Еңбек адамдарының қызметін пайдаланушылар қазірде көбейді. Сондықтан болар, бүгінде кәсіптік-техникалық мамандықтар сұраныста. Осы орайда Қызылорда облысында кәсіптік және техникалық білім беру ұйымдарының дайындап жатқан мамандықтардың қажеттілігі жайында, кәсіпорындарда еңбек етіп жүрген мамандардың деңгейі туралы М.Ықсанов атындағы Қызылорда политехникалық колледжі директоры Тәшен Оразбекұлымен әңгімелестік.
— Тәшен Оразбекұлы, кәсіптік білім беру саласындағы тәжірибеңіз жеткілікті екенін білеміз. Дегенмен осы колледжге жақында келдіңіз, өңірдегі кәсіптік-техникалық колледждерге қарағанда М.Ықсанов атындағы колледждің ерекшелігі неде?
— Білім саласында 1988 жылдан бері қызмет етіп келемін. Ресей мемлекетіндегі Пенза қаласында құрылыс-инженерия институтын қызыл дипломмен бітіріп келіп, Шиелі ауданындағы ПМК-31 мекемесінде жұмысқа орналастым. Сол уақытта Жамбыл гидромелиоративтік құрылыс институтының Қызылорда филиалының деканы Қылышбай Бисенов «Ресейден қызыл дипломмен бітірім келген адам ұстаз болу керек» деп өзіне шақыртты. Ұстаздық уақытым осы кезден басталды. 1998-99 жылдары Қызылорда облысы әкімі Бердібек Сапарбаевтың қарамағында, облыс әкімдігінде қызмет еттім. Ал, техникалық және кәсіптік білім саласына 2012 жылы конкурстан өтіп, Гагарин қыстағындағы Саламатов атындағы Қызылорда қызмет көрсету және сервис колледжіне келдім.
М.Ықсанов атындағы колледждің басты ерекшелігінің бірі арнайы типтік үлгіде салынған. Колледжімізде 100 орындық асхана, 200 орындық мәжіліс залы, спорт залы бар, ал лабараториялық-зертханалық бөлмелердің бәрі қажетті құралдармен жабдықталған.
Соңғы 4-5 жыл көлемінде ЗК-60 мекемесінде бас бостандығынан айырылып, жазасын өтеушілерге біздің ұстаздар сабақ береді. Жазасын өтеуші балалар, қандай да бір мамандығы жоқ жандар жазасын өтеп болғасын жұмысқа орналасуда қиындықтарға тап болады. Сол себепті, ҚР Ішкі істер министрлігі мен ҚР Білім және Ғылым министрлігі облыстық білім басқармасымен бірлесе отырып, келісім-шартқа отырған болатын. Биыл бізге 4 мамандық бойынша тапсырыс түсті. Олар – газбен дәнекерлеу, ағаш өңдеу шебері, автокөлікке техникалық қызмет көрсету және жылу қазандықтарына техникалық қызмет көрсету. Олар шағын бу қазандықтарында жұмыс жасай алады, жазасын өтеуші жандар ЗК мекемесіне де қажетті жұмыстарға жұмысқа алынатын болады. Жазасын өтеп болғаннан кейін қолында дипломы болғаннан кейін жұмысқа орналасуға да мүмкіндік туады. Диплом беру сәтінде жазасын өтеушілердің көзінен үлкен үміт отын байқауға болады. Бұл үлкен бағдарлама орынды жасалған деп есептеймін.
— Сыр өңіріне қажетті кәсіптік мамандықтардың оқу орнында оқыту деңгейі, қарастырылған мүмкіндіктері туралы айтып өтсеңіз. Сіздерде даярланатын жұмысшы мамандықтар қазіргі нарық талаптарына жауап бере ала ма? Қандай мамандықтарға басымдық бересіздер?
— Біздің колледжде 12 мамандық, оның ішінде 24 біліктілік бойынша лицензиямыз бар. 12 білікілікке мемлекеттік тапсырыс қабылдап отырмыз. Біздің мамандықтар сұранысқа ие. Айтар болсақ, «Ішкі санитарлық-техникалық құрылғыларды, желдеткіштерді және инженерлік жүйелерді монтаждау және пайдалану» мамандығы – көп қабатты үйлерге жылу жеткізу жұмыстарымен айналысуға негізделген мамандық.
Автомобиль көлігіне техникалық қызмет көрсету, жөндеу және пайдалану, яғни автокөлікті жөндеу слесарі мамандығы бойынша қажетті мамандарды даярлап шығарамыз. Автомобиль кранының машинисі мамандығы да сұраныста. Сондай-ақ, мекемелерде газбен жылытатын құрылғылардың шағын бу қазандықтарына қажетті оператор мамандарын да колледжіміз дайындайды.
