Президент Қасым-Жомарт Тоқаев: «… Халықтың жартысында кіріс 50 мың теңгеден аспайды. Бұл жылына 1300 доллардан сәл асады. Мұндай табысқа жету мүмкін емес, жағдайды шұғыл түрде өзгерту керек», — деді бизнес өкілдерімен кездесуде.
Хош, Үкімет жағдайды реттеу үшін жылдам әрекет еткеннің өзінде, табысты арттыру адамның жеке өзіне байланысты. Азын-аулақ жалақыға шүкір етіп, қосымша табысын арттыруға көбінің зауқы соға бермейді. Оған да түрлі факторлар әсер етуі мүмкін. Мысалы, бірі расында бір жұмыстан басқаға епсіз болса, екіншісінің жалқаулығы қосымша жұмыс жасауға жар бермей жатады. Келесі бірі қарыздарын және табыс арттырудағы тежейтін ойларды ойлап қамсыз қалуы мүмкін. Бірақ, жоғарыда келтірген факторлардың бәрі өзіңді ақтап алудың амалы ғана. Ал, кейбірі расында баюдан қорқады. Ондай жағдайлар кеңес үкіметінің саясаты санасын мықтап матап алған кісілерде көп кездеседі.
«Кедей бай, бай құдай болсам» деген тәмсіл бар. Расында, бай болуды армандамайтын пенде кемде-кем. «Алма піс, аузыма түс» деп, аяқ асты байып кетуді армандайтын адамдар мен нақты бай болуды мақсат етіп, соған әрекет етіп жүрген жандардың арасын бөліп тұрған ол табыс көзін арттыру. Табыс көзін арттырып, байып кетуді ойламайтын адам жоқ шығар. Неге біреу өзіне керек соманы табады да, басқа біреу таппайды? Оның себептерін тарқататын боламыз.
Себептеріне келетін болсақ, біріншіден, адам өзіне нақты қанша қаржы және маңыздысы не үшін керек екенін білмейді. Мысалы, «Қанша тапқың келеді?» деген сұраққа «1 миллион теңге» деген жауап алып жатамыз. Мақұл, «Оны не істейсің?» деген кезде, жұмсау мақсаттарын тізе бастайды. Саяхат, көлік, үй, денсаулық дұрыстату, қарыздан құтылу, тағы басқа. Осы ретте нақты сандарды айтып, қанша қаржы жұмсалатынын есептеу керек. Мысалы, сіз саяхаттайтын болсаңыз, оған жұмсалатын шығындарды есептеп шығыңыз. Қазір түрлі тур, сайттар бар. Нақты жарататын соманы есептеу де қиын емес. Осы секілді қаржы жұмсалатын мақсаттың бәрін есептеу керек.
«Үш жылда үй алғым келеді» десеңіз, бұны да есептеңіз. Қай жерден, неше бөлмелі алғыңыз келеді? Қазір ол жердегі үйлердің құны қанша? Осы секілді есептеп, миды іске қоспасаңыз, айына 1 миллион тапсаңыз да, сіз саяхатқа шығып, үш жылдан кейін үй алмауыңыз мүмкін. Себебі, ми нақтылықты сүйеді. Нақты сандарды және ол саған не үшін керек екенін көргенде, соған сенгенде барып ми іске қосылады.
Бұл механизм күнделікті өмірде кездесіп жүр. Оны мүмкін байқай бермейтін шығарсыз. Мысалы, несиесі бар адам әр айдың 15-і күні міндетті түрде 150000 теңге банкке салып тұруы керек екенін біледі. Нақты саны белгілі. Ол ай сайын ақшаны не үшін табу керек екенін де біледі. Ай сайын несиесін төлемесе, банк есепшотын жауып тастайды, айыппұл салады, өсімпұл өседі, кейін үйін тартып алады немесе тағы басқа. Соны білетін ол өл-тіріл, айына 150000 теңге табуға жанын салады.
Жатса да, тұрса да, әлгі сома көз алдына, санада сайрап тұр. Бір қызығы, ол әр айдың 15-іне дейін керекті қаржыны табады. Таныс жағдай ма, мүмкін сіздің де басыңыздан бұл жағдай өтіп жатқан шығар?! Керекті қаржы сіздің жалқаулығыңызды жеңіп, орныңыздан тұрғызып, керекті соманы тапқызды. Бірақ, сіз «айына несиеге осынша қаржы табу керек» деп, өзіңізге, миыңызға шектеу қойып алдыңыз. Әлгі бастапқыдағы миллион жайында қалды.
