Ежелден қазақ халқы жомарттық жолынан жаңылмаған, жақсылыққа бір табан жақын, көңілі дархан, пейілі кең болған. Басқаша айтқанда, «Шық бермес Шығайбайдың» емес, «Атымтай жомарттың» жолын қуған жандар десе болады. Қолында барын бөлісуде бәлсінбей, істеген жақсылығын міндетсінбей, алғыс алуды ойлайтын, көсегесі көгергенін көксейтіндер көп. Әрине, бұл көңілді қуантпаса, құлазытпайтыны хақ. Осы орайда Ы.Алтынсариннің «Атымтай жомарт» әңгімесі еріксіз еске түседі. Ол есепсіз бай бола тұра, жарлыша отын кесіп, еңбек етуінің төрт түрлі себебі барын айтқан екен. Соның бірі – «әдемі ат, асыл киім, асқан дәулетті өне бойы әдет етсең, көңілге жел кіргізеді; сол желіккен көңілмен өзімнен терезесі төмен бейшаралардан жиреніп, көз салмай, кем-кетікке жәрдем беруді ұмытармын деп қорқамын. Ал екіншісі: құдайтағаламның берген дәулетін өзімсініп, тиісті орындарына жаратпай, көбісін өзім ішіп-жеп, өзім тұтынсам, мал берген иесіне күнәлі болармын деп қорқамын» деген екен. Расында, кедей-кепшікке көмек беріп, мұқтаж жанға жақсылық жасасаң, алғыс айтып, сенің тілеуін тілеп жүрмек.
Жақсылық жасау мен садақа берудің өзіндік сабақтастығы бар. Сондай-ақ, аталған екі қайырымды істің қайтарымы көп әрі сауабы мол. Он екі айдың сұлтаны Рамазан келгенде бәрі садақа беруге, жұртшылыққа жәрдемдесуге асық болады. Оның үстіне садақа беру байлықты кемітпей, керісінше несібе мен берекенің артуына ықпал етеді. Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) қасиетті хадисте: «Садақа мал-дүниені ешқашан кемітпейді. Пенде садақа беру үшін қолын созғанда ол садақа сұраушының қолына жетпестен бұрын Аллаға берілгендей болады» деген. Осыдан-ақ, садақаның соншалықты маңызды һәм пайдасы зор, сауабы мол екенін байқауға болады. Берілген садақа пенденің бар қате-кемшіліктерін және жасаған күнәсінің кешірілуіне себепші. Садақа беру жамандықты жойып, ізгі қасиеттерді қайта жалғауға дәріптейді. Яғни, шынайы көңіл мен ыстық ықылас, адал еңбекпен тауып, үлестіріп берген садақасы кедей-кепшіктің көңілің көтеріп, қуануына титімдей болса да септігін тигізеді. Осы ретте жасаған жақсылықты жария етіп жар салмай, берген садақаны да айтпаған абзал. Өйткені, «оң қолың бергенді, сол қолың көрмесін» деген сөз бар емес пе?
Алла Елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) бір хадисінде: «Ораза ұстаған адамды ұнамсыз сөздер мен жағымсыз іс-әрекеттерден тазарту әрі кедейлерді тамақтандыру үшін пітір садақаны парыз етті. Кім оны (айт) намаздан бұрын берсе, ол зекет болып қабылданады, ал намаздан кейін берсе, жай ғана садақа болып есептеледі» делінген (Әбу Дәуіт, Ибн Мажә). Сондықтан қолайлы уақытты қалт жібермей, сауапқа кенелуге әрекет еткен жөн. Айта кетейік, жасаған жақсылығыңыз садақа болуы үшін діни тұрғыдан үш ерекшелікке ие болуы керек екен. Әуелгісі мұқтаж жанға беру, сосын Алла разылығы үшін берілуі және берілген садақа өз мүлкінен, адал табысынан болуы тиіс. Кеудедегі өркөкіректікті өшіріп, тәкаппарлықты түбімен жойып, жақсылықты жарыса жасауға шақыратын игілікті істің қайтарымының көп екеніне көзіңіз жеткен да болар. Сондықтан бағзы заманнан мейірімділікпен мерейі өскен, түзу жолынан тайқымаған халықтың садақада самарқаулық пен сараңдық танытпайтынына кәміл сенемін.
Қайырымдылық қазақтың қанына сіңген қасиет болғандықтан айтулы кезеңде қапы қалмайтынын да білеміз. Қолы ашық, ниеті ақ жандардың аянбайтыны да белгілі. Бағалағанға бақ, қадірлегенге құт қонатынын қаперде ұстайтын халық бәрінің байыбына барып, жоқ жерден кілтипан шығармасы хақ. Биыл пітір садақасы жан басына 500 теңге деп белгіленген. Олай болса, Жаратқан ақ ниетпен берген үлкен және кіші садақаларымызды қабыл еткей!
Замира ДАСТАНҚЫЗЫ