— Білім алушы қандай да бір мамандыққа мамандану үшін тәжірибеден өту керек. Колледждің өндірістік-техникалық базасы қандай деңгейде? Техникамен, қажетті құрал-жабдықтармен толыққанды қамтамасыз етілген бе?
— 2022 жылы Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі және «Talap» коммерциялық емес акционерлік қоғамы тарапынан ұйымдастырылған техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының материалдық техникалық базасын дамыту мақсатында ұйымдастырылған «Жас маман»жобасына колледжіміз қатысып, «Автомобиль көлігіне техникалық қызмет көрсету, жөндеу және пайдалану», «Ішкі санитарлық-техникалық құрылғыларды, желдеткіштерді және инженерлік жүйелерді монтаждау және пайдалану», «Жол-құрылыс машиналарын техникалық пайдалану» мамандықтары бойынша жалпы сомасы 323 млн. 312 мың теңге игеріліп, қазіргі таңда колледж шеберханалары қажетті құрал-жабдықтар және техникалармен жабдықталды.
Сонымен қатар, 2014 жылы Дүниежүзілік даму банкі пайызсыз 58 миллион теңге қаржыны техникалық-кәсіптік білім саласына бөлген болатын. М.Ықсанов колледжі конкурсқа қатысу арқылы зертханалар мен мамандықтарға қажетті құрал-жабдықтарды ұтып алды. 2014 жылы бағдарлама аясында Германия елінен өндірістік оқу шеберлері, арнайы пән мұғалімдері бір айлық, екі айлық тағылымдамадан өтіп келді. Бұл шетелдің оқу базасымен және жаңа технологиясымен білімін жетілдірді деген сөз. Сондықтан да біздің колледж нарық қажеттілігіне, сұранысқа ие мамандарды да дайындауға 100 пайыз дайын деуге болады.
— Кәсіптік сала бойынша оқу орнынан түлеп ұшқан шәкірттер жұмыспен қаншалықты қамтылған, қанша пайызы өз мамандықтарымен жұмыс жасауда? Серіктес мекемелермен байланыс арқылы білім алушылардың жұмысқа орналасуы туралы айтсаңыз.
— Былтырғы түлектердің 58 пайызы өз мамандықтарымен жұмыс жасауда. 10 пайызы мамандығын жетілдіру мақсатында жоғарғы оқу орнына түскен. Әскер қатарында жүрген балалар да осында алған мамандығымен жұмыстар жасауда.
Біздің колледжбен тығыз байланыста «Мелиоратор» ЖШС, «DOSSTROY-COMPANY» ЖШС, «Вест-авто» ЖШС, «Қызылорда жолдары» ЖШС, «Қызылорда су жүйесі» МКК, «Монтажспецстрой» ЖШС, «Торғай-Петролеум» ЖШС, «ҚазГермұнай» БК ЖШС, «КАМ», «Қызылорда жылу электр орталығы» ЖШС, «Нұрторгстрой» ЖШС, «Мұраптехсервис» ЖШС, АҚ «ҚЭТТК», ТОО «Каис Сервис», ЕЖШС «Энергосервис», Ы.Жақаев атындағы қазақ күріш шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты және тағы да ірі кәсіпорындар бар. 2022-23 оқу жылынан бастап ҚР Оқу-ағарту министрлігінің арнайы бағдарламасы қолданысқа енді. Бұл бағдарламаның мақсаты 1-курсқа қабылданған балалармен «Мелиоратор» ЖШС, колледж үш жақты келісім-шартқа отырамыз. Мекеме бірінші курстан бастап баланы қамқорлығына алады. Әуелі танысу, сосын мамандықты игеру практикасынан және дипломалды машықтанудан өтеді. 3-курс бітіріп, диплом алған сәтте оқушы үшін практикадан өткен мекемеге жұмысқа орналасу мүмкіндігі қарастырылған. Биылғы 2023-24 оқу жылына 25 балаға мақсатты мемлекеттік тапсырыс бойынша келісім-шарт дайын. 150 бала 9-сыныптан кейін қабылданса, 30 пайызына келісім-шарт беріледі.
— Техникалық мамандықты алып шыққан үздік түлектердің еліміздегі бәсекеге қабілетті кәсіпорындарға орналасып, еңбек етіп жүргендері бар ма?