Несие төлеуге қолданып жүрген әдісті, миыңыздағы «миллион табу керек» деген әдіске қолдансаңыз болады. Мысалы, саған миллион не үшін керек? Несиені төлейтін қаржыға мұқтаж болған секілді, миллионға да мұқтаж болу керек. Ол үшін мұқтаждық сезімін оятыңыз. Қолға қалам мен қағаз алып: «Менің айлық табысым 1 миллион теңге» деп, миллион не үшін керегін жазып, оны қалай, қайда жұмсайтыныңызды нақтылаңыз. Сол кезде миллионды ойша жарата алмай жатқаныңызды түсінесіз. Ойша жарата алмаған ақша қолыңызға түссе, жарата алмай қаласыз. Санада сайрап тұрмаған сандар қалтаға түспеуі заңдылық.
Желі қолданушысы, копирайтер Данияр Жігітбек: «Менің айлық табысым 1 миллион теңге. Оны былай жаратамын»– деп, миллонды қалай жұмсауға болатын бес топқа бөліп көрсетті.
Бірінші, 300000 теңге – отбасылық шығындар. Бұл санды ауадан алып отырған жоқ. Ол кейінгі 6 айдағы кіріс-шығын есебіне қараған.
Екінші, 50000 теңгені – садақаға жұмсайды. «Садақа бәлені қайтарады», «Садақа еселеп қайтады» деген рас.
Үшінші, 150000 теңгені – қауіпсіздік қорына сақтайды. Сөйтіп бір жылда 1800000 теңге жинайды. Бұл сома ол жұмыссыз қалса, 6 айлық шығындарын жабатын қаражат.
Төртінші, 150000 теңгені – саяхат қорына сақтайды. Бір жылда 1800000 теңге жинап, соған қарай саяхат жоспарлайды.
Бесінші, 350000 теңгені –инвестицияға салады. Тәуекелі аз активтер сатып алып, ақшасын құнсызданудан қорғап, сәл өсім көріп отыру үшін керек.
Байқасаңыз, жұмсайтын қаржысынан, сақтап қалатын ақшасының үлесі көбірек. Себебі, қаржылық тәуелсіздікке, зейнетке ерте шығуға мүмкіндік көп. Бұл жерде табысты арттыра беру маңызды. Миллион жұмсаудың үшінші мақсаты, қауіпсіздік қоры жайлы айтылды. Егер сол схемамен қаржы жинайтын болсаңыз, ол қаржыға мүлде тиісуге болмайды. Себебі, сіз жұмыссыз қалған жағдайда, отбасыңыздың 6 айлық шығынын жабатын сома сақтаулы тұру өте маңызды. Жұмыссыз қалу ықтималдығыңыз төмен болғанның өзінде, оны жаратпаған жөн. Себебі, ол қаржы сізге психологиялық тұрғыда демеу беріп тұрады. Кей дүниелерге қатысты шешімді батыл қабылдап, қорқа соғудан, сынып қалудан ада боласыз. Миыңыз тыныш, қаржылық шешімдерді оңай қабылдайсыз. Осы қорды жинап болған соң, бұны үш жылдық, он жылдық, жиырма жылдық қор деп соза бересіз. Есесіне сіз ақшаға емес, ақша сізге жұмыс істейтін болады.
1 миллион теңге айлық табысын табуды мақсат еттің дейік. Не үшін керек екенін айқындап алдың. «Не үшін?» деген сұраққа беретін жауабың нақты болса, мақсатқа жетсем деген қалауың соғұрлым қатты болмақ. Бірақ одан кейін тағы бір мәселе шығуы мүмкін. Сіз мақсатқа жетуді қалайсыз, бірақ оған жете алатыныңызға сенбейсіз. Сеніммен қуатталған қалау болмаса, мақсатыңызға жете алмайсыз. Ал, сенімді қалай арттыруға болады? Несиеге төлеуге қажет 150000 теңгеден жоғары соманы елестете алмайтын ми 1 млн. теңге деген сомаға сену үшін не істеу керек? Санадағы сайрап тұрған 1 млн. теңгеге ие болғың келсе, сол нәрсеге жетуді емес, соны иеленетін тұлға болуды ойлау керек.
Миллион табатын адам не істейді? Мысалы, ол ерте тұрып, таңғы жаттығу жасап, өзін дамытуға уақыт бөліп, жұмысын жүйелеп алады. Сіз де осылай жасаңыз. Бастысы, әрбір ұсақ дүниені жасау сізді миллионер қылатынына сенуіңіз және еңбектенуіңіз керек.
Елдос ЕРБОЛҰЛЫ
