Әр адамның өмірден алатын өз орны бар. Бұл өмір барлық адамның несібесіне қарай жауап қайтарып, лайықты олжасын беріп үлгереді. Өмірден орын алмастан бұрын, қоғамдық көліктердегі орындар туралы сөз етіп көрелік. Автобустағы адамның көптігінен орындардың босамай, көп адам тұрып тұруларына мәжбүр болатыны бұрыннан бар. Қазыналы қартын сыйлап, үлкенге құрмет көрсеткен жастар жан ұшыра орындарын беріп жатады. Үлкеннің алғысын алып, ақ батасына кенелу жастардың автобустағы миссиясы секілді. Баратын жеріне дейін тұрып барса да, көңілдері де жылып тұратыны содан. «Тәрбие тал бесіктен» деп, үйдегі ата-ананың осындай кішкентай дүниені баласына үйретуі құптарлық іс. Бірақ, өмірде үнемі жақсылық бола бере ме? Кей кезде үлкен тұрмақ өз әкесіне орын бергісі келмейтін жастардың қарасы көп.
Аялдамаға тоқтаған сәттен жастар жағы автобустың артқы орындықтарында көздерін жұмып, құлаққаптарын құлақтарына лақтырып жіберіп ұйқыға басады дейсің. Автобустағы артқы шеп жастардың жекеменшік иелегіндегі жер аумағы секілді. Өз территорияларына ешкімді кіргізгісі келмей, автобустың соңғы орындарына ұмтылады. Қолдарына пакеттерін ұстаған апаларды көргенде ұнжырғалары түсіп, бір-біріне сілтегендей кім орын береді деп соңына дейін қасарысып бағады. Телефонның ішіне түсіп кетіп, адамның көзімен ұшыраспауы үшін соңына дейін телефонмен әбігерге түседі. Үлкендердің қазіргі жастарға өкпелеп, «біз кезінде…» деп сөз бастауларының жаны бар. Себебі кейінгі толқынның құрметсіздіктеріне ашынып, өкпесін білдіретін үлкендерді айыптай алмаймыз.
Жастар болсын, үлкендер болсын, барлық адамның тең дәрежеде екендігі де белгілі. Алайда, менің құқығым екен деп, үлкендерді тұрғызып қою қазақы мәдениетімізге қайшы келеді. Еуропа мәдениетінде де қоғамдық көліктерде үлкендерге орын беріп, құрметтеу бар. Жастарды ғана кінәлаудан аулақпыз, кейде мазасыз адамдардың да бос орындар бола тұра, жастарды орнынан қозғағысы келетін жағдайлар кездеседі. Ешқандай қимыл байқалмағасын, адамның жеке басына өтіп, жеткіншектерді жерден алатын қария деуге келмейтін жандар да бар. Кейде денсаулық жағдайына байланысты орынға отыруға тура келеді. Сондай кезде жастарды түсініп, оларға қарсы буллинг жасамаған дұрыс. Тәрбиелі бала орын беруден қашпайды, тек үлкен екенмін деп тәрбиесіздік көрсетуге үлкендердің қақысы жоқ.
Сонымен қатар кей автобус жүргізушілері тап бір көлік жарыстарына шыққандай кейіп танытады. Бір-бірімен жарысып, «мен көп адам алсам екен» деген сарында басып жүруі кездеседі. Кей аялдамада бір ғана адам тұрса, тоқтамай кетіп, 90 теңгеге менсінбей қарайтын жүргізушілер де бар. Қоғамдық көліктің тізгініне отыру жолаушылардың өмірінің де тізгінін қолға алғанмен бірдей. Қаншама адамның өмірі асығыстықтың салдарынан зиян шекпеуі керек. Баратын мекен-жайларына адамдар аман жетіп, өмірінің бір сәтін аманаттап алған жүргізушілерге алғысын айтса керемет емес пе? Шағын автобуста отырса да, пейілдері үлкен жандарды қаралаудан аулақпыз. Тек, қоғамдық көліктердің «жазылмаған заңдылығын» біліп жүрсе екен дейміз. Жастардың үлкендерді құрметтеп, үлкендер жастарға оң көздерімен қарауды әдетке айналдырса екен. Жүргізушілер де көлік тізгінін ұстаған шақта телефонға телміріп, бейнеқоңыраумен таныстарын түгендемесе, жүргізуші де, жолаушылар да аман. Қарапайым халықтың көңілінен шығу әсте қиын, бірақ жұмысын дұрыс атқарған жүргізушілерге алғысын айтудан халық жалыққан емес.
Қ.ӨТЕБАЙ