— Серіктес мекемелер туралы айтып өттім. Аталған серіктестерде экскаватор машинисті, автокөлік жөндеуші, «Тұлпар» мекемесінде автослесарь мамандығы бойынша, «Вест-авто» цехында да балаларымыз жұмыс жасауда. Сондай-ақ, бізде химиялық талдау лаборанты мамандығы бар. Ы.Жақаев атындағы күріш ғылыми-зерттеу институты, «Абзал и К», «Абай-Дәулет» және т.б ауылшаруашылық бағытындағы жем сақтау қоймалары, құрама жем шығару цехтары, тұқым сақтау қоймалары, жаңадан келген бидайдың сақталу технологиясын, зиянды жәндіктердің жарамсыз етпеуі үшін анализ жасап отыратын мамандардың арасында да шәкірттеріміз жұмыс жасайды. Аталған мамандыққа қазіргі таңда «Құмкөл» мұнай саласынан да сұраныстар түсіп жатыр.
Колледж түлектері өз мамандықтары бойынша ірі кәсіпорындарда жұмыспен қамтылуда, атап айтқанда, «Мелиоратор» ЖШС, «Нұрторгстрой» ЖШС, «Мұраптехсервис» ЖШС, «Дәнекер» ЖШС, «Құмкөлтранссервис» ЖШС, «Бастау» ЖШС-де жұмыс атқаруда.
«Дәнекерлеу ісі» мамандығы бойынша үздік түлегіміз Айбархан Тойманов өз кәсібін ашып, «Хан» ЖШС құрып, аймағымызда дәнекерлеу жұмыстарымен айналысуда және колледж студенттерін кәсіби машықтанудан өткізуде. «Дәнекерлеу ісі» мамандығы бойынша үздік түлегіміз Самал Сермаханов қазіргі таңда Франция мемлекетінің ірі кәсіпорнында келісім-шарт негізінде жұмыс жасауда.
— Кей оқу орындары өз шәкірттеріне диплом бергеннен кейін байланыстары үзіледі. Сіздерде түлектеріңізбен қаншалықты байланыс орнаған?
— Соңғы 5-7 жылғы түлектеріміз біздің назарымызда. Біздің колледжге 16 жасында келіп, кәмелетке толып барып оқуды аяқтайды. 23-25 дейінгі шәкірттеріміздің қайда, немен айналысып жүргендігі біздің бақылауымызда. Хабар алып отырамыз.
Биыл 8 топтан 181 түлек бітіріп, еңбек етуге жолдама алды. Түлектерге сәттілік тілеп, колледжен шығарып салдық. Олар да біздің бақылауымызда болады.
— Көбіне орта мектеп ұстаздарының жетістіктері жарияланып жатады. Осы тұста кәсіптік колледждер ұстаздарының жетістіктері, сайыстардан жүлде алған шәкірттер мен ұстаздар туралы білгіміз келеді.
— Қазақстанда соңғы 7-8 жылда жұмысшы мамандықтарды дамыту масқсатында WorldSkills Kazakhstan Ұлттық чемпионат өтті. Бұл чемпионат екінші дүниежүзілік соғыстан кейін 1946 жылы Испанияда бастау алған. Соғыстан кейін қираған қалаларды қалпына келтіру үшін жұмысшы мамандар тапшылығы орын алған. Кірпіш қалаушы, сылаушы, әрлеуші, кафель салушы мамандарын қызықтыру мақсатында алғашқы чемпионат өткен. Жылдан жылға дамып, әлемдік Ұлттық чемпионатқа айналды. Қазақстан Республикасы 2015 жылы Ұлттық чемпионатқа мүше болып кірді. 2016 жылдан бастап елімізде конкурстар өткізіле бастады.
2023 жылдың 27-28 сәуір күндері оқу орнында өткізілген WorldSkills Kazakhstan Ұлттық чемпионатының «Сантехника және жылыту» құзыреттілігі бойынша аймақтық чемпионатында колледж білім алушысы Бақдаулет Ерутаев жүлделі І орынды иеленіп, жетекшісі Мира Ансатбаева республикалық іріктеу кезеңіне жолдама алды.
Соңғы 5 жыл көлемінде оқу орны инженер педагогтардың 30-ға жуық еңбектері жарыққа шығып, түрлі байқауларда жоғары жетістіктерге жетуде. ҚР БжҒ министрлігінің Құрмет және Алғыс грамоталарының иегерлері, облыстық «Үздік жалпы пән оқытушысы» байқауының жүлдегері, облыстық «Үздік арнаулы пән оқытушысы»байқауының жеңімпаздары, «Үздік әдіскер-2022» байқауының «Ғылыми әдіскер» номинация иегерлері бізде қызмет етеді.
