Күріш бар жерде ырыс бар. Ыбырай ақсақалдан бастау алған осы ұғым әлі күнге өз күшінде. Күріш Сыр асханасының төлқұжаты іспетті. Әр елдің өзіне тән басты байлығы, бренді болса қызылордалықтар күрішін алға қойып мақтан етіп, ырзығымыз деп айтып бере алады.
Біз ең әуелі «күріш» деген уақытта, Ы.Жақаевтың есімін алға тартып, арнайы бірінші айтып отырмыз. Себебі, күріш тойы тойланған сәтте осы есім ұмыт қалмасы белгілі. Мезетінде еңбегімен елінің де, өзінің де даңқын шығарған кемеңгер диқан Ыбырай Жақаев туған жер төсіне қайың сапты кетпенімен ерлікке тән еңбек дастанын жасады, «Сыр маржаны» деп атау алған күріш дақылын өсірудің қас шебері, ақ күріштің атасы, дала академигі атанды. «Егінші мәрт, жер жомарт». «Жердің құйқасын танып, қойнауын ашып, қазынасын ала білген әрдайым дәулетті болмақшы. Бақ та басында, атақ та соның төңірегінде. Жалқау өзіне жау. Тек ерінбей еңбек етсең болғаны». Бұл аты аңызға айналған атақты күрішші Ыбырай Жақаевтың өмірлік қағидасы болатын. Енді кейінгі буын осы өнегелі сөзді ұғынып жүрсе, «Сырдың қырық қазаны» астың құнарынан бөлек, құндылығы одан әрі арта түсері даусыз.
Жә, биыл Қызылорда қаласы күнін мерекелеудің мәні мен мағынасы тым ерекше. Түрлі форматтағы іс-шаралар бір ай бойы өткізілетінін газетіміздің алдыңғы санында айрықша атап өткен болатынбыз. Соның кезекті жалғасы ретінде 17 қыркүйек күні «Сыр Ана» монументінің алаңында 10 мыңнан аса тұрғынның қатысуымен «Ауылым – берекенің ақ бесігі» атты этно бағыттағы мерекелік іс-шара ұйымдастырылғанын, оның құндылығын тәптіштеп айтқанды жөн санап отырмыз.
БЕРЕКЕ МЕН МЕРЕКЕГЕ ТОЛЫ МАЗЕТ
Қазақ әуелден өзі аттан, қазаны оттан түспеген халық. Аузы аққа құмар ел ақкүрішін бақ- ырысым деп біледі. Соны ұққан, «Абай-Дәулет» ЖШС-нің қолдауымен ұйымдастырылған жиында 40 қазан күріш басылып, палаушылар сайысы ұйымдастырылды.
Елден ерекше шараға облыс әкімі Нұрлыбек Нәлібаев, қала әкімі Асылбек Шәменов, айтыскер-ақын, Гиннестің рекордтар кітабына енген «1000 күбі» жобасының авторы Аманжол Әлтаев, «Хабар» агенттігі АҚ басқарма төрағасы Берік Уәли, зиялы қауым өкілдері мен қала тұрғындары қатысты. Аймақ басшысы қызылордалықтарды қала күнімен құттықтап, «күрішті аймақта палаушылар сайысын ұйымдастырудың түп тамырында ұлттық салт-дәстүр бар» деген ізгі ойын алға тартты.
Шынымен де, шараның басты қызығы осы 40 қазан палау болды. Сол күні алаңда адам ығы-жығы. Биіктен қарасаң қара-құрым халықтың құмырсқадай үймелеп жатқанын анық аңғаруға болады. Палаудың қазаны да, адамдардың арасындағы тіршілік те осы кезде қызу қайнап жатты. Той болған күні күрішке таласқан халықты көріп, палаудың тым дәмді болғанын іштей сезіп тұрдық. Иә, ас дәмді болса қазанның қаспағын қырып жеп қоятын қазақты бұл жолғы аспазшылардың өнері тәнті еткен болу керек.
Дүбірлі шарада бір мезетте 10 мың тұрғынға арналған 40 қазан күріш басылып, палаушылар сайысының жеңімпаздары анықталды. Дәмді ас әзірлеу үшін сайысқа 310 аспаз өтініш берген болатын. Солардың ішінен 40 аспаз ғана іріктеліп алынған. «Абай-Дәулет» компаниясының қолдауымен өтіп жатқан жарыс жеңімпазына 150 мың теңге мен марапат табысталады. Тіл үйіріп әкететін дәмді асты, көпшіліктің іші сезгеніндей, жүрегі жорамалдағанындай бірінші орынды Алматыдан келген «Макс Плов» орталығы иеленді.
Әнсіз алдыңдағы астың өзі дәмсіз болмақ. Сол үшін де асабалардың жаттанды сөзіндей, «елдің құлағы әнде, аузы дәмде» болу үшін мерекеге қонақ болып қазақ ән өнерінің жұлдыздары Мөлдір Әуелбекова мен Жігер Ауыпбаев келіп, құйқылжыта ән шырқады.
Сілекейің шұбыратын асты әзірлеу расымен де оңай емес. Олай дейтініміз, аспаздар бір күн бұрын алаңда, монумент маңында түнеуге мәжбүр болған. Ертеңгі дүбірге дайындалған. Оған қоса, қалаға қарасты ауылдық округтерден де ұйымдастырушылар келіп, шараға қамданған.
