деңгейде орындамауына байланысты халық пен бизнесті толғандыратын көкейтесті мәселелер енгізілген. Олар ауыл шаруашылығы, жер, жол және инфрақұрылым, олигополиялар, білім беру және кәсіпкерлік саласы.

Өткен жылы департамент 4 сыртқы талдау және 12 мониторинг жүргізген. Нәтижесінде 162 ұсыныс енгізіліп, оның 85%-ы іске асырылған. Қазіргі таңда білім беру мекемелерінде еңбекақы төлеу және кәсіпкерлік мақсатында жер бөліп беру салаларында 2 сыртқы талдау жүргізуде.

Жалпы, өткен жылы де­партамент өндірісінде 85 қылмыстық іс болды, олар­дың 71-і сотқа жолданса, 39 тұлғаның сыбайлас жемқорлық қылмыстары әш­кереленген.

Ауыл шарушылық саласын субси­диялауға байланысты былтырғы жылы 1 көп эпизодты қылмыстық іс тіркеліп, сотқа жолданған.

– Өңірдің орта білім беру ұйымдарында аса ірі мөлшерде, жалпы 550 миллион теңгеге жуық мемлекет қаражаттарын жымқыру деректері анықталып, бүгінгі күні 12 қылмыстық іске тергеу жұмыстары жүргізілуде. Кез келген салада қылмыстық құқық бұзушылықтардың алдын алу мақсатында департамент өз қызметінде жаңа тәсілдерді қолдануда. Негізгі мақсат – қылмыстың жасалғанын не­месе мемлекет қаржысы ұр­ланғанын күтпей, керісінше оларды болдырмау үшін шұғыл шаралар қабылдау. Бастысы бюджет есебінен салынып жатқан объектілердің сапалы тұр­ғызылып, белгіленген мерзімде тапсырылуы, – деді департамент басшысы Ернар Әбсейітұлы.

Мысалы, «Артспорт» мем­лекеттік бағдарламасы бойын­ша шығармашылық үйірмелер мен спорт секцияларына қаты­сатын балалардың санын нақтылау нәти­жесінде республикалық бюджет қаржысы үнемделді.

Айдар САЙЛАУОВ