Қазіргі таңда «Барыс» үйірмесі №2019 әскери бөлімімен бірлесіп, «Шекарашының жас досы» үйірмесі болып қайта құрылып, еліміздің жастарын отансүйгіштікке тәрбиелеп, елін-жерін қорғайтын нағыз патриот сарбаздарды дайындауда.
— Өзіңіз білесіз, бүгінде жасөспірімдердің қауіпсіздігі қоғам назарын аудартып, алаңдатып қойды. Соның ішінде кәсіптік колледж оқушыларының тәртібі туралы көп айтылады. Колледжде білім алушылардың қауіпсіздігі қаншалықты қамтамасыз етілген?
— Кез-келген ата-ана баласының денсаулығына алаңдап, қауіпсіз жүргенін қалайды. Қазіргі таңда білім беру мекемелерінде Президентіміздің, аймақ басшысының тапсырмасының барлығы да балалардың қауіпсіздігіне негізделген. Терроризм мен экстремизмнің алдын алу мақсатында жабдықтармен колледжіміз жабдықталған. Биылғы жылдан бастап ғимаратқа пластикалық картамен кіру жұмыстарымен айналысудамыз. Бірінші қыркүйекке дейін қажетті аппараты үнемделген қаржы есебінен алып қоюға жұмыс жасаудамыз. Балалардың қолындағы карточкасына ата-аналарының телефон номері жүктеледі. Балаларының сабаққа келіп, кетуі жайында хабарлама ата-аналардың телефонына түсіп отырады. Колледж ұстаздары, тәрбие орынбасарлары, оқу орынбасарлары ата-аналармен тығыз байланыста. Бұрындары әр колледжде учаскелік полиция болатын, қазір оларды әр жерге топтастырып бөліп тастаған. Олармен тығыз байланыстамыз, егер балаларға сырттан қандай да бір күш көрсетілсе, біз бақылауымызда ұстаймыз. Жергілікті полиция, ювеналды полиция өкілдерімен тығыз байланыстамыз. Сол себепті ата-аналар балаларының болашағына қорықпай, бәсекеге қабілетті М.Ықсанов атындағы Қызылорда политехникалық колледжіне балаларын сеніп тапсыруына болады.
— Жыл сайын қабылданатын түлектерге көрсетілетін көмектер, жеңілдіктер бар ма? Облыста қаншама кәсіптік колледждер бар, олармен қаншалықты бәсекелес бола аласыздар?
— Облыстағы коллеждермен материалдық-техникалық базамыз арқылы бәсекелес бола аламыз. Мемлекеттік колледж болған соң мемлекет тарапынан көрсетілетін барлық жеңілдіктер біздің колледжімізде қаралған. Бірінші курсқа қабылданған балаларға 1 семестр бойы шәкіртақы беріледі. Одан кейі ҚР Үкіметінің №116 қаулысы бойынша тек 4 пен 5-ке оқыған студенттерге шәкіртақы тағайындалады. Сондай-ақ, ата-анасыз қалған шәкірттерге үшпен оқыса да, шәкіртақы қарастырылған. Туа бітті мүмкіндігі шектеулі жандарға 15-30 пайыздық қосымшалар, тұл жетімдерге 50 пайыздық қосымша шәкіртақы беріледі. Бүгінгі таңда біздегі шәкіртақы 28800 теңгені құрайды. Оқу-ағарту министрінің Сыр еліне сапары барысында 1 қыркүйектен бастап 50 пайызға шәкіратқы көтерілетіні туралы ақпарат алдық. E-gov электронды үкіметі арқылы ата-аналар тиісті құжаттарын тапсырып, аз қамтылған отбасыларға тағайындалған ыстық тамаққа өтініш бере алады. Құжаттар тапсыру арқылы жылына екі рет төленетін автокөліктерде жеңілдікпен жүру мәселесі де қарастырылған. Бұрынғыдай колледжге көп құжаттарды тасымай-ақ, балаларын оқуға беру үшін тек 4 құжатты алып келсе жеткілікті. Олар аттестат, 075 медициналық анықтама, жеке куәлік көшірмесі, 3х4 суреттер жиынтығы. Біздің колледжде студенттерге арналған өзін-өзі басқару қызмет орталығы ашылған. Ол жерде E-gov бағдарламасы бар, өзінің цифрлық қолтаңбасы арқылы құжаттарын бізге тапсыруға болады.
— Тәшен Оразбекұлы, ашық әңгімеңізге, келелі сұхбатыңызға рақмет!
Сұқбаттасқан Қазақбай ӘНДЕШҰЛЫ