Осы тұста, қалаға қарасты ауылдар да құр қарап жатпағанын айта кеткіміз келіп тұр. Талсуат ауылдық округінің тұрғыны күрішшілер сайысына қатысқан. Талсуаттан бал татыған бауырсақ, ондаған литр бал әкелінген. Ал, Ақсуат ауылдық округі өздерінің әжелер ансамблімен және қымыз, шұбат, айран, құрт, ірімшік сынды ұлттық тағамдарын халыққа ұсынды. Қосшыңырау ауылдық округі болса қазақтың киіз үйінен көрме қойды. Абай мәдениет үйі жанынан құрылған «Ақниет» әжелер ансамблі халық әндерінен папури айтып, халықтың ыстық ықыласына бөленді. Думанды күні әжелер диірмен тартып, келі түйіп, салт-дәстүрімізді дәріптеді. Осылайша әр ауыл өздерінің үлесін қосып, шараны жоғарғы деңгейде ұйымдастыруға өз үлестерін қосып бақты. Бұл да болса ауызбіршіліктің үлгісі деп қарауға болады.
Негізі шара тек күріштен ғана тұрған жоқ. Мұнда адамдардан бөлек, дәмнің де түр-түрі болды. Этноауыл форматындағы шарада қазақтың дәстүрін насихаттайтын ауыл жастарының алтыбақан астындағы көңілді кешінің көрінісі, ақындар айтысы, «Бауырсақ PARTY», «Шұбат – қымыз FEST», «Қауын – қарбыз FEST» фестивальдерімен жалғасын тапты. Қызылорда қаласы мектептері мен балабақшалары дайындаған қауын мен қарбыз, асқабақ пен капуста және әр түрлі бау-бақша өнімдерінен жасалған түрлі пішіндегі дизайн – күзгі экибана көпшіліктің қызығушылығын тудырды. Бұл күні халықтың көңілі де, қарны да тоқ болды. Жиналған жұртшылықтың көбісі осы іспетті шаралар жиі ұйымдастырылса екен деген ізгі ілтипатын жеткізіп жатты.
Сұлу суреттің сырбаздары
Талай шайыр тәнті болып сөзден сурет салып суреттеген, жазушы сөздің майын тамызып тұрып мақала жазған Қызылорда қаласы қашанда шығармашыл адам үшін өнердің өлмес ордасы. Оның тағы бір дәлелі ретінде «қырық қазан піскен күні» кешкілік орталық алаңдағы Арбат бойында «Қызылорда менің көзіммен» атты фотосушка көрмесі өтті.
Иә, кәдімгі кір жаятын жіппен кір қыстырғышты алып, Арбат бойына өз суреттерін ілген жергілікті фотогерлер көп болды. Арасында есімі көпке белгілі Нұрболат Нұржаубай, Қайрат Шалтақбаев, Бахтияр Әлмұсаев сынды белді мамандар да кезігіп жатты. Шара барысында үздік деп танылған фотосурет авторлары әкімдік тарапынан Алғыс хаттар мен бағалы және ақшалай сыйлықтармен марапатталды.
Нақтылай айтатын болсақ, байқау қорытындысы бойынша бас жүлдені Бақытжан Тәжібаев иеленсе, І орын Ким Михаилға, ІІ орын Сергей Коноваловқа бұйырса, жүлделі ІІІ орынды Нұрболат Нұржаубай мен Нұрбол Ақбаев өзара бөлісті. Мерекелік жиын концерттік бағдарламамен аяқталды.
Қалжың қаласының қабырғасы қаланды
«Әр әзілдің түбінде бір шындық бар» демекші, күліп тұрып-ақ арғы ойын жеткізе білетіндер бар. Күлдіремін деп күлкіге қалатындар да бар. Бір сөзбен айтқанда, «күлдіре білу – өнер, күлкіге қалу – өлім». Ал, Сыр жастарының республикалық әзіл сайыстарында өз орны бар. Әзілдің орнын, сөздің нысанасын сезеді. Сол үшін де өнерлі жастарға қалалық әкімдік тарапынан қолдау толастаған емес.
Қала күні мерекесі аясында Қызылорда қаласы әкімінің жүлдесіне арналған республикалық жайдарман фестивалі өтті. Тартысты өткен сайыста өңіріміздегі қалжың қаласының қабырғасын қалаған қызылордалық жастардан бөлек, яғни жергілікті командалармен қатар, Ақтөбе, Шымкент, Қарағанды, Тараз қалаларынан келген жайдарман құрамалары өнер көрсетті. Фестиваль қорытындысы бойынша М.Мәметова атындағы педагогикалық жоғары колледжінің «Мәншүк құрамасы» командасы жеңімпаз атанып, 100000 теңге көлеміндегі қаржылай сыйақымен марапатталды.
Одан бөлек, Е.А.Букетов атындағы Қарағанды университетінің «Амазонка» командасы ІІ орынды иеленсе, ІІІ орын Қорқыт ата атындағы Қызылорда университеті «Q құрамасы» командасына бұйырды. Барлық қатысушылар арнайы алғыстармен марапатталды.
Әр адамға өз елі мысыр шаһары. Сөз соңын Ә.Тәжібаевтың:
Менің Мысырым да сенсің,
Меккем де сенсің.
Сен менің туған қаламсың –
Туған Қызылордамсың,- деген өлеңімен түйіндейміз. Қаламыз көркейіп, қамбасы күрішке, дастарханы берекеге, көшесі мерекеге тола берсін. Жайнай бер, Қызылорда!
Айдар САЙЛАУОВ
